Een compensatiespelling
Niet heel zeldzaam zijn de spellingen rethoriek en rethorisch. Ze komen voor in kranten en weekbladen, en ook wel in geschriften van minder efemerisch karakter, waarvan we mogen aannemen dat de auteur zich rekenschap heeft gegeven van wat hij schreef en zelf de drukproeven gezien heeft. Bij de Huygenskenner Dr. F.L. Zwaan trof ik drie maal een rethorisch aan in zijn mooi uitgevoerde uitgave van Huygens' Gebruyck of ongebruyck van 't orgel in de kercken der Vereenighde Nederlanden (Amsterdam, 1974). En bij een andere ontwijfelbaar ‘geletterde’ auteur, in een letterkundig opstel, dat doorlopend aanleiding geeft tot het gebruik van de termen, is het steevast rethorisch en rethoriek. Ik heb verzuimd auteursnaam en tijdschrift aan te tekenen (de auteur is, meen ik, een Vlaming), maar reken mezelf die vluchtigheid niet zwaar aan, juist omdat je die schrijfwijze vrij vaak ziet en daarom je niet eraan stoot. Het geval is ongeveer, niet helemaal, te vergelijken met spellingen als fameuse, precieuse, religieuse of preciese. Die zijn officieel fout, maar ze doen toch niet slordig of onverzorgd aan.
Bij de regeling van 1955 is de rh in grieks-latijnse ‘bastaardwoorden’ afgeschaft. Het is dus niet meer rhododendron, maar rododendron, niet meer rheuma, maar reuma. De Woordenlijst-1954 bevat zelfs een Pyrrusoverwinning, dat stellig een doom in het oog is van een rechtgeaard classicus. Ook rhetorisch en rhetoriek zijn nu officieel fout; het moet retorisch en retoriek zijn.
Maar het is te begrijpen dat iemand die met rhetorisch en rhetoriek is opgegroeid en daarmee vertrouwd is, die reto-spelling wat ‘kaal’ vindt, wat ordinair zelfs: de woorden zijn ontdaan van het min of meer geleerde, elitaire patina waarop ze volgens voor hem goede traditie recht hebben. Dat voelt hij als een verlies, en dat verlies compenseert hij, onberedeneerd, met die th, die immers ook in min of meer geleerde woorden thuishoort en daardoor de oude rheto-woorden iets van hun oude patina laat behouden. Dat ongeveer kan de psychologische achtergrond zijn van de spellingen rethorisch en rethoriek, ook wel bij mensen die, als ze even ‘redeneerden’, zich heus wel zouden herinneren dat aan het griekse grondwoord generlei motief is te ontlenen voor de th. Het is te begrijpen, maar daarom nog niet van heler harte te vergeven. Zomín als een reumathiek en reumathisch te vergeven zou zijn.
Utrecht, Karel Doormanlaan 158
c.b. van haeringen
Auteursrechtelijk beschermd