De Nieuwe Taalgids. Jaargang 61

Huygens' ‘Goeden Avond’, regel 76-81

Bij het doorbladeren van de in vele opzichten voorbeeldige Proeven van tekst en commentaar voor de uitgave van Hoofts Lyriek, II. Gedichten voor Huygens; Tekstverzorging door P. Tuynman, Commentaar door F.L. Zwaan (Verhandelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Afd. Letterkunde, Nieuwe reeks - deel LXXIII, No. 4, Amsterdam 1968) viel mijn oog op regel 78 van Huygens' Goeden avond:

Die oragnen tegendien,

welke op p. 58 van genoemde uitgave verklaard wordt met de woorden: ‘die Orange dient (Hooft)’, vgl. ook p. 51: ‘(tegendienen wordt in wnt genoemd i.v. tegen, kol. 1260, met dit citaat, echter zonder opgave van bet. Ik acht de bet. dienen tegen, bestrijden, tegenwerken onwaarschijnlijk, al zou die in de H-tekst óók passen. De ka-tekst eist echter onze bet.)’.

De gedachte, dat Huygens, zelf in de volle zin van het woord een dienaar van Oranje, de drost te Muiden zou aanduiden met de woorden ‘die oragnen tegendien’ kwam mij, zelfs afgezien van de subjunctivus-vorm ‘tegendien’, onwaarschijnlijk voor. Daarbij komt dat het optreden van een getrouw dienaar toch wel moeilijk met het woord ‘tegendienen’ uitgedrukt kan worden. De verklaring (ibid. p. 50) ‘op zijn beurt dient, tegenover de diensten van Oranje de zijne stelt’ komt ietwat gewrongen voor, en wel zeer pour le besoin de la cause. Dit alles bracht mij ertoe, de gehele passage nauwkeuriger te bezien.

In de voorafgaande regels (55-74) schildert Huygens zijn teleurstelling, dat hij tevergeefs naar het Muiderslot was getogen, nu de drost niet thuis bleek te zijn, met het beeld van een slaper, die zich in zijn droom verrijkt zag met paleizen en juwelen,

[p. 389]

doch bij het ontwaken arm bleek als te voren. Vervolgens spreekt hij opnieuw het Muiderslot, waaraan het gehele gedicht gericht is, aan:

Grauw gebouw, vereewde wallen,
Soo en moet ghij nemmer vallen,
Soo en moet' v nemmer sien
Die oragnen tegendien,
Kluistert dese klamme klachten
Tot gij wederom uw' nachten
Dagen sult geworden sien:

Het is begrijpelijk dat de bovengenoemde commentator het ‘zo moet gij nimmer vallen’ in verband bracht met het voorafgaande. Immers, daar heet het, in de beschrijving van het ontwaken van de dromer:

Vindt sich van dat blijde hoogh
Inde droeffelijckste dallen
Van vergiste vreucht gevallen,

maar niettemin geraakte hij dusdoende op een dwaalspoor. Zou Huygens werkelijk een gevallen, vervallen slot met de ontwaakte dromer vergelijken? En zou hij ook maar de mogelijkheid willen stellen, dat Hooft ook eens zo vallen zou? Daarbij komen dan de moeilijkheden van vorm en betekenis van ‘tegendien’ en de kwalificatie van Hooft als een dienaar, ambtenaar van Oranje.

In werkelijkheid hebben wij in de hernieuwde aanspraak aan het Muiderslot een aanwijzing, dat hier een nieuw gedeelte begint, dat niet te sterk met het voorafgaande verbonden dient te worden. Huygens gebruikt hier een zinsconstructie, welke in het Latijn veelvuldig voorkomt. Ik citeer uit Ch. T. Lewis and Ch. Short, A Latin Dictionary, ed. 1933, sub voce sic: ‘V. Idiomatic usages of sic. 1. In a wish, expressed as a conclusion after an imperative (poet.): parce: sic bene sub tenera parva quiescat humo (= si parces, bene quiescat), Tib. 2, 6, 30... The imperative may follow the clause with sic: sic tua Cyrneas fugiant examina taxos... Incipe (sc. cantare) si quid habes (= si incipies cantare, opto tibi ut tua examina, etc.) Verg. E. 9:30’; er volgen in het artikel nog een aantal voorbeelden uit de klassieke Latijnse dichters, waaraan gemakkelijk een reeks toe te voegen zou zijn.

Zo hebben wij hier ook de betrokken passage te verstaan. Huygens verzoekt het slot, ‘dese klamme’ (tranenrijke) ‘klachten’ te kluisteren, op te bergen, tot de zon, Hooft, weer erover op zal gaan, tot de drost weer aanwezig zal zijn. Om aan zijn verzoek klem bij te zetten, stelt hij in uitzicht, belooft hij, dat als het slot zijn verzoek opvolgt, het nimmer tot een ruïne worden zal, en nooit iemand, wie het dan ook moge zijn, die als vijand van Oranje opgerukt komt, tot het Muiderslot zal doordringen. Zo wordt de subjunctivus ‘tegendien’ begrijpelijk: hij veralgemeent de belofte, en het woord vindt zijn natuurlijke verklaring: in (militaire) dienst zijn tegen Oranje. Men zou dus paraphraseren kunnen: Als ge deze klachten goed bewaart, tot Hooft terug is, dan zult gij altijd in goede conditie blijven en geen vijand van de staat zal voor uw muren verschijnen.

Bij deze verklaring wordt ook een handschriftelijke variant begrijpelijk. Volgens

[p. 390]

p. 50 van de nieuwe uitgave schreef Huygens oorspronkelijk ‘Soo en moet' v nemmer sien’, gelijk hierboven afgedrukt en besproken. In de drukkerskopij en de Otia-tekst (vgl. p. 49) is dit, door toedoen van Huygens zelf, geworden: ‘Soo en moet ghij nemmer sien’. Het verschil is niet groot: het maakt voor de betekenis niet veel uit, of het slot de vijand, dan wel de vijand het slot ontwaart. Ten onrechte meent de commentator dus, dat ‘Huygens bewust door verandering van één woord een gans andere bet. aan de vss. gegeven heeft’. Hij vond slechts, dat waar hij aan het slot oren toegeschreven had, om zijn klacht te vernemen, hij het ook wel ogen kon toeschrijven om een eventuele vijand te zien. Trouwens, de herhaling van ‘ghij’ bindt regel 76 en 77 sterker aan elkander, en geeft zo nog wat meer klem aan de bezwering. De verandering was dus een kleine verbetering. Het gehoorzame slot zou niet slechts nimmer verwoest worden, maar zelfs nooit een vijand tot zijn omstreken zien doordringen.

Pretoria

a. van selms