Endogeen u en eksogeen gij
Zelfs in intreeredes verliest gij nu vlug terrein; twee merkwaardige gevallen bij neerlandisten-taalkundigen laten iets zien van de manier waarop dat gebeurt.
In Caron z'n rede (De reductievocaal in het verleden; Groningen, Djakarta 1952) valt op dat hij in z'n officiële slottoespraken konsekwent Gij als onderwerpsvorm gebruikt, maar in een iets gemoedelijker deel uit de eigenlijke toespraak verschijnt naast Ge ook een enkele keer U in het onderwerp: ‘Maar misschien acht U het... niettemin ongeloofwaardig, dat...’ ‘Stelt U zich eens voor, dat U in het kerkje van Nieuwen Hoorn zat en luisterde naar een predicatie van Ds. Montanus, waarin Ge die klanken die hij in zijn Spreec-konst beschrijft, in de werkelijkheid hoordet. Hoe geboeid en verbaasd zoudt Ge zijn...’ (17).
In Weijnen z'n rede (De oriëntatie van de dialectstudie; Zutfen [1958] is al menig onderwerpsvorm U in de slottoespraken doorgedrongen. In die aan z'n voorganger: ‘... het scherpe critische vernuft, waarmee U zozeer gesierd zijt.’ ‘Immers, hoewel gij de hartelijkheid zelve zijt, zie ik steeds de waarschuwende vinger die gij eenmaal in een inleidend woord samen met de brune opstaakt’... (21).
En in de toespraak aan de studenten: ‘... dat ge niet al te veel van Uw leermeester verwacht’, ‘... dat deze wijsheid u voor wat u bij mij gaat vernemen slechts in geringe mate tot steun zal zijn. Wanneer U luistert naar de woorden...’ ‘... kunt U daaruit leren...’ ‘... waarin U tot wetenschap kunt komen...’ ‘Zo zult U ook...’ ‘U zult steeds...’ ‘... als U er geen hevige belangstelling voor weet op te brengen’ (23).
(De schuine druk van Gij, Ge en U in deze teksten is van mij. P.)
We mogen uit deze citaten konkluderen dat het gebruik van vormen duit twee systemen naast elkaar, in teksten vaak zal wijzen op een sterke druk van een - vaak eenvoudiger - endogeen systeem. Voor de twee begrippen eksogeen en endogeen die hier van belang zijn, verwijs ik naar een deel van het betoog van Sassen, Endogeen en exogeen taalgebruik, NT 56.11.
p.c. paardekooper
Auteursrechtelijk beschermd