De Nieuwe Taalgids. Jaargang 71

[p. 534]

Minder dan hoeft

Naar mijn ervaring pleegt vrijwel iedereen, ondervraagd over zinnen als (1)-(4), in eerste instantie te zeggen dat ze in orde zijn en dat er wel een situatie of contekst te verzinnen valt waarin ze zinvol zijn:

(1)	Jan fietste minder snel dan hij hoefde.
(2)	Jan fietste minder langzaam dan hij hoefde.
(3)	Jan was minder beleefd tegen haar dan hij hoefde.
(4)	Jan was minder onbeleefd tegen haar dan hij hoefde.

Toch mankeert er iets aan deze bedrieglijke zinnen. Ze zijn niet te interpreteren, hoe men het ook wendt of keert. Op de vraag wat een zin als (1) zou kunnen betekenen, reageerden mijn informanten om te beginnen met een antwoord als ‘Jan had best nog wat sneller kunnen fietsen’. Na ingezien te hebben dat zo'n parafrase er naast is (vanwege hoefde), probeert men het met ‘Jan hoefde niet zo langzaam te fietsen als hij deed’. Maar ook dat is niet juist. De comparatiefconstructie die bij deze parafrases hoort is immers Jan fietste langzamer dan hij hoefde. Een situatie die men bij zin (1) tracht te vinden is bijvoorbeeld: Wim en Piet fietsten met een zeer matig gangetje, en daarom moest Jan zich met zijn racefiets een beetje inhouden. Maar hij overdreef het wat: hij beperkte zijn snelheid teveel, meer dan nodig was voor Wim en Piet om hem bij te kunnen houden. Maar dat komt er weer op neer dat ‘Jan best nog wat sneller had kunnen fietsen’, en zoals we zagen deugt die parafrase niet. In opperste verwarring zoeken veel informanten het dan vaak in parafrases als ‘Jan hoefde niet zo snel te fietsen als hij deed’. Enige reflectie leert, dat die laatste parafrase natuurlijk hoort bij Jan fietste sneller dan hij hoefde. Een andere veel voorkomende poging is nog: ‘Jan fietste niet zo snel als hij hoefde’. Ook dat is evenwel mis; het is precies even oninterpreteerbaar als zin (1), al klinkt het goed. Ik laat het verder aan de lezer over om te controleren dat ook (2)-(4) geen welgevormde zinnen zijn. Het kostte sommige van mijn slachtoffers dagen om in te zien dat (1)-(4) niet welgevormd zijn.

Om kort te gaan: er schijnt een algemene beperking te zijn op de vorm van comparatiefconstructies die ruwweg luidt:

(5) Er is geen welgevormde uitdrukking mogelijk van de structuur



Zoals verder uit de voorbeelden (1)-(4) moge blijken, maakt het niets uit of het betrokken adjectief c.q. adverbium ‘positief’ dan wel ‘negatief’ is¹.) Er is, voorzover

1 Veel gradeerbare adjectieven (en adverbia) hebben antoniemen. Welk lid van zo'n antoniemenpaar positief is en welk negatief, is dikwijls moeilijk uit te maken. Zie voor enige discussie van dit probleem Klooster (1972) en Seuren (1978). Iedereen zal het er evenwel over eens zijn dat in (1)-(4) snel en beleefd positief zijn en langzaam en onbeleefd negatief.

[p. 535]

ik heb kunnen nagaan, één type uitzonderingen op (5), nl. uitdrukkingen die als adverbium het woord vaak bevatten. Een van de duidelijkste voorbeelden die ik kan geven, is (6).

(6)	Pyramus zocht Thisbe minder vaak op dan hij hoefde (om kinderloos te blijven).

In de rest van dit artikel zal ik trachten aan te geven in welke richting een verklaring gezocht zou kunnen worden voor zowel de beperking (5) als de welgevormdheid van de uitzondering (6).

Zoals bekend, is hoeven een woord dat in het algemeen negatieve conteksten vereist; het is een negatief polair element².) Het ligt dan ook voor de hand aan te nemen dat de dan-zin in comparatieven een verborgen negatie-element bevat. De gedachte werd al geopperd door Jespersen, en veel anderen na hem hebben het beargumenteerd of uitgewerkt. De verscheidenheid aan negatief polaire elementen die kunnen optreden in de dan-zin zonder aanwijsbaar vergezellend negatie-element in de uiterlijke zinsvorm is overstelpend. Ik geef hier een zeer kleine selectie (de negatief polaire elementen zijn de niet-gecursiveerde delen): Het gaat er meer om dat het eerlijk gebeurt dan dat het iets geeft of een rechter het doet; Dat was meer dan hij kon verkroppen; Hij heeft meer bereikt dan ik in de verste verte had verwacht; Het zal hem hooguit eerder ergeren dan een zier interesseren; Ik heb dat liever dan dat er een haan naar kraait; Ik ga liever de gevangenis in dan een rooie cent aan de fiscus af te dragen; Ik heb er al meer mensen gezien dan ik kan luchten; Liever geld innen dan een klap uitvoeren. Negatief polaire elementen kunnen ook zonder oppervlaktenegatie optreden in ja/nee-vragen, voorwaardelijke bijzinnen, constructies met voordat e.d., die, zoals al vaker is betoogd, eveneens iets met ontkenning te maken hebben.

Ik zal er in het navolgende dan ook van uitgaan dat de semantische representatie van de dan-zin altijd een ontkenningselement bevat. Zoals door Seuren (1973) is beargumenteerd, is het noodzakelijk voor de betekenisbeschrijving van comparatieven een existentiële quantor ‘E’ (‘voor een of meer x-en geldt...’, ‘voor enige x geldt...’) in te voeren, alsmede meer dan één variabele die staat voor ‘mate’ (‘extent’). Ikzelf heb, voortbouwend op Seurens voorstellen, getracht het element ‘mate’ zodanig te analyseren dat bepaalde bezwaren die tegen een ‘mate’-analyse zouden kunnen worden ingebracht, worden opgeheven. De poging kan m.i. achteraf niet erg bevredigend worden genoemd (Klooster (1976)). Niettemin zal ik het daar door mij voorgestelde begrip ‘afstand’ opnieuw hanteren. Dit laatste begrip kan nader worden omschreven als de afstand tussen twee punten of waarden, zeg i en j, op een schaal die kan worden gezien als de parameter (grootte, gewicht, schoonheid etc.) waarop de comparatiefconstructie betrekking heeft. (Zo is de waarde i in (7) op ‘positieve afstand’ (afstand in de plus-richting) van de waarde j op de lengteschaal; de waarde i vertegenwoordigt in dit geval een grotere lengte dan de waarde j.)

Om redundantie te voorkomen en toch de mogelijkheid van invoering van het negatie-element van de dan-zin te waarborgen (op. cit.), moet er nog een scala van waarden w worden geïntroduceerd tussen i en j.

2 Zie voor dit begrip o.a. Seuren (1976).

[p. 536]

Figuur (7) drukt uit dat de waarde i van, laat ons zeggen, Jans lengte, zich op ‘positieve afstand’ bevindt van enig punt w en dat net niet het geval is dat de waarde j (zeg, Piets lengte) zich op positieve afstand van zo'n punt w bevindt. Met andere woor-

(7)

den, Jan is langer dan Piet. We kunnen ook trachten de situatie afgebeeld in (7) als volgt te formuleren: Voor sommige positieve afstanden d en voor sommige punten w geldt: de waarde i van Jans lengte is op d van w, en niet: de waarde j van Piets lengte is op d van w. Ofwel:

(8)	Ed, w [(de i (Jan heeft lengte i) is op d van w) & niet (de j (Piet heeft lengte j) is op d van w)]

Omdat ik in de betekenisbeschrijving wil abstraheren van het tempuselement, zal ik voortaan ‘heeft’ opvatten als ‘is met’ en ‘is’ weglaten.

De uitdrukking ‘is op d van’ kunnen we, naar straks zal blijken, beter vervangen door een predikaat dat de relatie aangeeft tussen twee entiteiten, in dit geval dus bijvoorbeeld de relatie tussen i en w. We kunnen dit predikaat noteren als ‘D’. Als de relatie D bestaat tussen x en y, dan schrijven we dat als ‘D(x, y)’. De relatie D is niet reflexief (iets kan niet op positieve afstand van zichzelf zijn; en asymmetrisch: als D(x, y), dan niet: D(y, x). We gebruiken in (9), hieronder, het implicatieteken ‘⊃’ voor ‘als...dan...’). Bovendien is D transitief (voor alle x, y en z geldt (ofwel ‘A_{x, y, z}’): als x zich op positieve afstand bevindt van y en y op positieve afstand van z, dan is x op positieve afstand van z). We stipuleren derhalve het volgende:

(9)	(i)	x op positieve afstand van y = def D(x, y)
	(ii)	Ax, y [(D(x, y)) ⊃ niet (D(y, x))]
	(iii)	Ax, y, z [(D(x, y) & D(y, z)) ⊃ (D(x, z))]

Met (9) hebben we meteen een moeilijkheid uit de weg geruimd. Het is namelijk denkbaar dat er een bepaalde positieve afstand d is en een bepaald punt w zodanig dat i wel op d van w is en j niet, terwijl j toch op positieve afstand van i is. Dat is een situatie (zie (10)) die we met (8) niet uitsluiten, maar die we wel willen uitsluiten.

[p. 537]

(10)

We vervangen derhalve (8) door (11).

(11)	Ew[(D((de i((Jan met lengte i), w)) & niet (D((de j (Piet met lengte j)), w)]

De verzameling van mogelijke punten w (voorzover w ≠ i, j) kan worden beschouwd als de afstand tussen i en j, het verschil tussen Jans en Piets lengte. Het is beslist niet zo, dat met een weergave van het type (11) alle problemen met betrekking tot comparatieven uit de wereld zijn; integendeel³. Maar voor mijn doel kan met een representatie als (11) worden volstaan.

We zullen ons nu afvragen wat de relatie tussen moeten (ik bedoel steeds het deontische moeten, niet het epistemische), hoeven en mogen is, en wel in verband met zinnen als (12).

(12)a	De bal is groter dan hoeft.
b	De bal is groter dan moet.
c	De bal is groter dan mag.

Gaan we er van uit dat moeten beschouwd kan worden als een operator, een soort predikaat met als argument een zin, dan kunnen we een zin als Jan moet blijven opvatten als ‘het moet (van mij, of iemand anders), dat Jan blijft’, ofwel ‘M(Jan blijft)’. Als we zeggen: Jan hoeft niet te blijven, dan hebben we de ontkenning uitgesproken van de genoemde zin met moeten: ‘het is niet zo, dat M(Jan blijft)’, of korter: ‘niet (M(Jan blijft))’. Een zin als Jan moet niet blijven⁴ daarentegen is niet de ontkenning van de eerste moeten-zin. Hij betekent zoiets als ‘het moet (van x) dat Jan

3 Door de relatie D in te voeren heb ik namelijk via een achterdeur toch weer een ongeanalyseerde comparatief in de semanische representatie geïntroduceerd. Het is mogelijk zonder een asymmetrisch transitief predikaat te werken als men de notie ‘echte deelverzameling’ invoert (zie bijvoorbeeld Seuren (1978), maar ook een dergelijke oplossing wekt bij mij de neiging achterdeuren te controleren. Ik kan niet overzien of het mogelijk is de inclusierelatie (die met deelverzamelingen gegeven wordt) als iets principieel anders te beschouwen dan de relatie D.

4 In België hoorde ik veelvuldig moeten in conteksten waarin men in Nederland hoeven zou gebruiken. Voor tenminste sommige Belgen betekent Jan moet niet blijven dus iets wat ik zou aanduiden als ‘Jan hoeft niet te blijven’.
Het is mogelijk, en ook wel voorgesteld, zinnen met het deontische moeten anders te analyseren dan hier gebeurt, namelijk als ‘Jan moet - Jan blijft’. Het punt is echter niet van principieel belang voor de onderhavige problematiek.

[p. 538]

niet blijft’, ofwel: ‘M(niet (Jan blijft))’. Het verschil tussen ‘niet moeten’ en ‘niet hoeven’ is dus een kwestie van negatiebereik. Er doet zich hier echter een complicatie voor. De reguliere vorm van ‘M(niet (Jan blijft))’ is namelijk niet Jan moet niet blijven, maar Jan mag niet blijven. Ik kom hier dadelijk op terug.

Vervangen we ‘volzinsfuncties’ als Jan blijft door de volzinsvariabele p, dan kunnen we het verschil tussen ‘niet moeten’ en ‘niet hoeven’ uitdrukken als in (13).

(13)a	M(p)	- ‘het moet dat p’
		(‘Jan moet blijven’)
b	niet (M(p))	- ‘het hoeft niet dat p’
		(‘Jan hoeft niet te blijven’)
c	M(niet(p))	- ‘het moet niet dat p’
		(‘Jan moet niet blijven’)

Een volgende vraag is, wat er gebeurt als we (13)b en (13)c ontkennen. De ontkenning van een zin van het type (13)b, nl. Het is niet zo, dat Jan niet hoeft te blijven, is equivalent aan (‘≡’) Jan moet blijven. Met andere woorden, de ontkenning van (13)b is equivalent aan (13)a (we kunnen namelijk de twee negaties tegen elkaar wegstrepen):

(14)	niet (niet (M(p))) ≡ M(p)

De ontkenning van (13)c levert een zin met mogen op. ‘Het is niet zo, dat Jan niet moet blijven’ zou zoveel moeten betekenen als ‘Jan mag blijven’. Er is hier iets bijzonders aan de hand. Immers, als we consequent zijn, dan moeten we aannemen dat de ontkenning van weer de laatstgenoemde zin, nl. ‘Jan mag niet blijven’, equivalent is aan ‘Jan moet niet blijven’; we kunnen namelijk de eerste twee niet-en in (15)b tegen elkaar wegstrepen, en we houden dan iets over wat identiek is aan (13)c:

(15)a	niet(M(niet(p)))	- ‘het is niet zo, dat Jan niet moet blijven’
		= ‘Jan mag blijven’
b	niet(niet(M(niet(p))))	- ‘het is niet zo, dat Jan mag blijven’
		= ‘Jan mag niet blijven’
c	niet(niet(M(niet(p))))	≡ M(niet(p))

In de praktijk is er echter wel degelijk verschil tussen niet moeten en niet mogen. Zoals hierboven al werd opgemerkt, is de reguliere vorm van ‘M(niet(Jan blijft))’ de zin Jan mag niet blijven. De zin Jan moet niet blijven heeft in zijn meest ‘natuurlijke’ lezing ongeveer de betekenis ‘het is beter dat Jan niet blijft’. Het verbodselement dat in Jan mag niet blijven duidelijk aanwezig is, ontbreekt in de zin met niet moeten. Er zijn klaarblijkelijk verschillende soorten deontisch moeten: het gebiedende moeten, dat bij negatie van de zin ‘onder’ moeten verandert in mogen, en het ‘adviserende’ (soms sterker: ‘voorschrijvende’) moeten, dat onveranderd blijft bij negatie ‘eronder’. Bekijken we nu de zinnen (12)b en c nog eens, dan kunnen we vaststellen dat ze in zeker opzicht op hetzelfde neerkomen: de spreker wil dat de bal minder groot is dan hij in feite is. In (12)b is er evenwel sprake van een advies of voorschrift, in (12)c zonder meer van een verbod.

Het negatie-element dat door hoeven altijd wordt verondersteld (in overeenstemming met (13)b), ontbreekt in de uiterlijke vorm van (12)a De bal is groter dan hoeft.

[p. 539]

Het is echter aanwezig in de semantische representatie van (12)a, en het is identiek met het ‘obligate’ negatie-element in de semantische representatie van alle comparatief-constructies. Dit komt tot uitdrukking in (16):

(16)	Ew [D((de i (de bal met grootte i)), w) & niet
	(M(D((de i (de bal met grootte i)), w)))]
	(De bal is groter dan (hij) hoeft (te zijn))

Hoe beschrijven we nu de relatie tussen de waarde i van Jans lengte en de waarde j van Piets lengte wanneer (17) geldt?

(17)	Jan is minder groot dan Piet.

Om dit te doen voeren we het complement (en tevens de converse) van D in, die we zullen noteren als . Ten aanzien van de relaties D en geldt (18):

(18)	Ax, y [(D (x, y)) ≡ niet ((x, y))] (waar x ≠ y)

Het verband tussen ‘D(x, y)’ en ‘niet D(y, x)’ (zie (9) (ii) is dus zwakker geformuleerd dan het verband tussen ‘D(x, y)’ en ‘niet ((x, y))’. In (9) (ii) is alleen sprake van implicatie in één richting, terwijl in (18) een wederzijdse implicatie optreedt, dat wil zeggen, een equivalentie. Wat uitdrukt is de relatie ‘negatieve afstand’, i.e. ‘afstand in de richting van het nulpunt’. We kunnen derhalve (17) Jan is minder groot dan Piet noteren als (19):

(19)	Ew [(((de i(Jan met grootte i)), w) & niet (((de j (Piet met grootte j)), w)]

Dat wil zeggen: Er zijn punten w zodanig dat Jans grootte i op negatieve afstand van w is en Piets grootte j niet. Anders gezegd: er is op de ‘grootte’-schaal een verzameling punten w (een lijnstuk) zodanig dat Jans grootte i dichter bij het nulpunt zit dan welk punt w ook, terwijl dat niet geldt voor Piets grootte j. Het komt er op neer dat de verzameling punten w op de schaal een lijnstuk vormt (het verschil tussen de grootte van Jan en die van Piet), dat aan de bovenkant afgegrensd wordt door de waarde van Piets grootte en aan de benedenkant door de waarde van Jans grootte: Jan is minder groot dan Piet. Het feit dat dit altijd impliceert ‘Jan is kleiner dan Piet’ en ‘Piet is groter dan Jan’, maar er niet synoniem mee is, hangt samen met het feit dat in het algemeen ‘x is minder groot dan y’ niet neutraal is, maar te kennen geeft dat x en y beide min of meer ‘groot’ zijn, i.e. de norm overschrijden waarboven we spreken van ‘groot’. Abstraheren van die norm maakt het mogelijk uit (17) te concluderen dat Jan kleiner is dan Piet en ook dat Piet groter is dan Jan. De bovengrens van het normgebied op de ‘totale’ grootteschaal fungeert in (17) als het nulpunt. Het bovenstaande geldt voor alle adjectieven die abstractie van een norm toelaten. (Het geldt dus voor adjectieven als zwaar en duur, maar niet voor adjectieven als mooi en beleefd.)

Laat ons nu nagaan wat het voorgaande deel van dit artikel aan implicaties bevat voor de lexicaliseringsvoorwaarden van semantische elementen die geassocieerd zijn met -er dan, moeten, hoeven en mogen. (We zullen ons hier beperken tot het

[p. 540]

‘gebods’-moeten, en het voorschrijvende of adviserende moeten verder zoveel mogelijk buiten beschouwing laten.) Zoals gezegd, er wordt aangenomen dat het negatie-element obligaat is in comparatief-constructies, en dat het in de uiterlijke zinsvorm niet als zodanig identificeerbaar optreedt. Gegeven het type semantische analyse van zulke constructies dat ik hierboven heb aangehouden, betekent dat, dat ‘& niet’ in comparatiefzinnen altijd correspondeert met -er dan. Krachtens (13)a vertegenwoordigt het element M het werkwoord moeten in conteksten waarin negatie ontbreekt. Onder bepaalde omstandigheden (namelijk als we M opvatten als het voorschrijvende c.q. adviserende element) correspondeert M ook met moeten als het gevolgd wordt door ‘niet (p)’. Maar we laten dit geval, als gezegd, buiten beschouwing; dat wil zeggen dat we volstaan met een regel die M gevolgd door ‘niet(p)’ in verband brengt met mogen. M correspondeert met hoeven wanneer het voorafgegaan wordt door het negatie-element en gevolgd door een zin (‘p’), wanneer die zin niet begint met ‘niet’.

We kunnen dit formuleren in de vorm van de ‘lexicalisatieregels’ (20), waarin de eerder gebruikte haakjes die het bereik van operatoren regelen weg zijn gelaten, om verwarring met de betekenis ‘optioneel’ die in taalkundige notaties aan zulke haakjes wordt gehecht, te voorkomen.

(20)	(i)	M → moet / - p
		M → hoef / niet - p
		M → mag / - niet p
		(waarbij p geen uitdrukking is die begint met ‘niet’)
	(ii)	& niet → -er dan / X D x, y - Y D z, y
		(waarbij X en Y leeg kunnen zijn of staan voor bv. ‘niet’, ‘niet niet’ of ‘M niet’, z gelijk mag zijn aan x, en x ≠ y.)

(Laten we de pijlen in (20) de andere kant op wijzen, dan kunnen we (20) beschouwen als ‘interpretatieregels’. De richting van de pijl is voor mijn doel niet relevant.)

Bekijken we nu de semantische representatie die we zouden moeten toekennen aan een zin van het type (1) *Jan fietste minder snel dan hij hoefde. We zien daarbij af van irrelevante details, zoals het feit dat er sprake is van het gebruik van een fiets, en het feit dat de zin in de verleden tijd staat. Zoals we gezien hebben kunnen we voor minder + adjectief + dan de relatie gebruiken. Net als we gedaan hebben in (16), representeren we hoefde als M, de deontische operator die een vorm van hoeven aanneemt onder invloed van een voorafgaand negatie-element. De representatie van (1) zou dan moeten beantwoorden aan (21).

(21)	Ew [((de i(Jan met snelh. i)), w) & niet (M(((de i(Jan met snelh. i)), w)))]

Krachtens (18) mogen we in (21) ‘((de i (Jan met snelh. i)), w)’ vervangen door ‘niet (D((de i (Jan met snelh. i)), w))’. De representatie (21) is dus equivalent aan (22):

(22)	Ew [niet(D((de i (Jan met snelh. i)), w)) & niet
	(M(niet(D((de i (Jan met snelh. i)), w)))]

[p. 541]

We vervangen nu kortheidshalve ‘D((de i (Jan met snelh. i)), w)’ door ‘p’, zodat we krijgen:

(22)a

Ew [niet (p) & niet (M(niet (p))]

De lexicalisatieregels (20) (i) laten ons geen keus: de contekst-specificaties en de conditie zijn zodanig dat we voor de lexicalisatie van M de derde mogelijkheid moeten kiezen. M treedt in (22)a op in de contekst ‘- niet p’ en niet in de contekst ‘- p’, noch in de contekst ‘niet -p’. Toepassing van (20) (i) en vervolgens van (20) (ii) levert ons dus (23) op:



De representatie (21) en het equivalent (22) leveren ons bij correcte toepassing van (20) een zin op van het type Jan fietste minder snel dan hij mocht, en niet een zin van het type (1) *Jan fietste minder snel dan hij hoefde.⁵) Met andere woorden, de on-welgevormheid van zinnen als (1)-(4) kan worden verklaard als het gevolg van een incorrecte lexicalisatie. Of, zo men wil, het optreden van hoeven in deze zinnen maakt het onmogelijk ze te interpreteren, als we uitgaan van (20) als interpretatieregels. De fout is herleidbaar tot het schenden van de conditie bij (20), die stipuleert dat p geen uitdrukking mag zijn die begint met ‘niet’. Schending van die conditie maakt het immers mogelijk de uitdrukking ‘niet (M(niet(p)))’, die voorkomt in (22)a, op te vatten als een instantie van ‘niet(M(p))’, nl. door de ‘verboden’ vervanging van ‘niet(p)’ door ‘p’ in (22)a, waarna lexicalisatie van M tot hoeven volgens de tweede regel van (20) (i) mogelijk wordt.

Nu we inzicht hebben in de bron van de on-welgevormdheid van zinnen als (1)-(4), dient nog gezocht te worden naat een verklaring voor de welgevormdheid van (6) Pyramus zocht Thisbe minder vaak op dan hij hoefde (om kinderloos te blijven). De verklaring vereist de assumptie van het bestaan van eenheden in het lexicon die groter dan één woord zijn, en luidt ongeveer als volgt. Als de beperking (5) volstrekt uitzonderingloos zou zijn, dan zou (6) niet welgevormd zijn en moeten worden verbeterd door vervanging van minder vaak door één enkele comparatiefvorm. We denken dan natuurlijk aan het adverbium zelden. Dat zou ons echter de zeer twijfelachtige zin (24) opleveren.

(24)	?Pyramus zocht Thisbe zeldener op dan hij hoefde (om kinderloos te blijven).

De vorm zeldener schijnt een comparatief te zijn die we liever niet gebruiken. We

5 De vraag wat er nu verder gebeurt met het overblijvende ‘niet’ in het rechterlid van de conjunctie (23), i.e. het ‘niet’ in ‘M(niet(p))’, kan als volgt worden beantwoord. Het betrokken negatie-element correspondeert in dit geval, evenals het eerste ‘niet’ in de linkerhelft, met de negatieve betekenis van min- in minder snel. Men zou kunnen denken aan een structuur op enigerlei punt in de derivatie die er ongeveer uitziet als ‘Jan is min snel -er dan Jan min snel mag zijn’. Het gecursiveerde deel, of dat wat er aan ten grondslag ligt, wordt onder identiteit met het eerste ‘min snel’ verplicht gedeleerd. Deze deletie-regel correspondeert met de verplichte deletie in comparatieven, zoals door Bresnan (1973) voorgesteld als onderdeel van ‘Comparative Formation’. Voor een andere versie van dit soort deletie zie men Seuren (1973).

[p. 542]

zeggen bij voorkeur minder vaak. De enige manier om aan deze voorkeur tegemoet te komen is in het lexicon de vorm minder vaak te suppleren. Zeer schetsmatig zouden we de situatie als volgt kunnen weergeven. Laat ons aannemen dat het woord zelden betrekking heeft op een parameter die we aanduiden als ‘minfrequentie’ (d.w.z. het gebied op de ‘totale’ frequentieparameter dat beneden de norm valt). De abstracte vorm die er ruwweg uitziet als ‘met minfrequentie’ beantwoordt dan aan de lexicale vorm zelden. Maar ‘met minfrequnetie + & niet’ in conteksten waarin het predikaat D optreedt (let wel: niet ), heeft niet de lexicale vorm zelden + -er, maar wordt in het lexicon geassocieerd met de fonologische specificatie van minder vaak. De vorm minder vaak heeft dus ‘onderliggend’ een representatie die in alle relevante opzichten gelijk is aan die welke normaal gesproken in de uiterlijke vorm zich manifesteert als adverbium (of adjectief) + -er.

Indien dit voorstel in beginsel juist is, moet het mogelijk zijn (5) zodanig te formuleren dat het betrekking heeft op een niveau van descriptie waardoor de beperking uitzonderingloos wordt. En nu zeldener geen acceptabel woord is, bevat het lexicon een lemma dat meer woorden bevat dan anders had gehoeven.

W.G. KLOOSTER

Bibliografie

Bresnan, Joan W., 1973, ‘Syntax of the Comparative Clause Construction in English’, Linguistic Inquiry IV, 3.

Kiefer, F., en N. Ruwet (eds.), 1973, Generative Grammar in Europe, Dordrecht.

Klooster, W.G., 1972, The Structure Underlying Measure Phrase Sentences, Dordrecht. 1976, ‘Adjectieven, neutraliteit en comparatieven’, in Koefoed en Evers (eds.).

Koefoed, G., en A. Evers (eds.), 1976, Lijnen van taaltheoretisch onderzoek, Groningen.

Seuren, P.A.M., 1973, ‘The Comparative’, in Kiefer en Ruwet (eds.) 1976, ‘Echo: een studie in negatie’, in Koefoed en Evers (eds.) 1978, ‘The Structure and Selection of Positive and Negative Gradable Adjectives’, in Papers of the Parasession on the Lexicon, 14th Regional Meeting of the Chicago Linguistic Society, Chicago, Ill. (te verschijnen).