De Nieuwe Taalgids. Jaargang 65

[p. 42]

Marsman en Kloos (1919-1920)

In mijn artikel Herman van den Bergh en Albert Verwey¹ raakte ik aan het slot de relatie Verwey-Marsman, zulks in verband met het debuut van de laatste in De Beweging van juli 1919. Dat Marsman in diezelfde periode eveneens contact heeft gezocht met Willem Kloos, bleek mij uit het archief van De Nieuwe Gids.²

Ongeveer tezelfder tijd dat zijn eerste expressionistische poëzie in De Beweging verschijnt, schrijft hij uit Zeist:

Zeist 18 Juli '19
Zeer Geachte Heer Kloos,
Bij dezen dank ik U zeer vriendelijk voor Uw belangstellend schrijven over mijn werk en wat daarmee in verband staat. Uw oordeel sprak uit, wat ik zelf bezig was in te gaan zien, n.l. dat het nogal ‘klein’ was. Ik ben er U dankbaar voor, dat U me zoo radicaal uit den droom hielp³.
Ook Uw raad: ‘ga werken’ weet ik zéér noodig, inderdaad: ik heb al haast te veel tijd verdaan met futiele bespiegelingen. Toch kan ik daar, zoo als U vermoedde, nog ruimschoots uit groeien, aangezien ik amper 20 ben.
Over het probleem: ‘God’ kan ik, zelfs vagelijks, niets zeggen, maar ik vermoed, dat ik wel tot de lichtelijk-pantheïstische opvatting zal komen.
Het trof mij, dat U mijn ‘grubeln’ zoo zuiver peilde, er wordt zoo dikwijls mee gesmaald! U nogmaals dankend, en de hoop uitsprekend, dat U ‘gelegentlich’ eens iets van mij kunt plaatsen,
verblijf ik,
Hoogachtend
Uw dw
H. Marsman

De onderdanige toon valt op. Te opmerkelijker van uit het standpunt van een dichter, wiens inzending blijkbaar is geweigerd en die het voorlopig moet doen met goede raad. Hoe anders reageerde Albert Verwey!

Uit de door Kloos bijgehouden ‘Kladboeken’, rakende de Inzendingen aan De Nieuwe Gids⁴ blijkt, dat Marsman 8 december van ditzelfde jaar 1919 opnieuw kopij heeft ingezonden. ‘Inzendingen Dec. 1919’, ‘Marsman (proza) 8 Dec.’ Daarover vernemen wij niets naders.

Onder de ‘Ontv. Bijdragen in Juli 1920’ staat als eerste weer vermeld: ‘Marsman (poëzie) 1 Juli’. En hierover handelt een tweede schrijven:

Zeist: 30-vi-'20
Zeer Geachte Heer!
Hierbij zend ik U p.o. het gedicht ‘de vliegmachine’ toe, met een, naar ik hoop, zuiverder slot; hoewel ook het vorige mij niet direkt associaties geeft met school-meesters-poëzie, en ik niet zonder meer het als - (menschelijk) - bezield-voelen van de buitenwereld zou willen veroordeelen. Echter, in dit gedicht, in dit geval is het, ik beken het volgaarne, zeer onzuiver van mij geweest -; een vervolg hierop heb ik, achteraf, niet geschreven, zoodat ik het U hierbij zóó retour zend. Hartelijk dank ik U voor de ernstige, welwillende be-

1 D.N.T LXIV, 4, pag. 258-267.

2 Verzameling-Kloos, signatuur 69 F 17-22, Brieven van Marsman.

3 Het woordje me, aanvankelijk vergeten, is later boven de regel toegevoegd.

4 Verzameling-Kloos, signatuur 69 E 26-35: Tien kladboeken, 1908-1929.

[p. 43]

schouwing van mijn werk en voor de toegezegde opname van dit vers. Uw oordeel over deze dingen is mij van veel waarde.
Hoogachtend
Uw dw.
H. Marsman

Wederom frappeert de onderdanigheid. Marsman hanteert niet alleen de Kloos welgevallige sonnetvorm, hij is bovendien terstond bereid tot omwerking. Zo tuk is hij op publicatie in De Nieuwe Gids, dat hij het haastig geëmendeerd gedicht ‘p.o.’ retourneert. ‘Met een naar ik hoop zuiverder slot.’ Kloos had dat blijkbaar als ‘schoolmeesterspoëzie’ gekarakteriseerd.

De redactionele toezegging werd intussen gerealiseerd. In het september-nummer van De Nieuwe Gids, jaargang 1920, pag. 413, verscheen tussen poëzie van Hélène Swarth, Martin Albers, A. Abas, Willem de Mérode en P. Otten, ook het volgende sonnet:

De aarde spant zich om hem uit te stooten,
den roekelooze, die haar greep ontsprong
en zich naar hare rondste toppen wrong,
waar 't wonder hem der luchten wordt ontsloten -

Want vorsching loert in zijn gedoken sprong
en heerschen ligt in zijnen wil besloten;
hij proeft de kansen om zich af te stooten
aan harde lucht, waardoor zijn schroefslag zong.

Reeds houden vleugels voeling met den trans
en, ongeschonden heerscher in de ruimte
drijft hij, een glimlach van onkwetsbaarheid -

Bewegend evenwicht in eindeloosheid,
metalen rustkern in gespleten ruimte,
gebeiteld menschmerk aan gespannen trans!

Heemstede, Herman Heijermanslaan 25

j. meijer