De Nieuwe Taalgids. Jaargang 61

[p. 84]

Wist Huygens niet dat tweemaal twee vier is?

In vs. 1257 vv. van zijn gedicht Hofwyck heeft Huygens het over een plein, op de kaart van Eymaels uitgave van Hofwyck¹ [1920] bij W.J. Thieme en Co. te Zutphen met de hoofdletter D aangeduid. De bedoeling van ons artikel is duidelijk te maken wat de dichter in de tweede helft van vs. 1282 en de eerste helft van vs. 1283 van dat plein zegt:

en tweemaal hier de deelen

Van gins het breed en 't langh.

Daartoe lijkt het ons dienstig de hieraan voorafgaande verzen te citeren en deze, waar nodig, in het kort toe te lichten.

My dunkt het is ëen Plein: een Pleintje zult ghy 't noemen:
Maer, daer de waerheit spreekt, en schroom ick niet te roemen,
Denckt aan het hoogh gebouw van balcken verr gebrocht
Dat geen vervuyl en kent van Spinnewebs gedrocht:
Denckt aen het trots gewelf van Hollands oude Heeren,
Daer duysend Menschen daeghs en duysend in verkeeren,
Daer dack, en mueren toe, gekropt zijn met den pracht
Van Spaensche Vendelen by Wilhem t'huys gebracht,
By Maurits menighmael, by Frederick om 't beste,
By Wilhem ander mael: (God geve niet voor 't leste:
Soo 't oyt gebeurde dat de leste van dien stamm
Den toom van 's Vaderlands bestier te stade quam)
Daer eens het bloedigh jock geschopt en afgesworen,
En uyt de slaverny de vryheit is geboren;
Daer laest der Pylen knoop, die op het slippen stond,
Van niews versekert is in broederlick verbond.
't En is geen Kamertjen: 't magh wel een' Kamer heeten:
't En magh geen' Kamer zijn; een' Sael is 't, die wy weten
Dat by de grootste staet; een vloer, daer menigh voet
Den anderen doorwerrt en geen belett en doet.

Maer, brenght de Maet-ry voort, 'k sal 't tot een vloertje maken,

Een Vloertje tot mijn Plein: nu schijnen 't stijve kaken,
Stracks sullen 't slappe zijn. wat zijn thien roeden vlacks
Op vier of vijf in 't kruys? veel, seght ghy, onder dacks:
't Is seker en bekent: maer dobbel doet veel schelen,
En dobbel is de¹ vloer, en tweemaal hier de deelen
Van gins het breed en 't langh; siet vry mijn Pleintjen aen,
Daer ghy staet, souden pas twee Hoofsche saelen staen.

1258	Maar, waar de waarheid duidelijk blijkt
1259	de door graaf Willem ii gestichte zaal op het Binnenhof. ‘De balken van cederhout waren door den voorzaat van Willem ii uit Palestina medegebracht’ (Bilderdijk)

1 In de eerste uitgave van Hofwyck [1653] staat mijn.

1 In de eerste uitgave van Hofwyck [1653] staat mijn.

[p. 85]

1260	‘waaraan geen spin zich hecht’ (Bilderdijk) m.a.w. dat geen verontreiniging door vuile spinnewebben kent d.i. dat er altijd even netjes uitziet
1261	(dezelfde Ridderzaal (van vs. 1259) van de Hollandse graven
1262	waar duizenden mensen dagelijks gaan en komen
1263/64	waar de zoldering en ook de muren tot kroppens toe gevuld zijn met prachtige Spaanse vaandels, door Willem i (de Zwijger) buitgemaakt
1265	het meest door Frederik Hendrik
1266	en wederom door stadhouder Willem ii
1267/68	dat de jongste Oranje [Het gedicht Hofwyck is in 1651 voltooid; de latere stadhouder Willem iii was toen pas één jaar oud] het bestuur van het Vaderland ten goede zou komen (De Vooys)
1269	waar het bloedige Spaanse juk een trap kreeg en werd afgezworen (in die zaal had in 1581 de plechtige afzwering van Philips ii plaats)
1271	waar onlangs (1651: op de grote vergadering werd wegens het ontbreken van een stadhouder gedelibereerd over de Unie, Religie en Militie) de band der 7 Verenigde Nederlandse Gewesten op het punt stond verbroken te worden
1272	opnieuw bevestigd werd
1274v.	een zaal, waarvan we weten dat ze tot de grootste behoort
1275v.	waar veel mensen kriskras door elkaar lopen maar de een de andere niet hindert
1277v.	haalt de meetstok; dan zal door mijn opmetingen blijken dat die grote zaal klein is, klein tenminste in verhouding tot mijn plein,
1278vv.	Nu (vóór onze opmetingen) schijnt het nog boud gesproken, zo aanstonds (na onze opmetingen) zal het tegendeel hiervan blijken. Wat is een oppervlakte van tien roeden in de lengte bij vier of vijf in de breedte? Veel, zult ge zeggen, binnenshuis
1281	Dat is ongetwijfeld waar en algemeen bekend, maar het dubbele maakt een groot verschil
1282v.	en dubbel zo groot is mijn plein en van dit plein zijn de gedeelten eens zo groot als de gelijknamige delen van de zaal op het Binnenhof
1284	Op het plein waar gij (bezoeker van mijn buiten Hofwyck) staat zouden juist twee Ridderzalen kunnen staan

Blijkens de aangehaalde verzen (met toelichting) is het duidelijk dat Huygens spreekt van een plein op Hofwyck, dat sommigen een pleintje zullen noemen, maar dat toch na opmeting eens zo groot blijkt te zijn als de (grote) Ridderzaal in Den Haag:

Daer ghy staet, souden pas twee Hoofsche saelen staen.

Hetzelfde vinden we in vs. 1282 En dobbel is de (mijn) vloer en voorde derde maal - gelijk we zo dadelijk zullen aantonen - maar nu, zoals een goed stilist past, met andere woorden:

en tweemaal hier de deelen
Van gins het breed en 't Iangh.

Eymael tekent, in verband met de laatste aanhaling, in zijn tweede uitgave van Hofwyck bij het woord ‘pas’ ( = juist, precies) van regel 1284 in een voetnoot aan: ‘De berekening is niet juist: twee moet vier zijn’. Volgens Eymael kloppen de verzen 1282/83 en 1284 niet met elkaar. Hij meent dat onze dichter beweert dat de lengte van zijn plein eens zo groot is als die van de Ridderzaal zoals ook de breedte van dat

[p. 86]

plein het dubbele is van die der genoemde zaal. Als dit zo was zou hij gelijk hebben en zou Huygens' plein 2 × 2 = 4 × zo groot zijn als de Ridderzaal. Dit zou dan in strijd zijn met wat Huygens tot twee keer toe duidelijk zegt nl. dat zijn plein tweemaal zo groot is als de Ridderzaal. Wij zien het anders dan Eymael: we moeten nl. ‘het breed en 't langh’ van vs. 1283 als een (nauwere) eenheid opvatten, of, algebraïsch gesproken, ‘het breed en 't langh’ tussen haakjes plaatsen: ‘en tweemaal hier de deelen Van gins (het breed en 't langh)’. Immers, als men de breedte en de lengte van een terrein (een plein, een zaal) heeft, heeft men meteen de oppervlakte. Er staat dus volgens ons: ‘en tweemaal hier de deelen Van gins de oppervlakte’. Het zou al een onverbeterlijke schoolmeester moeten zijn die zou willen beweren dat Huygens in dit geval had moeten schrijven: ‘Van gins het breed maal 't langh’. Bij Huygens gaat het dus niet om het feit dat 2 × 2 = 4; dit zal die ‘wiskundige kop!’ (Eymael) wel geweten hebben. Maar hij zegt - en nu spreken we, in zijn trant, enigszins raadsel achtig - dat 1 = 2.

Deventer

a.p. de bont