De Nieuwe Taalgids. Jaargang 70

[p. 332]

Van waken en vaken, een duistere plaats bij Huygens belicht

Het slot van Huygens' gedicht ‘Rust op Hofwijck’¹ vormt voor Dr. F.L. Zwaan, de verzorger van de vermaarde bloemlezing Voet-maet, rijm en reden, een moeilijkheid bij het interpreteren. Om dit slot te kunnen begrijpen, moeten we het gehele gedicht in de beschouwing betrekken.

Huygens stelt in ‘Rust op Hofwijck’ zijn weekend-passering op zijn buiten tegenover zijn door-de-weekse beslommeringen rond het hof en in Den Haag. Hij ervaart zo'n wekelijkse cyclus als de cyclus van één etmaal: de werkweek is de dag, de periode van waken (‘waken’ in dubbele zin: wakker zijn en nauwkeurig gadeslaan!), het weekend is de nacht, de periode van slapen en aangenaam dromen.

De moeilijkheid zit in de laatste vier verzen van het gedicht, die ik nu naar bovenvermelde uitgave citeer

Beminde Saterdagh, zijt ghy noch verr' van komen?
Spoedt toch, en help my weer aan Hofwijcks soeter droomen:
Kom, paerden in de Koets, 'k voel dat ick u genaeck,
En, Haegh, goe nacht; ick geew; maer van Hofwijcksche vaeck.

In de eerste druk van de bloemlezing was bij vs. 23 geannoteerd: Kom paerden in de Koets,: Schiet op, koetspaarden (‘in de Koets’ is vreemd.); u: nl. Hofwijck; (...).² In de tweede druk is de noot aanmerkelijk uitgebreid, maar naar de inhoud slechts weinig gewijzigd: Kom, .... genaeck: (duistere plaats). Het waarschijnlijkst dunkt mij dat Huygens in zijn ongeduld om op Hofwijck te gaan ‘dromen’, zijn paarden (ondanks de na paerden ontbrekende komma) reeds aanspoort: Kom, paarden, in de Koets (Laat u in de koets = voor de koets spannen) en vervolgt: ik voel dat ik u (is Hofwijck) nader = ik voel dat het niet lang meer duurt of ik trek weer naar mijn geliefde buitenplaats). Het lijkt mij niet onmogelijk dat Huygens met u over de aanspreking paerden heen Hofwijck (uit Hofwijcks) vervangt (...).³ In de derde druk is de noot uit de tweede druk onveranderd overgenomen.⁴

Het slot van ‘Rust op Hofwijck’ blijft duister, doordat de annotator paerden als een aanspreking beschouwt en dientengevolge in de eerste helft van vs. 23 een aansporing tot die paarden ziet en u naar Hofwijck laat verwijzen. Er zijn echter andere interpretaties mogelijk, waarbij bovendien niets aan de tekst behoeft te worden gewijzigd.

We kunnen in vs. 23a een aansporing tot niet in de tekst genoemd personeel zien. Bij een parafrase moet dan een gebiedende of een aansporende wijs van een

1 Voet-maet, rijm en reden, bloemlezing uit Huygens' gedichten³, uitg. F.L. Zwaan, Culemborg z.j., p. 53-55.

2 Voet-maet, rijm en reden, bloemlezing uit Huygens' gedichten, uitg. F.L. Zwaan, Zwolle 1963, p. 53.

3 Voet-maet, rijm en reden, bloemlezing uit Huygens' gedichten², uitg. F.L. Zwaan, Zwolle 1969, p. 55.

4 Zie noot 1.

[p. 333]

werkwoord worden ingevoegd. We krijgen dan bijv: Vooruit (, mannen), (span) de paarden in de koets.⁵ Vergelijk in dit verband WNT VII, 2, 5172 onder Kom (II) en Mnl. Wdb. III, 1723 onder Comen I, A, 7. Elliptische zinnetjes van dit type zijn vooral in de spreektaal nog zeer gangbaar. Een leraar kan zijn leerlingen aansporen met de woorden: ‘Kom, boeken op tafel’.

Het is ook mogelijk om Kom als een tot Beminde Saterdagh (vs. 21) gerichte aansporing te beschouwen en paerden in de Koets weer te begrijpen als een opdracht aan het personeel (‘span de paarden in de koets’), of als een verheugde constatering (‘de paarden staan (klaar) in de koets’). Prof. B. van den Berg wees me op nog een interpretatiemogelijkheid. Naar zijn ordeel is Kom, paerden in de Koets in zijn geheel gericht tot Beminde Saterdagh. De betekenis van vs. 23 wordt dan: Vooruit (beminde zaterdag), span de paarden in, ik voel dat het bijna zaterdag is. Bij deze interpretatie wordt dus geen beroep gedaan op een buitentextueel gegeven, t.w. het personeel. Hoe de interpretatie van 23a ook moge zijn, in u moeten we een verwijzing naar Beminde Saterdagh zien.

In de laatste versregel breekt dan voor Huygens de nacht aan, de nacht die op zijn werkdag (28 november 1656) volgt, met daarachter de nacht van Dry halve dagen (vs. 8), het opdoemende beeld van zijn rusten op Hofwijck. In paerden in de Koets werd op dit laatste geanticipeerd.

januari 1976

Den Haag, Sijzenlaan 24

j.a. van leuvensteijn

5 Het is zeer waarschijnlijk, dat Kom hier niet als een gebiedende wijs moet worden beschouwd. Huygens geeft de gebiedende wijs nl. bij voorkeur aan d.m.v. stam + t, daarbij geen rekening houdend met het getal. Wijkt hij van deze gewoonte af, dan is meestal niet zonder meer de geb. wijs enk. bedoeld, zoals bijv. blijkt uit het volgende sneldicht uit 1656 (Worp V, p. 265)

Pack op, packt u van hier, packt alle dingh by een,
Zyn woorden in Ians mond gedurigh en gemeen.
Het eerste van de drij heeft Neel soo wel onthouwen,

Dat het Ian is berouwen;

Light het hem op syn' tong, sij heeft het in haer kop;
Siet maer eens vriendelick op Neel; het is, Pack op.

Jan bedoelt met Pack op in vs. 1 ‘Pak je weg’. Neel begrijpt het echter als ‘Pak omhoog’ (vgl. WNT XII, 163). Wat Huygens aan het einde bedoelt met Pack op laat zich slechts raden. (Vgl. ook Worp V, p. 266, ‘Schoorsteen’.)