De Nieuwe Taalgids. Jaargang 71

[p. 554]

Semantische curiosa

I. Academicus

Wat een academicus is lees ik zo hier en daar in woordenboeken. Een persoon die een academische opleiding heeft genoten. Een universitair gevormd iemand. Een aan een academie studerende of gestudeerd hebbende. Die aan de academie studeert of h. gestudeerd. Een persoon die aan een akademie, een universiteit studeert of gestudeerd heeft.

Terminologische biezonderheden te dezer zake terzijde latend evenals met name ook de recente uitbreiding van het begrip academie, schaar ik mij aan de zijde van degenen die het gestudeerd hèbben als voorwaarde stellen, wil iemand voor de kwalifikatie academicus in aanmerking komen. Iemand komt eerst dàn academicus te heten, paradoxaal genoeg, wanneer hij niet meer aan een bepaalde hoge instelling studeert. Zolang hij dat wel doet, ‘studeert’ hij, is hij ‘student’, was hij vroeger ook wel, in stilistische vermomming, ‘academieburger’. Ik zeg: ‘aan een bepaalde hoge instelling’, omdat niet elke zich academie noemende instelling haar afstuderenden tot academici bevordert.

Zo meen ik althans voor het noordelijke ABN de situatie te kunnen beschrijven. Zo ook krijgen wij het juiste zicht op een mededeling van NRC-Handelsblad luidend als volgt: ‘Van de nieuwe abonnees is 52% academicus. En 15% studeert aan een universiteit of hogeschool’. Deze laatsten zijn dus geen academici.

Nu is er echter nog een andere toepassing van de naam academicus die tot de opmerkelijke gevolgtrekking voert, dat iemand academicus kan zijn ook zonder te voldoen aan de genoemde voorwaarde. Zij sluit aan bij de betekenis die voor het woord academie in het WNT als eerste genoteerd staat: ‘Vereeniging of genootschap ter beoefening en bevordering van wetenschap, letteren of kunst’. De vraag of iemand die lid is van een dergelijk genootschap nu ook als academicus wordt betiteld, moet voor Zuid en Noord verschillend worden beantwoord, positief voor het Zuiden, negatief voor het Noorden. In Noord zowel als Zuid ‘lid van die of die academie’, ook wel ‘academielid’, echter ‘academicus’ alleen in het Zuiden. En dit, als gezegd, ook zonder universitaire ondergrond. Illustratief hiervoor is het geval en de carrière van de befaamde Jan des Roches. Aan hem heeft prof. Couvreur in het Leenen-nummer van Taal en Tongval (1971) een artikel gewijd waarin hij spreekt over diens ‘schitterende akademische en ambtelijke loopbaan’, en over de man zelf als ‘gevierd academicus’. Echter, Des Roches miste iedere universitaire vorming, en wij hebben hier dus een duidelijk geval van aansluiting bij de betekenis ‘geleerd genootschap’.

Op een voordehandliggende vraag past hier het even voordehandliggende antwoord: invloed van het Frans. En zo zal het ook wezen, niet in de zin van woordontlening, want als formatie is academicus niet gelijk aan académicien, maar om het gelijke uitgangspunt: academie als geleerd genootschap.

Open ligt de vraag, hoe te werk wordt gegaan waar vrouwelijke academieleden in het spel zijn: -a -ae, of toch maar -us -i?

II: Bladvulling

‘Wat dient om een slechts ten dele gevulde bladzijde te vullen (een anecdote, een

[p. 555]

versje, een of meer spreuken, een klein artikel enz.)’. Aldus de omschrijving bij Van Dale. Blad staat hier dus voor bladzijde, en bladvulling kan gerubriceerd worden onder het type ingekorte samenstellingen, gesignaleerd en besproken door Van Haeringen in de 41e en 43e jaargang van dit tijdschrift. Denk aan spring(veren)matras, hoofd-(onderwijzers)akte. Een recent voorbeeld is prijscompensatie, dat gezien kan worden als inkorting van prijsstijgingscompensatie; immers wat gecompenseerd moet worden is niet de prijs maar de stijging van dezelve.

Een bijdrage van dezelfde auteur in nr. 4 van jg. 68, handelend over het samentrekkingsteken op eer, heeft in de inhoudsopgave op de omslag een plaats gekregen in de rubriek bladvullingen. Op te merken valt echter, dat zij niet een deel maar het geheel van de bladzijde beslaat, ‘vult’, dus niet een aanvullende taak verricht. Een nogal curieuze zaak. Van het ogenblik af dat een dergelijke bijdrage een hele bladzijde in beslag neemt, zich niet met een deel tevreden stelt, houdt zij op bladvulling te zijn, maar toch weer niet, blijkens de vermelding op de omslag, zo te heten.

III. Principaal

WNT XII 4204 maakt melding van de verbinding een klein principaal met de betekenis ‘een kleinigheid’. ‘Het is niet duidelijk, hoe deze bet. zich heeft ontwikkeld’, aldus wordt daaraan toegevoegd. Het tweetal opgegeven citaten, een uit Marin en een uit Starter, kan worden vermeerderd met een derde, dat mogelijk een vingerwijzing bevat naar de gewenste opheldering. De normale toepassingen, zoals die in het WNT-art. staan opgesomd, veronderstellen alle een zekere polariteit, een verhouding tot een andere grootheid, hetzij persoon of zaak. De lange reeks kan nog worden uitgebreid met een betekenispaar begin / vervolg resp. gevolg. Wij lezen namelijk in de Klucht van Claes Kloet van Nic. Biestkens (ed. Dibbets) een gesprek tussen de kramer Vroech Bedurven en de gauwdief Iaap Gauvv, die een slag geslagen heeft als zakkenroller. Vroech Bedurven zegt (vs. 1063 vlg.):

Ick danckje, je hebt wel veur ons beyen wt gheweest.
Ick sel 't weer veurje doen, al soudt op een geeselingh ancommen.

waarop Iaap:

Dats een kleyn principaal, ofme daar van dromen:
Alsme hem maar wachten veur het climmen can.

Versta: Als je daarover nadenkt, dan is dat, zo'n geseling, om mee te beginnen maar een kleinigheid, als het maar niet uitloopt op iets ergers, namelijk het klimmen op de galg en het kijken door een hennepen venster.

Aandacht verdient in het vriendelijk aanbod tot wederdienst in de mond van Vroech Bedurven de enclitische vorm -je, waar hedendaags gebruik een vol-beklemtoond jou zou vragen. Vergelijk daarmee hetgeen in Filol. Opst. III 303 vv is meegedeeld.

L.C. MICHELS