De Nieuwe Taalgids. Jaargang 68

[p. 335]

Aankondigingen en mededelingen

Een inleiding tot de studie van het Nederlands

Onder de titel Voorlopers en varianten van het Nederlands heeft de Leuvense hoogleraar G. Geerts voor aankomende neerlandici een inleiding geschreven tot de studie van het Nederlands. Nadat Schr. betoogd heeft dat veranderlijkheid een essentieel kenmerk van taal is, verstrekt hij in deel I informatie over de voorgeschiedenis van het Nederlands. In hoofdstuk I van dit deel wordt de herkomst van het Nederlands behandeld. Men vindt er een heel summier overzicht in van de allervoornaamste klankveranderingen die zich op weg van het Indo-Germaans via het Germaans en het Neder-Frankisch tot in het Middel-West-Neder-Frankisch (dat is het Middeleeuwse Vlaams, Brabants, Limburgs, Hollands, enz.) hebben voorgedaan. Als specimen van het Oud-Oost-Neder-Frankisch wordt psalm 65 geciteerd. Van het Oud-West-Neder-Frankisch kan slechts het bekende zinnetje geciteerd worden. In hoofdstuk 2 gaat Schr. in op de regionale verschillen van het Middel-Nederlands, die met behulp van een aantal goed gekozen teksten uit verschillende streken worden gedemonstreerd. Er wordt ook gewezen op de invloed van het Latijn en het Frans op de Middelnederlandse woordvoorraad. In deel II: Het Nederlands vroeger en nu wijst Schr. er eerst op, dat de regionale verscheidenheid in de volkstaal na de middeleeuwen blijft bestaan; hij illustreert dat met behulp van een aantal dialectisch gekleurde tekstfragmenten uit de 16de en volgende eeuwen. Daarna komt het ontstaan en de ontwikkeling van de standaardtaal in het Noorden aan de orde. Het streven naar taalcultuur wordt weer met tekstfragmenten sedert de 17de eeuw toegelicht. Op dezelfde wijze wordt de taalgeschiedenis in België na de val van Antwerpen behandeld. Het grootste gedeelte van het boek is gewijd aan de Moderne varianten van het Nederlands. Schr. trekt de scheidingslijn tussen het verleden en het heden bij de overgang van de 19de naar de 20ste eeuw, in welke tijd de overbrugging van de kloof tussen schrijftaal en spreektaal begint. In de moderne tijd ontstaan er naast een aantal geschreven (stilistische) varianten van de standaardtaal ook spreektaalvarianten. Schr. wijst met bijzondere nadruk op het maatschappelijke belang van de standaardtaal: ‘Wie zich in het maatschappelijke leven van de gemeenschap wil bewegen moet de standaardtaal ook actief volkomen (leren) beheersen... Het is de taak van de sociolinguïstiek om dat proces [de verwerving van de standaardtaal] te bestuderen en te begeleiden’ (blz. 162). Achtereenvolgens komen aan de orde: de begrenzing van het Nederlandse taalgebied, de dialectologische indeling ervan, de vraag hoe men de standaardtaal moet definiëren en fonisch karakteriseren, de naam van deze standaardtaal, de relatie tussen het Standaard-Nederlands en de dialecten in Nederland, de waardering van de standaardtaal en het dialect, ‘tweetaligheid’ binnen het Nederlands en de taalpolitiek. Tenslotte geeft Schr. een beknopt overzicht van de wijze waarop het dialectonderzoek georganiseerd is, toegelicht met voorbeelden van enquêtemateriaal, de verwerking daarvan op dialectkaarten en de interpretatie daarvan. Hij beperkt die interpretatie tot een schets van de externe factoren in de taalverandering, omdat het vooral die factoren zijn, die tot de vorming van een standaardtaal bijdragen. Een paar, wellicht storende, drukfouten: blz. 83, r. 27: vuur lees uur; blz. 118, r. 1: uitgegroeid

[p. 336]

lees uitgeroeid; blz. 161, r. 27: veelzuidige lees veelzijdige; blz. 179, r. 18: vrijgetijdslandelijkheid lees vrijetijds...; blz. 189, r. 36: noorden lees woorden; blz. 190, r. 13: generalizeerd lees generalizerend.

Voorlopers en varianten van het Nederlands is een goed boek, niet in de laatste plaats om de genuanceerde behandeling van het probleem van de standaardtaal, waarover de schrijver van zo nabij kan oordelen. Het zij ook de (aankomende) Neerlandici in Nederland van harte ter bestudering aanbevolen. Het is in 1975 door uitgeverij ACCO te Leuven uitgegeven en kan in Nederland worden besteld bij de Uitgeversmaatschappij De Tijdstroom bv te Lochem. De prijs bedraagt f 34,-.

B.v.d.B.

Toelichting bij de taalatlas van Noord- en Zuid-Nederland II

In afwijking van wat in Toelichting I gebeurd is, wordt nu, naast een bewerkingstechnische verantwoording, ook een taalkundige interpretatie van de kaarten gegeven, die van de vervaardigers zelf afkomstig is, zodat de bezorger van het boek, J. Stroop, zich als redacteur aandient. De kaarten waarover het boek handelt, hebben als nieuwigheid dat er ook dialectgegevens op verwerkt zijn uit streken die buiten het Nederlandse taalgebied liggen. In de inleiding, die van de hand van de redacteur is, wordt o.m. de vraag aan de orde gesteld, wat er met behulp van de beschikbare gegevens op een dialectkaart moet worden aangegeven. De inleider herinnert eraan, dat Kloeke er een voorstander van was, op de kaart een zo objectief mogelijke weergave van alle verzamelde gegevens te bieden, terwijl Heeroma daarentegen een taalkundig interpreterende visualisering van het materiaal als ideaal van een dialectkaart beschouwde. Zelf staat hij, m.i. terecht, een dialectkaart voor die meer geeft dan alleen maar een vervanging van inventarisatielijsten door gelocaliseerde tekens. De kaart moet voor zichzelf spreken, en wel in die zin, dat de geografische aspecten, d.w.z. de verspreiding van de typen of vormen, onmiddellijk voor iedereen duidelijk af te lezen zijn, m.a.w. zo, dat het kaartbeeld expressief is, maar niet ook al taalkundig interpretatief. De taalkundige interpretatie en de toelichting heeft betrekking op tien kaarten, nl. 1 doornen (door E. Eylenbosch), 2 dooier (door E. Eylenbosch), 3 ponderboom (door J. Stroop), 4 paardebloem (door J. Stroop), 5 wagenmaker (door E. Eylenbosch), 6 wendakker (door E. Eylenbosch), 7 melkbocht (door J. Stroop), 8 meikever (door J. Stroop), 9 ruif (door J.B. Berns) en 10 ovenpaal (door G. de Schutter en J. Taeldeman). De bundel bevat verder drie bijlagen. De eerste geeft een literatuuroverzicht betreffende onderwerpen die op kaarten van de taalatlas in de afleveringen 5, 6, 7 en 8 in beeld gebracht zijn. De tweede verstrekt een inhoudsopgave van aflevering 1 tot en met 9 en de derde een alfabetische lijst van de kaarten van aflevering 1 tot en met 9. Het typewerk en de uiterlijke verzorging door R. van der Schaaf verdienen met waardering te worden genoemd.

Het boek is in 1974 als no XLVI van de Bijdragen en mededelingen der Dia-

[p. 337]

lectencommissie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen bij B.V. Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij te Amsterdam verschenen en kost ing. f 37,50.

B.v.d.B.

Handelingen Nederlands Filologencongres

Bij Holland Universiteits Pers bv te Amsterdam verschenen de Handelingen van het drieëndertigste Nederlands Filologencongres, zoals dat van 17 tot 19 april 1974 te Nijmegen gehouden werd. Behalve de volledige tekst van de voordrachten bij de opening en het slot van het congres, resp. ‘Chaucers verhaal van de molenaar’ door G. Storms en ‘Menander herrezen’ door J.C.F. Nuchelmans bevat het boek de verslagen van de lezingen in de verschillende afdelingen en secties. Sommige voordrachten zijn volledig of vrijwel volledig afgedrukt, wat de waarde van deze Handelingen aanzienlijk verhoogt. Als aparte artikelen kunnen dientengevolge dan ook beschouwd worden ‘Epistolariteit als literair procédé’ door W. van den Berg, ‘Macht door taal’ door A.J.A. van Zoest (handelend over Les liaisons dangereuses) en ‘Lesererwartung: Anti-Briefroman?’ door E. Kunne-Ibsch. Deze drie voordrachten, die als centraal thema de roman in brieven behandelden, vullen het verslag van de afdeling ‘Algemene literatuurwetenschap’. Ook voor de afdeling ‘Algemene taalwetenschap’ stond één thema centraal, nl. de semantiek: een volledige tekst is hier te vinden van ‘Het individuele lexicon’ door H.J. Verkuyl en ‘Iets onbeschrijfelijks’ door A.W. van Haaften (handelend over het niet-talige deel van betekenissen). De derde afdeling die één thema aan de orde stelde, was de afdeling ‘Pedagogiek en didaktiek’. Naar aanleiding hiervan zijn de teksten afgedrukt van drie lezingen over het vreemde-talenonderwijs, artikelen die voor linguïstisch geïnteresseerden van belang kunnen zijn.

De verslagen van de lezingen in de secties zijn, in tegenstelling tot die der afdelingen, niet steeds in extenso, doch vaak slechts in samenvatting afgedrukt. In de sectie ‘Nederlandse letterkunde’ kwamen aan de orde ‘Het erotisch-ethische referentiekader in Bredero's Stommen ridder, en de betekenis daarvan voor het handelingsverloop van dit spel’ door S.F. Witstein, ‘Liefde in de 18de-eeuwse lyriek’ door M.A. Schenkeveld-van der Dussen, en ‘Literaire conventies bij het uitbeelden van liefde en vriendschap in proza en poëzie van na 1945’ door R.L.K. Fokkema. De teksten van deze drie voordrachten zijn, ten dele aangepast en bewerkt, ook soms onder gewijzigde titel, verschenen in het zesde nummer van jaargang 67 (1974) van De nieuwe taalgids. In de sectie ‘Nederlandse taalkunde’ werden lezingen gehouden over ‘Werkwoordstijden en taalhandeling’ door D.M. Bakker, ‘Struktuurhistorische aspekten van de Vlaamse dialekten’ door J.A.M. Taeldeman en ‘De ambiguïteit van woordgroepen als een goede speler: syntaktische homonymie?’ door Th. van den Hoek. Deze drie teksten zijn uitvoerig genoeg om als artikel gelezen te kunnen worden. Datzelfde geldt ook voor de lezingen van de sectie ‘Dialectologie’, t.w. ‘Dialect - Nederlands - Omgeving in woorden van eersteklassertjes’ door Jo Daan en H. Heikens, ‘Problemen bij het

[p. 338]

toetsen van de taalvaardigheid van dialectsprekende kinderen’ door A. Hagen en A. Vallen, en ‘Problemen rond de beschrijving van de kommunikatieve kompetentie: taal als het institutionele kader voor de kommunikatie’ door W. van Belle. - Samen met de verslagen van de sectie ‘Filosofie’ en die van de klassieke, Franse, Duitse, Engelse en Slavische filologie omvat dit boek met Handelingen 317 bladzijden tekst. De prijs is niet bekend.

M.C.v.d.T.

Uitgaven van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde te Gent

De Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde te Gent heeft in brochurevorm een overzicht van haar uitgaven sedert 1960 doen verschijnen: Lijst van wetenschappelijke werken, sedert 1960 door het Secretariaat van de Academie uitgegeven. 26 blz. Te bestellen bij het secretariaat, Koningsstraat 18, B-9000 Gent). De lijst geeft behalve een titelbeschrijving ook een beknopte informatie over de inhoud en de aard van het werk, alsmede gegevens over en uit recensies. De laatste zijn niet volledig. Zo ontbreekt bijvoorbeeld dat de uitgave van de Borchgravinne van Vergi besproken is in Ntg. 1972 (blz. 214-219), die van Reyse van Bruussele vut Brabant te Constantinopels in Thracyen en Reyse van Weenen in Hoosteryc te Constantinopels in Thracyen in Ntg. 1971 (blz. 491-496), dat de studie over De bronnen van drie woordenboeken uit de drukkerij van Plantin besproken is in Ntg. 1972 (blz. 495-498), die over De Middelnederlandse oorkondentaal te Oudenaarde, 13de eeuw - ±1500 in Ntg. 1973 (blz. 241-242).

B.v.d.B.