De Nieuwe Taalgids. Jaargang 71

[p. 324]

Literaire tijdschriften in Nederland (LTN)

1. Inleiding

Nu de tot op heden verschenen eerste drie delen¹ van de reeks Literaire Tijdschriften in Nederland in de belangrijkste vaktijdschriften gerecenseerd zijn,² is het wellicht nuttig door een tussentijdse evaluatie een aantal problemen in verband met de LTN (nogmaals) aan de orde te stellen. De redactie-commissie³ hoopt dat daardoor meer reacties loskomen dan tot nu toe het geval was. Die reacties kunnen bestaan uit een discussie over de uitgangspunten van de LTN die daardoor eventueel in volgende delen bijgesteld moeten worden; misschien ook komen er reacties die leiden tot actieve medewerking aan de reeks.

1 Deel 1: P.J. Verkruijsse. Critisch Bulletin I. Bibliografische beschrijvingen, analytische inhoudsopgaven. Amsterdam, Uitgeverij Thespa, 1975. Literaire Tijdschriften in Nederland; bibliografische beschrijvingen, analytische inhoudsopgaven en indices 1.
Deel 2: P.J. Verkruijsse. Critisch Bulletin II. Index. Amsterdam, Uitgeverij Thespa, 1975. Literaire Tijdschriften in Nederland; bibliografische beschrijvingen, analytische inhoudsopgaven en indices 2.
Deel 3: J.F. Geerds & J.M.J. Sicking. De Vrije Bladen. Bibliografische beschrijving, analytische inhoudsopgave, index. Amsterdam, Uitgeverij Thespa, 1975. Literaire Tijdschriften in Nederland; bibliografische beschrijvingen, analytische inhoudsopgaven en indices 3.
De reeks wordt uitgegeven onder auspiciën van de Werkgroep voor de Documentatie der Nederlandse Letteren.

2 De volgende recensies zijn verschenen:
A.L. S[ötemann]. Bibliografie van literaire tijdschriften in Nederland. In: Nieuwe Taalg 69 (1976), 1 (jan.), blz. 76-77.
A.N. P[aasman]. [Over: P.J. Verkruijsse. Critisch Bulletin. 2 dln. Amsterdam 1975.] In: Spektator 5 (1975-1976), 8 (maart 1976), blz. 556-557.
Hilda van Assche. [Over: P.J. Verkruijsse, Critisch Bulletin. 2 dln. Amsterdam 1975] In: Spieg. d. Lett. 18 (1976), 1 ([okt.]), blz. 60-65.
A.L. S[ötemann]. De vrije bladen-bibliografie. In: Nieuwe Taalg. 69 (1976), 6 (nov.), blz. 556.
R. Breugelmans. [Over: Literaire tijdschriften in Nederland. 1-2: P.J. Verkruysse, Critisch Bulletin. I-II. Amsterdam 1975; 3: J.F. Geerds [en] J.M.J. Sicking, De Vrije Bladen. Amsterdam 1975]. In: Tijdschr. Ned. Taal- en Letterk. 92 (1976), 3-4 ([1977]), blz. 246-248.

3 De redactie-commissie bestaat uit:
G. Borgers, Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum, Juffrouw Idastraat 11, 's-Gravenhage.
G.J. van Bork, Instituut voor Neerlandistiek, Herengracht 330-336, Amsterdam.
B. van Selm, Vakgroep Nederlandse Taal- en Letterkunde, Levendaal 150-152, Leiden.
J.M.J. Sicking, Nederlands Instituut, Grote Kruisstraat 2^I, Groningen.
P.J. Verkruijsse, Instituut voor Neerlandistiek, Herengracht 330-336, Amsterdam.

2. Doel van de LTN

De voorgeschiedenis van de reeks kan intussen bekend verondersteld worden.⁴ Uit dat verleden is ook de doelstelling voortgekomen die de LTN zich stelt. Voor doel en opzet van de reeks kan men dl. 1 op blz. 11-12 en dl. 3 op blz. 9 raadplegen. Samengevat staat daar het volgende:

-	zakelijke informatie geven over het tijdschrift (= bibliografische beschrijving);
-	het tijdschrift inhoudelijk openleggen (= vooral index; ook de analytische inhoudsopgave);

4 Zie voor de voorgeschiedenis LTN dl. 1, blz. 11.

[p. 325]

-	het tijdschrift op een aantal punten analyseren (= analytische inhoudsopgave);
-	daardoor de basis aanbrengen voor de historiografie van het tijdschrift en bij uitbreiding van de reeks ook voor de historiografie van een periode;
-	het mogelijk maken van een kwantitatieve analyse van het tijdschrift en vervolgens het kwantitatief vergelijken van meer behandelde tijdschriften.

3. De bibliografische beschrijving

Over het feit dàt er iets met tijdschriften gedaan moet worden, is iedereen het eens. Dat de bibliografische beschrijving zoals die in de LTN-delen voorkomt daarbij de eerste stap is, heeft - behalve op enkele onderdelen - geen kritiek uitgelokt. Overigens zullen er bij de beschrijving van 19e- en zeker 18e-eeuwse tijdschriften problemen ontstaan die met enige moeite toch wel in het systeem in te passen zullen zijn.

4. De index

De index is een LTN-onderdeel dat de gemoederen gemakkelijk kan verhitten. In Breugelmans' recensie valt te lezen: De huidige samenstellers zijn van de naar mijn mening terechte veronderstelling uitgegaan liever te veel dan te weinig te bieden.⁵ Hij zet zich dan ook expliciet af tegen Hilda van Assche die schrijft: Hij [= Verkruijsse] is echter de dupe geworden van een systeem van onverantwoordbare volledigheid, hoe paradoxaal het ook moge klinken. ‘Le mieux est souvent l'ennemi du bien’. Het streven naar volledigheid, tot in de details althans wat de eigennamen betreft, is een vlotte bruikbaarheid niet ten goede gekomen.⁶ Ergens tussen beiden in bevindt zich Sötemann die hevig gefrustreerd (raakt) omdat het overgrote deel van de gevonden plaatsen geen voor hem zinvolle informatie biedt,⁷ hoewel de driedeling in romein, cursief en vetgedrukte plaatsen de hanteerbaarheid zeer ten goede komt.⁸

De LTN-index is inderdaad totaal verschillend van de indices in de reeks Bibliografie van de Vlaamse Tijdschriften. Daar wordt gewerkt met een groot aantal afzonderlijke alfabetjes voor medewerkers, auteurs uitgesplitst naar taalgebied, plastische kunstenaars, musici enz. enz. en zaaknamen. In de LTN is alles in één groot alfabet gerangschikt. Bovendien verwijzen de Vlaamse indices alleen naar de analytische inhoudsopgave en niet rechtstreeks naar het tijdschrift; de LTN geeft een index op het tijdschrift-zelf, maar tevens kan gezien worden in de analytische inhoudsopgave in welk verband een trefwoord voorkomt.

Bij de index - en trouwens niet alleen daar! - is gestreefd naar een zoveel mogelijk controleerbare werkwijze. Dat zoiets eerder leidt tot een teveel dan tot een teweinig ligt voor de hand. De verantwoording bij de index⁹ is in ieder geval voor de categorieën persoonsnamen en titels tamelijk duidelijk. We zijn ervan uitgegaan dat de gebruiker van de index zelf wel in staat is te kiezen, ja voor zijn zeer specifieke vraag beter zelf

5 Tijdschr. Ned. Taal- en Letterk. 92 (1976), blz. 247.

6 Spieg. d. Lett. 18 (1976), blz. 65.

7 Nieuwe Taalg. 69 (1976), blz. 77.

8 Nieuwe Taalg. 69 (1976), blz. 556.

9 Zie LTN dl. 3, blz. 183-184.

[p. 326]

kan beoordelen of hij zich wenst te beperken tot vet of cursief of zover moet gaan dat hij ook alle romein gedrukte plaatsen raadpleegt. In een ‘traditionele’ index moet hij zich noodgedwongen beperken tot vet en cursief omdat datgene wat de samensteller onbelangrijk vond, weggelaten is. En de historie heeft geleerd dat datgene wat nu onbelangrijk geacht wordt, later vaak anders wordt gewaardeerd.

Wat betreft de zaaknamen blijft het probleem van voorselecteren bestaan. Er is geen alternatief, ook niet in een per computer vervaardigde volledige woord-index omdat die juist het toekennen van overkoepelende trefwoorden onmogelijk zou maken. Toen de eerste delen van de LTN werden voorbereid, was er ook nog geen BNTL. Nu kunnen de systematiek en het zogenaamde onderwerpenregister van inmiddels zeven jaar lopende en straks vijf jaar retrospectieve BNTL¹⁰ een grote steun zijn bij de ‘soepele chain-indexing’¹¹ van neerlandistische tijdschriften. In ieder geval geeft paragraaf 3.6 in de verantwoording van de LTN-index een aantal categorieën van zaaknamen waarop gelet is.

Het teveel in de index op het Critisch Bulletin betrof - ook volgens een meerderheid in de redactie-commissie - het tweemaal opnemen van niet-anonieme titels, nl. eenmaal als sub-lemma bij de auteur èn als hoofdlemma op de geëigende plaats in het alfabet met daarachter de auteur toegevoegd. In het deel over De Vrije Bladen is het laatste reeds achterwege gelaten.

LTN-delen waarin meer dan één tijdschrift beschreven wordt (deel 4 zal Werk en Criterium bevatten), krijgen één gecombineerde index waarin toevoegingen van de beginletter van de titel aan de verwijsplaatsen dan weer noodzakelijk is. Aan deze oplossing is de voorkeur gegeven boven ‘index-versnippering’ die zich meer doet gevoelen naarmate de reeks zich uitbreidt.

10 Verschenen is het cumulatieve deel 24 van de Bibliografie van de Nederlandse Taal- en Literatuurwetenschap over de jaren 1970-1974 en twee jaardelen over 1975 en 1976. In 1978 verschijnt dl. 23 met de secundaire literatuur uit de jaren 1965-1969.

11 In de verantwoording van de index in paragraaf 3.1.3.1 (zie LTN dl. 2, blz. 9; dl. 3, blz. 184) wordt rnet ‘soepele chain-indexing’ bedoeld dat men zich niet heeft beperkt tot een maximaal aantal trefwoorden per bijdrage zoals bijv. de BNTL dat kent.

5. De analytische inhoudsopgave

Binnen de redactie-commissie is uitvoerig gedelibereerd over de analytische inhoudsopgave, met name ‘de laatste kolom’. De meest extreme standpunten zijn ongeveer: de analytische inhoudsopgave moet alleen maar een chronologisch beeld geven van de inhoud van het tijdschrift, en: met behulp van een aantal uit de inhoud geanalyseerde gegevens zijn kwantitatieve analyses en vergelijkingen te maken.

Als niet een literair-critisch tijdschrift van 23 jaargangen als het Critisch Bulletin de reeks geopend had, maar een tijdschrift van een paar jaargangen met vrijwel uitsluitend primaire literatuur dan was er waarschijnlijk geen laatste kolom met omvangaanduiding geweest, terwijl ook de genre- en taal-aanduiding ongetwijfeld op de achtergrond zouden zijn geraakt. Een kwantitatieve analyse van jaargang 1 van Critisch Bulletin, zij het gebaseerd op de nog niet aan LTN-afspraken aangepaste kopij, is

[p. 327]

te vinden in Weerwerk.¹² In De Gids van 1975 is iets dergelijks gedaan met Merlyn.¹³ Stuiveling heeft in 1935 de poëzie van negen jaargangen Nieuwe Gids al kwantitatief benaderd.¹⁴

Om een indruk te krijgen van hoe bijvoorbeeld de Russische literatuur in vertaling in de jaren '30 en '40 hier is doorgedrongen, lijken kwantitatieve gegevens uit literaire tijdschriften uit die jaren toch onontbeerlijk. Vragen naar hoe het zit met de verhouding tussen Franse, Duitse en Engelse poëzie of de Skandinavische en Vlaamse roman in een tijdschrift of cluster van tijdschriften lijken ook en juist kwantitatief niet oninteressant. De vraag naar de kwaliteit van bedoelde poëzie of roman komt daarna of daarnaast en zal een steeds wisselend antwoord krijgen.

Nu lijkt kwantiteit een vrij objectief gegeven, maar het probleem is hier juist hoe er gemeten moet worden. In de delen over Critisch Bulletin is de omvang gegeven in hele pagina's en derden van pagina's; De Vrije Bladen rekent met hele, halve, derde en zesde pagina's. Aangezien tijdschriften wel eens van formaat wisselen kan de hoeveelheid tekst per pagina behoorlijk verschillen. Voor Critisch Bulletin is het dan ook noodzakelijk om een omrekensleutel te geven; bij De Vrije Bladen blijkt dat niet nodig. Sommigen vinden dat een te onnauwkeurige methode: het aantal woorden per bijdrage moet aangegeven worden (bij benadering uiteraard na steekproefsgewijze tellingen). Maar juist in verband met poëzie-bijdragen schiet dit systeem schromelijk tekort (functioneel wit!). Uiteindelijk is het besluit gevallen om de omvangsaanduiding te handhaven en daarbij uit te gaan van de zetspiegel en gedeelten van pagina's aan te geven in tienden of een veelvoud daarvan.

De al eerder ter sprake gebrachte controleerbaarheid van de samensteller is juist bij deze subjectieve zaken als genre-, taal- en omvangsaanduiding van het grootste belang. Daarom zijn deze gegevens ook nooit rechtstreeks verwerkt in tabellen en curves, maar eerst expliciet in de analytische inhoudsopgave genoteerd. De kwantitatieve verwerking ervan wordt interessanter naarmate de LTN-reeks groter wordt en bepaalde periodes geheel heeft afgewerkt.

12 P.J. Verkruysse. Tijdschriftanalyse. In: Weerwerk. Opstellen aangeboden aan Professor Dr. Garmt Stuiveling ter gelegenheid van zijn afscheid als hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Assen 1973. Blz. 207-212, 266.

13 Ruud Kraayeveld. Merlijn in cijfers. In: De Gids 138 (1975), 4, blz. 281-283.

14 G. Stuiveling. De Nieuwe Gids als geestelijk brandpunt. 2e dr. met portretten en nieuwe bijlagen. Amsterdam 1959. (1e dr. 1935).

6. Voortgang van de reeks

De periodisering vormt een volgend LTN-probleem. Na ampele discussie binnen de redactie-commissie is in principe besloten om niet uit te gaan van regionale of familiale verbanden tussen tijdschriften, maar van de chronologie. Met andere woorden: er wordt naar gestreefd om medewerkers te vinden die bereid zijn om naast een groot interessant tijdschrift ook de kleinere tijdschriften te behandelen die in hetzelfde jaar of tijdens het verschijnen van het grote tijdschrift zijn opgericht.

Na Critisch Bulletin (1930-1957) en De Vrije Bladen (1924-1949) zullen deel 4 over Werk en Criterium (1939-1948) en deel 5 over Het Getij (1916-1924) zeer waarschijnlijk

[p. 328]

beide in 1978 verschijnen. Verder wordt er reeds gewerkt aan een deel over Podium (1944-1969) en Merlyn en Raster (1962-1973). Er zijn toezeggingen op wat langere termijn voor de 19e-eeuwse tijdschriften De Muzen (1834) en Quattuor (1870-1871), Spar en Hulst (1872) en De Banier (1875-1880). Ook De XXe Eeuw (1902-1909), De Beweging (1905-1919) en Forum (1932-1935) hebben in principe een bewerker.

Hoewel de LTN alleen afgesloten tijdschriften beschrijft, zal toch ten aanzien van zeer langlopende periodieken van deze regel afgeweken moeten worden. Een tijdschrift als De Gids (1837-....) kan in gedeelten beschreven worden, aansluitend bij periodes waarvoor de andere tijdschriften reeds beschreven zijn of worden.

De redactie-commissie nodigt graag eenieder uit die belangstelling heeft voor een bepaald tijdschrift, gedeelte van een groot tijdschrift of cluster van kleinere tijdschriften om zich met haar in verbinding te stellen.¹⁵ De redactie zou het op prijs stellen indien vakgenoten ook zouden willen wijzen op vindplaatsen van prospectussen, met name van de tijdschriften die hierboven genoemd zijn. Hetzelfde geldt voor bijlagen, abonnee-aantal, ontwerper, oplaag enz., kortom die gegevens die vaak pas na langdurig onderzoek en dan nog meestal bij toeval gevonden kunnen worden.

Het beschrijven van tijdschriften volgens de LTN-methode is vaak een langdurig werk zodat men niet gauw te vroeg daarmee begint. Aan de andere kant zijn de publicatie-mogelijkheden vrij beperkt: meer dan één deel per jaar is vooralsnog niet haalbaar in verband met de beperkte subsidie. Een voordeel is echter dat de kopij voor een LTN-deel niet veroudert.

November 1977.

De redactie-commissie van de LTN.

15 Zie voor de adressen van de redactie-leden noot 3.