De Nieuwe Taalgids. Jaargang 62

Modieuze nieuwvorming door een petit-maître

Het 23e deeltje uit de Keur van Nederlandsche Letteren, in de jaren 1827-1829 uitgegeven door de begaafde Maarten Westerman, is gewijd aan de Leidse dichter Jan de Kruyff Sr. (1706-1775). Onder diens verzen is daar ook een proeve van de ‘luimige dichttrant’ opgenomen, een bepaald geestig uitgebreid Bruiloftsdicht, waarin honderden Franse woorden en bastaardwoorden zijn verwerkt. De dichter noemt daar de Eloquentie die ‘Een gegalonneerden kwast/ Renommé weet bij te zetten’ en zegt dan over deze kwast (p. 45):

Hoe verrukt hem zijn inventie
Van een Phrasis, of een woord,
Dat hem, zonder assistentie,
Zuiver solo toebehoort.
'k Zag die vreugd eens resulteeren,
Zo subiet als eclatant,
Uit het woord Agrippineeren,
En ze was zo penetrant,
Dat mij duid'lijk 's mans visage
't Interieure kennen deed,
En hij verder, vol courage,
Nieuwe verbaas(!) heeft gesmeed.

Hij laat Agrippineeren met een asterisk afdrukken en geeft dan in een noot de volgende commentaar:

‘Gelijk men zeer presumtief de significatie van dat verbum zo min als deszelfs derivatie zal konnen penetreeren; vind ik het noodig, den Leezer van beide elucidatie te geeven. Het beteekent dan zo veel, als een ander bijna beweegen, of overhalen tot iet, in ons sentiment brengen, of dergelijke, en dewijl men, zich willende bedienen van persuadeeren of disponeeren, altoos genecessiteerd is het laage adverbium bijna te gebruiken, om ‘er den zin van agrippineeren aan te hechten; is het indisputabel, dat men, door deze ontdekking zich nu compendieuzer kan uitdrukken, 't geen men zekerlijk als een nieuw ornament voor onze taal te considereeren hebbe. Wat nu de origine van het woord belangt, die is waarlijk zeer particulier, want de inventeur leidt het af van Koning Agrippa, die, gelijk ieder weet, op het hooren der redevoering van den grooten Paulus, uitriep: Gij beweegt mij bijna een Christen te worden. Dus transformeert hij zeer ingenieus het factum in den persoon, en componeert 'er een verbum van, dat, ongetwijfeld, als een waardig conquest, door de liefhebbers van een’ gereleveerden smaak, gretig zal geamplecteerd worden.’

j.h.j. willems