De Nieuwe Taalgids. Jaargang 61

[p. 34]

Twaelf ouderdommen
(A. de Roovere, ed. Mak, p. 299-301)

In een ‘Notice d'un recueil manuscrit de poésies françaises du xme au xve siècle, appartenant à Westminster Abbey’¹ deelt P. Meyer het begin mee van

Le dit des .xij. mois.

II est voir qu'en .xij. saisons
Se change .xij. fois ly homs.
Tout ainsi que les .xij. mois
Se changent en l'an .xij. fois,
Selon le droit cours de nature,
Tout ainsi que (l. T. ensement) la creature
Se change de .vj. ans en .vj. ans
Par .xij. fois; cils .xij. temps
[Et] sont .lxxij. ans en nombre;
Adont s'en va couchier en l'ombre
De viellesse ou convient venir,
Ou il fault (I. convient) jeune mourir.
Premier prenray a commencier
Six ans pour le mois de Janvier...

‘Le Dit des douze mois, contenant une division de la vie humaine en douze phases comparées aux douze mois de l'année, se rencontre - schrijft P. Meyer - en divers manuscrits, depuis la fin du quatorzième siècle.’

In een ‘Notice du MS. 179^bis de la Bibliothèque de Genève’ vermeldt E. Ritter² een ander handschrift van Le Dit des douze mois onder het hoofd Les xii moys figurez.

Dit rijm is ook in druk verschenen.

LA COMPARATIȎ faicte des ‖ douze moys de lan côpara ‖ gez aux. xij. eages de lôme. - Cy finit vne bresue et vtile compara-‖cion faicte des .xij. moys de lan aux .xij.‖ eages de lôme. S.l.n.d. [Lyon?, vers 1490], in - 4 goth. de 12 ff., dont la page la plus pleine contient 20 lignes, sign. a-b par 6., mar. r. jans., tr. dor. (A. Motte)

De Catalogue des Livres composant la bibliothèque de feu M.Le Baron James de Rothschild, waaraan deze beschrijving ontleend is³, verstrekt over het werkje de volgende inlichtingen: ‘Cette pièce qui n'a été citée par aucun bibliographe, est fort ancienne. Malgré certains rajeunissements, on y reconnaît une oeuvre du xiv^e siècle. ... Le poème imprimé se compose d'une introduction, en deux strophes de 7 vers, et de douze chapitres, comptant chacun un huitain et un dixain. Au mois de janvier correspondant l'enfant de six ans, au mois de février l'enfant de douze ans, etc.. A soixantedouze ans l'homme arrive à son mois de décembre.’

Hans Sachs rijmde 10 april 1554 Ein künstliche vergleichung des gantzen menschlichen Lebens mit den 12 monaten des gantzen jars.⁴ Aan elke maand wordt een aantal

1 Bulletin de la Société des anciens textes français i (1875) p. 33-4 en 26.

2 Ibd. iii (1877) p. 90.

3 Tome i, Paris 1884, p.344, no.531 (met verwijzingen naar de eerste en de derde jaargang van voornoemd Bulletin).

4 Ed.A. von Keiler, iv, Tübingen 1870, p.60-72.

[p. 35]

versregels (variërend van 8 tot 14) gewijd, telkens gevolgd door een aantal versregels (variërend van 16 tot 26) over de levensspanne van zes jaar die eraan beantwoordt. Hans Sachs begint zoals vaak met het vermelden van zijn bron:

In frantzösischer sprach ich fand
Ein buch, mit sinnreichem verstand
Geschrieben, drinn vergleichet war
Das menschlich leben eynem jar,
Welchs jar ist thailt in zwölff monat
Also das menschlich leben hat
Zwölff thail, wie dieses buch anzeiget,
Ieder thail eym monat geayget,
Und helt in im sechs gantzer jar,
Das also das gantz alter gar
Zwey und sibentzig jar inhelt.

Bondiger is de vergelijking van 's mensen twaalf levensspannen met de twaalf maanden des jaars die voorkomt in Rhetoricale Wercken van Anthonis de Roouere, Thantwerpen 1562; het gedicht is herdrukt in De Gedichten van Anthonis de Roovere, ed. J.J. Mak.⁵ Bovenschrift en eerste strofe luiden alsvolgt:

twaelf ouderdommen oft tijden der menschen /

ghecompareert teghens die tweelf maenden

vanden jare

Januarius

Ionck gheboren / onnoosel cleen ick
Cranck / teeder / van cleene saken ween ick
Totten seuen Jaren / dus tsijne meen ick.

Op de namen der twaalf maanden volgen ick-terzinen. Alleen in de eerste tien terzinen wordt het levensjaar genoemd, en zelfs daar is het bestek wisselvallig (7-14-22-29-36-43-52-59-66-73- -). ‘Twaelf ouderdommen’ wil niet in de eerste plaats onderrichten. De dichter is begaan met 's mensen krank vertier. De heruitgever vraagt zich af: ‘Wie weet hebben we niet te doen met een autobiografie.’ Het auteurschap van De Roovere staat voor deze kenner vast; het kittelt hem dat het gedicht (tachtig jaar na De Roovere's dood in druk verschenen) geschreven is ‘in (uitsluitend hier gebruikte!) terzinen’.

In opzet is ‘Twaelf ouderdommen’ blijkens de boven verstrekte gegevens niet oorspronkelijk. Is zijn vorm (naam van maand, gevolgd door ick-terzine) oorspronkelijk? Over het eigene van het gedicht en de eigenaardigheden erin laat zich misschien iets meer met stelligheid zeggen na een breder onderzoek naar de herkomst en de verspreiding van de vergelijking der twaalf maanden met twaalf levensspannen des menschen in geschrift, in afbeelding en in afbeelding met bijschrift.

j.c. arens

5 Zwolle 1955, p.299-301; besproken op bladzijden 82 en 83.