De Nieuwe Taalgids. Jaargang 80

[p. 553]

Aankondigingen en mededelingen

Nederlanders in Rome

Dank zij het feit dat er nogal wat Nederlandse literatoren een verblijf in Rome genoten hebben, kan ik in dit blad kort aandacht schenken aan een boek dat anders misschien niet zo gauw onder de aandacht van Neerlandici zou komen, te weten Op bedevaart, voor studie, voor overleg in Rome, geschreven door dr. M.P.M. Muskens, rector van het pauselijk Nederlands college te Rome en uitgegeven bij datzelfde college. Zoals de titel van het boek al te verstaan geeft, worden meest Rome-gangers besproken die daar iets met de Rooms-Katholieke kerk te doen hadden, maar toch worden ook andere bezoekers gepresenteerd, van Dirc Potter af, via Erasmus, Willem van den Vondel, Stalpaert van der Wielen, Six van Chandelier en Reyer Anslo tot de uitbundige dichter van het Roomse leven Schaepman toe. Maar ook vele beeldende kunstenaars, musici en geleerden passeren de revue, vaak voorzien van een afbeelding zodat een fascinerend stukje Nederlandse cultuurgeschiedenis zichtbaar wordt. Een bibliografie wijst de weg naar verdere studie en een namenindex maakt het 312 blz. tellende boek, dat door zijn indeling naar soorten bezoekers, te weten pelgrims, studerenden en overlegvoerenden soms wat moeilijk te raadplegen is, toch behoorlijk toegankelijk. De distributie in Nederland wordt verzorgd door de KRO, Hilversum. Een prijs is me niet bekend.

MA.S.-v.d.D.

Johannes Boekholt, uitgever

De Amsterdamse uitgever Johannes Boekholt is vooral bekend geworden als degene onder wiens imprint de eerste Nederlandse vertaling van Bunyans The pilgrim's progress verschenen is onder de titel Een christens reyse (1682). Achteraf gezien is dat een daad van grote culturele betekenis geweest maar voor Boekholt was het waarschijnlijk niets bijzonders: het boek paste geheel in zijn fonds. Het publiek waarop hij zich in de eerste plaats richtte was dat van de vromen uit de kring der Nadere Reformatie die hun geestelijke voeding vaak zochten bij Engelse auteurs. Een groot deel van de door hem uitgebrachte titels was van stichtelijke aard en dat er bij het rijtje door hem gepubliceerde auteurs ook enkele namen voorkomen van dichters die in de canon van de Nederlandse literatuur zijn opgenomen, is vanuit zijn perspectief niet meer dan toeval. Hij gaf Lodensteyn en Sluiter niet uit om hun literaire waarde maar omdat hun liederen konden functioneren in de piëtistische conventikels.

Aan deze auteur en zijn fonds is een bio-bibliografische studie gewijd door J.B.H. Alblas die daarmee zijn doctorstitel behaalde aan de Universiteit van Amsterdam. Met zijn nauwgezette onderzoek heeft Alblas een helder beeld

[p. 554]

gegeven van deze middelgrote uitgever met zijn duidelijke doelgroep en al even duidelijk afgebakende groep toeleveraars van geschriften. Na een eerste hoofdstuk waarin de aan archivalisch onderzoek ontleende gegevens over Boekholt en zijn familie bijeen zijn gezet, wordt in het tweede zijn loopbaan als uitgever en boekverkoper geanalyseerd waarbij o.a. de vraag aan de orde komt hoe hij aan zijn Engelse materiaal kwam waarbij m.n. de betekenis van Jacobus Koelman in dit opzicht en anderszins wórdt belicht. Een derde hoofdstuk schetst Boekholts relaties met zijn vakgenoten. In het vierde hoofdstuk wordt Boekholts eigen werk als publicist besproken. Hoewel hierbij interessante gegevens voor de dag gebracht worden, zoals zijn auteurschap van een stroomdicht Korte schetze over den Rynstroom vond ik dit hoofdstuk het minst bevredigend. Vroegere auteurs vonden Weinig literaire waarde in dit oeuvre, en hoewel Alblas er terecht op wijst dat zo'n puur esthetisch oordeel weinig zin heeft, had ik graag nog wel iets meer vernomen over de aard van Boekholts bijdrage aan de literatuur van de tale Kanaäns. Maar men kan ook te veel willen, en de hoofdmoot van het boek wordt niet door dit hoofdstuk gevormd maar door het volgende dat een chronologisch geordende bibliografische beschrijving bevat van 127 door Alblas teruggevonden Boekholt-edities. Behalve in archieven en bibliotheken kwam hij bij zijn naspeuringen uiteraard ook veel in antiquariaten en het is een aardige bijzonderheid dat deze medewerker van de Vrije Universiteit kan melden dat zijn bibliotheek het grootste deel van de door hem op de vrije markt gevonden uitgaven heeft aangeschaft, aldaar kan men dus ook het enig-bekende exemplaar van het genoemde stroomdicht raadplegen (XH 05589).

Bij het doorlezen van die bibliografie stuitte ik op de vermelding van lofdichten door bijv. Cornelia van der Veer en ds. Simonides. Waar de auteur werkelijk ieder gegeven heeft gebruikt om zijn held een context te geven, hadden misschien deze lofdichters ook nog wel een korte behandeling verdiend, al was alleen maar aangegeven of bijvoorbeeld in het geval van Simonides, waarbij het in beide gevallen om een herdruk gaat, de bijdragen ook al in de eerste druk een plaats hadden gevonden.

J.B.H. Alblas, Johannes Boekholt (1656-1693). The first Dutch publisher of John Bunyan and other English authors. With a descriptive bibliography of his publications. De Graaf Publishers, Nieuwkoop 1987. 535 pp. Prijs: f 150,-.

M.A.S.-v.d.D.

Christelijke doodsbetrachting

Als deel 2 in de serie Christelijk erfgoed is een uitgave verschenen van Willem Sluiters bundeltje Christelijke Doodts-Betrachting. De eerste druk, uit 1667/1668, is tot op heden niet teruggevonden. Aan de editie ligt derhalve de tweede druk uit 1677 ten grondslag. Het boekje bevat een reeks van tien ‘Sterf-gesangen’, gevolgd door het uitvoerige gedicht dat ds. Sluiter op de dood van zijn vrouw Margaretha Hoornaerts heeft geschreven,

[p. 555]

‘Doots echt-scheydinge’. Een en ander is ingeleid en toegelicht door A.J.H.G. Ronhaar. De inleiding plaatst het boekje in het kader van de euthanasia-literatuur van de Nadere Reformatie waarbij wat meer gegevens me niet onwelkom waren geweest, bijvoorbeeld in verband met de topiek van het christelijk sterfbed. Voorts wordt een retorische analyse van ‘Doots echt-scheydinge’ geboden die me er niet van heeft kunnen overtuigen dat de retorica de meest voor de hand liggende sleutel voor deze tekst zou zijn. Al blijft er dus nog wel wat te wensen over, de uitgave is welkom als een proeve van een ars moriendi in de tale Kanaäns.

Het boekje is uitgegeven bij Den Hertog B.V. Houten, telt 126 blz. en kost f 18,50.

M.A.S.-v.d.D.

De vrouwelijke Cartouche

In de reeks Populaire teksten uit de late republiek is als deel 4 verschenen de avonturenroman De vrouwelijke Cartouche van Petrus Lievens Kersteman, of liever gezegd het tweede deel daarvan waarin een verblijf op een onbewoond eiland geincorporeerd is. Dat laatste brengt het verhaal in verband met Robinson Crusoe en de editeur van de tekst, Rudy Schreijnders, wil het boek ook het liefst omschreven zien als een robinsonade, een tekst waarin de hoofdpersoon voor zijn zondig leven gestraft wordt met isolatie op een eiland alwaar hij dan tot bekering komt. Men kan van mening verschillen of aan het oorspronkelijke verhaal van Defoe met deze omschrijving helemaal recht is gedaan, maar in elk geval lijkt ze me niet goed toepasbaar op De vrouwelijke Cartouche. Het verblijf van de verklede dame op het eiland beslaat nog niet een derde part van het tweede deel van de roman en neemt in het geheel dus maar een zeer ondergeschikte plaats in. De moralistische kant van de roman wordt ook wel zwaar aangezet terwijl de mogelijkheid dat de vrome beschouwingen in de tekst wellicht weinig anders zijn dan buiginkjes voor de officiële moraal, zelfs niet wordt overwogen. Mij lijkt dat, gezien de uitvoerigheid en suggestiviteit van de beschrijvingen van Cartouches avonturen, heel goed denkbaar. Hoe dit ook zij, met deze uitgave is het voor het eerst een van de vele romans van Kersteman door inleiding en aantekeningen toegankelijk gemaakt. Het boek is uitgegeven bij Coutinho te Muiderberg, telt 182 blz. en kost f29,50.

M.A.S.-v.d.D.

Een tentoonstelling over Martinet

De afgelopen zomer werd in Zutphen een tentoonstelling gewijd aan leven en betekenis van ds. J.F. Martinet, een groot volksverlichter uit de achttiende eeuw. Ter gelegenheid van die expositie verscheen ook een boekje over de predikant van de hand van Frieda de Haas en Bert Paasman,

[p. 556]

J.F. Martinet en de achttiende eeuw, uitg. De Walburg Pers (80 pp. geill. prijs f 15,-). In het eerste deel van het boekje wordt aan de hand van een aantal trefwoorden, zoals ‘genootschappen’, en ‘volksopvoeding’ een algemeen beeld van de achttiende eeuw gepresenteerd, in het tweede deel wordt een korte schets van Martinet geboden. Na Paasmans recente Bulkboek Het boek der verlichting (1986) en zijn monografie over Martinet van 1971 levert dit boekje weinig nieuws, maar dat neemt niet weg dat het in kort bestek een bevattelijk beeld van enkele vooral sociaal-maatschappelijke verschijnselen uit de achttiende eeuw geeft.

M.A.S.-v.d.D.

Neerlandistiek in Polen

De aktieve Poolse neerlandici geven weer acte de présence met het derde deel van de reeks Neerlandica Wratislaviensia. Het boek bevat vier afdelingen waarvan we hier een overzicht laten volgen: A. Letterkunde: K. Porteman, ‘Potterij of Poëterij’, of de geïntendeerde toeschouwer in de 17e-eeuwse z.g. ontspannende toneelliteratuur.

B. taalkunde: P.G.J.van Sterkenburg, ‘Vaste woordverbindingen(fraseologismen) en GWHN’; I. Frackiewicz, ‘Die niederländischen Phraseologismen im Bereich des Schiffbuas, der Schiffahrt und Fischerei, sowei ihre polnischen Aequivalente’; Z. Klimaszewska, ‘Verbale uitdrukkingen met nulcomponent in het Nederlands’; S. Predota, ‘Zur niederländischen Sprichwörterlexikographie im 20. Jahrhundert’; A. Holvoet, ‘Over de aanduiding van de thema-rema-structuur in het Nederlands en het Pools’; S. Kiedron, ‘Deutsch und Niederländisch in den Auffassungen von Justus Georg Schottel’; B. Rajman, ‘De taaltoestanden in Vlaanderen in een historisch perspectief’.

C. Kulturele betrekkingen: N. Morciniec, ‘Ein unbekannter Druck von Jan van der Noots Gedichten’; E. Bialek, W. Mrozowicz, ‘Die Bildungsreisen der Schlesier in die Niederlande im Spiegel der Stammbucheintragungen (Ein Beitrag zur Erforschung der schlesisch-niederländischen Kulturbeziehungen im 17. Jahrhundert)’; E. Bialek, W. Mrozowicz, ‘Die Stammbucheinträge des Daniel Heinsius in der Albensammlung der Universitätsbibliothek Wroclaw’.

In de rubriek D volgen dan nog boekbesprekingen en wel van Ars et ingenium, de Festgab für Frans Stoks, van Onze veranderende taal van Daan, Deprez, van Hout en Stroop, de grote Van Dale, de Hedendaagse Van Dale, het Leerwoordenboek voor buitenlanders, Van Sterkenburgs Van woordenlijst tot woordenboek en Pannekeets Westfries woordenboek. Daarna volgt nog een bibliografie van Poolse vertalingen uit de Nederlandse literatuur.

Neerlandica Wratislaviensia III, uitgegeven te Wroclaw in 1987, kost 280 zloty, een informatie die voor Nederlandse belangstellenden weinig betekenis heeft, maar er zullen toch zeker bibliotheken zijn waar het boek te raadplegen is. (Zoals steeds moeten we ons verontschuldigen dat in Poolse

[p. 557]

namen niet altijd de vereiste diakritische tekens te realiseren zijn bij de huidige Nederlandse zettechniek).

M.C.v.d.T.

De geschiedenis van woorden

Marlies Philippa heeft een aantal korte stukjes gebundeld die zij in de laatste jaren in het maandblad Onze taal heeft gepubliceerd. Ze handelen allemaal over de herkomst en de geschiedenis van woorden; de titel luidt dan ook Woorden hebben geschiedenis. Behalve etymologieën van Nederlandse woorden (waaronder ook namen van munten en getallen) bevat het boekje ook beschouwingen over etymologie als wetenschap en over pseudoetymologie en volksetymologie. Alle bijdragen zijn vlot en toegankelijk geschreven en Woorden hebben geschiedenis is daarmee een verantwoord stuk gepopulariseerde wetenschap geworden, dat voor leken, die nu eenmaal geneigd zijn te snel op eigen houtje te etymologiseren, nuttige lektuur kan vormen.

Het boek is uitgegeven bij Nijgh en Van Ditmar; de prijs is f 27,50.

M.C.v.d.T.

El Neerlandés

De stichting ‘Ons Erfdeel’ geeft ten behoeve van buitenlandse geïnteresseerden al jaren lang een brochure uit over de Nederlandse taal. De Franse, Duitse en Engelse versie daarvan werd aangekondigd in Ntg 74 (1981), blz. 374. We attenderen nu op een nieuwe versie in het Spaans: El Neerlandés. La lengua de veinte millones de neerlandeses y flamencos. De stichting ‘Ons Erfdeel’ is gevestigd in 8530 Rekkem, West-Vlaanderen, Murissonstraat 260 en in 4941 Raamsdonksveer, Rijvoortshoef 265. De prijs van het boekje is f 18,-.

M.C.v.d.T.

Oratie van P.J.M.C. Schellens

Op 21 mei 1987 hield de nieuw benoemde hoogleraar in de taalwetenschap gericht op de communicatieve aspecten van wetenschap, techniek en samenleving aan de Universiteit van Twente, Dr. P.J.M.C. Schellens, zijn inaugurele rede Taalwetenschap en de taal van de wetenschap. De leeropdracht richt zich op problemen die ontstaan in de externe wetenschapscommunicatie, d.w.z. de overdracht van informatie van onderzoekers naar gebruikers van die informatie. Het probleem van de zender is daarbij dat er zoveel verschillende invalshoeken zijn van waaruit vragen worden gesteld: de politiek betrokken burger stelt andere vragen dan de consument, de patiënt of de belangstellende leek. Voor de informatieoverdracht is een ‘vertaalslag’ nodig, maar er zijn verschillen met een gewone vertaling. Zo is de

[p. 558]

vraagstelling van een onderzoek meestal verschillend van die van de externe gebruiker. Beide soorten vraagstelling moeten worden verbonden. Vaak ook moet informatie geselecteerd, ingeperkt of herschikt worden. Tenslotte is er het probleem dat de informatieopdracht plaatsvindt vanuit de vaktaal met haar vaak nogal genuanceerde vakterminologie naar de (meestal) dagelijkse omgangstaal.

Schellens wil voor de uitvoering van zijn leeropdracht de taalwetenschap als doelstelling geven ‘door een nauwkeurige beschrijving van taken en mogelijkheden van de taalgebruiker en structuren en stilistische eigenschappen van teksten bij te dragen aan een doeltreffende communicatie’ (p.16). De analyse van taalgebruiksprocedures en tekstmodellen in termen van taken en problemen kan ‘soms bevrucht worden door theoretische inzichten uit de taalkunde. Maar niet alleen de taalkunde, ook vakken als cognitieve en sociale psychologie en inzichten uit de taalanalytische filosofie kunnen daarbij van dienst zijn’ (p. 17).

De oratie telt 24 blz. en is verspreid door de Universiteit Twente.

H.J.V.

Afscheidsbundel C. de Deugd

Dr. C. de Deugd, destijds hoogleraar Vergelijkende Literatuurwetenschap te Utrecht en buitengewoon hoogleraar Wijsgerige Antropologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, heeft de volgende afscheidsbundel aangeboden gekregen:

Deugdelijk vermaak. Opstellen over literatuur en filosofie in de negentiende eeuw. Onder redactie van E. Eweg. Huis aan de drie grachten, Amsterdam 1987.

De bijdragen zijn van:

H. Dyserinck (Visies uit de negentiende eeuw?),

M.F. Fresco (Dynamisch evenwicht op Dèr Mouws Brahmanconceptie),

J. Goedegebuure (Vestdijk en Poe),

R. Henrard (Homo Ludens),

P.C. Ippel (Twee romantische helden: buitenkant en binnenkant),

G.K. Kimsma (Brieven van Jacob Moleschott (1822-1893) aan Ludwig Feuerbach (1804-1872); De eenheid van filosofische en medische antropologie in het midden van de negentiende eeuw),

W.N.A. Klever (Wetenschap te kwader trouw. Enkele opmerkingen over Nietzsches wetenschapsfilosofie),

T. Leeman (Hartstocht van maagden. Vormen van androgynie in Lesbia Brandon),

J.Th. Leersen (Over de ontologische status en de tekstuele situering van imagotypen: exotisme en voetnoten in Water Scotts Waverley),

M. van Lieshout (De ‘ondergangen’ van een zuiver homoseksuele jongen. De Haans Pathologieën als homoseksuele en decadente roman),

C. Manusov (Identiteit en Vrijheid: Schelling en de paradigma's van Spinoza),

[p. 559]

J.J.A. Mooij (Literatuur tussen muziek en beeldende kunst),

J.J. Oversteegen (Multatuli en de verbeelding),

E. Peet (Een verzwegen Liefdesuur),

H. Rookmaker (Feiths natuurpoëzie in het kader van de romantische natuurbeleving),

C.F.P. Stutterheim (Beeldspraak in de taalkunde der negentiende eeuw).

De omvang van de bundel is ruim 200 pagina's, de prijs ca. f 50,-.

E. Eweg

Internationale Conferentie Behoud en Verlies Minderheidstalen

Vanaf 30 augustus 1988 tot en met 2 september 1988 zal in het Leeuwenhorst Congres Centrum te Noordwijkerhout een internationale conferentie worden georganiseerd met als titel: International Conference on the Maintenance and Loss of Ethnic Minority Languages.

De Nederlandse, Duitse en Belgische Verenigingen voor Toegepaste Taalwetenschap zijn ingegaan op een advies van de UNESCO om onder auspiciën van de AILA (Association Internationale de Linguistique Appliquée) een internationale wetenschappelijke conferentie te organiseren over dit thema. Momenteel bestaat er zowel vanuit politieke als vanuit wetenschappelijke richting grote belangstelling voor dit thema. Taalpolitiek gezien raakt het thema centrale vragen als streven naar pluralisme of streven naar integratie van etnische minderheidsgroepen. Wetenschappelijk gezien gaat de interesse uit naar de maatschappelijke factoren die van invloed zijn op taalbehoud of taalverlies. Tenslotte gaat de aandacht ook uit naar de vormgeving van het onderwijs in de taal en cultuur van ethnische minderheidsgroepen.

De inhoud van de conferentie bestaat uit drie hoofdstromen:

-	Linguistische aspecten van taalbehoud en taalverlies
-	Taalpolitiek aspecten van taalbehoud en taalverlies
-	Onderwijskundige aspecten van taalbehoud en taalverlies

De conferentie is bedoeld voor wetenschappers, onderwijsbegeleiders en beleidsmedewerkers. Een eerste aankondigingsfolder en inlichtingen zijn verkrijgbaar bij:

Katholieke Universiteit Nijmegen

Instituut voor Toegepaste Taalkunde

Mevr. Elly Kersjes

Postbus 9103

6500 HD Nijmegen

Tel. [phone]

Elly Kersjes

[p. 560]

Congres Paul de Man (Antwerpen 1919 - New Haven 1983)

Paul de Man werd in 1919 in Antwerpen geboren. Hij overleed in New Haven in december 1983. De Universitaire Instelling Antwerpen en de interdisciplinaire werkgroep Tekst & Geschiedenis (N.F.W.O.) organiseren op 24 en 25 juni een congres om zich over dit ‘traject’ te buigen en te onderzoeken of (en hoe) De Mans land van herkomst invloed uitoefende op zijn latere carrière en hoe die carrière dan weer het Amerikaanse literair-kritische bedrijf beïnvloedde (en nog steeds beïnvloedt). Zowel ‘biografische’ als ‘kritische’ bijdragen zijn welkom. De voertaal is Engels. Gelieve ‘abstracts’ en ‘papers’ te sturen naar:

Organisatie Paul de Man (Antwerpen J9J9-New Haven 1983)

Universitaire Instelling Antwerpen

Departement Germaanse filologie

Universiteitsplein 1

B-2610 Wilrijk

U.I.A./GER,

Kris Humbeeck

3rd International conference on Functional Grammar

Aan de Vrije Universiteit te Amsterdam zal van 20-24 juni 1988 de 3rd International Conference on Functional Grammar worden gehouden.

Correspondentieadres:

Dr. M. Hannay

Dept. of English

Vrije Universiteit

Postbus 7161

1007 MC Amsterdam

C. Hesp

Goed gezien: een tentoonstelling over tien eeuwen wetenschap in handschrift en druk te Leiden

De Universiteitsbibliotheek Leiden organiseert in het kader van haar 400-jarig bestaan in samenwerking met het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden een grote tentoonstelling, waarbij 130 van de fraaist geïllustreerde handschriften en gedrukte boeken uit het rijke bezit van de Universiteitsbibliotheek getoond worden. Naam, plaats en tijd van de tentoonstelling zijn:

Goed gezien: tien eeuwen wetenschap in handschrift en druk

Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden;

31 oktober 1987 tot en met 17 januari 1988.

[p. 561]

Deze tentoonstelling geeft een beeld van de ontwikkeling van de illustratie in dienst van de wetenschap over een periode van duizend jaar (800-1800 n. Chr.). De volgende wetenschapsgebieden zijn vertegenwoordigd:

-	geografie, astronomie
-	geneeskunde
-	dierkunde
-	plantkunde
-	geschiedenis

De bezoeker krijgt een unieke gelegenheid kostbare stukken te zien die buiten de tentoonstelling niet toegankelijk zijn voor het publiek. Bij de tentoonstelling is een uitgebreide, rijk geïllustreerde catalogus verschenen.

Universiteitsbibliotheek Leiden,

A.J.M. Linmans