De Nieuwe Taalgids. Jaargang 56

Gelijck den salamander: geestelijke omdichting door Stalpart en Revius

Voor liefhebbers van zangen en dichten was geestelijke omdichting van wereldlijke teksten ten dienste van de vromen een edele vermenging van het aangename met het nuttige. Met vele anderen hebben de roomse Stalpart en de calvinist Revius deze geestelijke omdichting beoefend, onder meer aan ‘Qual vive Salamandra’, een amoureus madrigaal van de vermaarde Luca Marenzio (1553-1599) Een italiaanse toepassing op de heilige Laurentius, gevolgd door een ‘ten naesten bi’ vertaling ‘op de zelve Noten’, vindt men in het voorwerk van Stalparts Evangelische Schat (1621), p. D 4^r. Aan dit omgewerkt madrigaal gaat vooraf een lofdicht ‘Vertoninge van eenen oprechten salamander spelende in 't vier’, p. D 2^v-3^v, dat aldus begint:

DEn kloucken Veronnees, die onder ‘sKeisers zaecken,
Op wegen, en bi nacht ziin boucken plag te maecken -

Bedoeld is de schrijver van de veelgelezen Naturalis Historia, Plinius de Oudere (23 of 24-79 n. Chr.), die ondanks zijn ambtelijke verplichtingen op alle uren van dag en nacht zijn lees- en excerpeerwoede botvierde. Plinius wordt in verscheidene uitgaven uit de eerste decennia der zestiende eeuw ten onrechte (want hij is van Como geboortig) een Veronees genoemd. De schrijver van het lofdicht, twee plaatsen over de fabuleuze salamander in Plinius’ werk berijmend (N.H.10.188 en 29.74), uit zich kritisch over de ongekontroleerde boekenwijsheid van ‘de Veronees’. In de Italiaanse omdichting op Laurentius horen we dezelfde kritiek (vs 2-3: ‘Als waar is de mededeling, die de Veronees heeft geschreven’) Volgens M. Ch. A. van der Heijden (Joannes Stalpart van der Wiele, Madrigalia, diss. Nijmegen, 1960, waar men, p. 278-80, de teksten vindt van het amoureus madrigaal, de italiaanse omdichting op Laurentius en de nederlandse vertaling daarvan; men vindt de italiaanse omdichting ook in Stalparts Gulde Iaers Feest-dagen, 1634, p. 763-5) is de italiaanse omdichting ‘misschien van de hand van Stalpart zelf’. Men kan deze mogelijkheid niet uitsluiten, zolang de tekst niet buiten het werk van Stalpart is aangewezen. - Ook Revius heeft ‘Qual vive Salamandra’ geestelijk omgedicht (ed Smit I p. 152). Hij biedt een bijbelse toepassing op de vier mannen in het vuur (Daniël 3) Hij kan direkt naar het amoureus origineel gewerkt hebben. Hij kan een toepassing op de vier mannen in het vuur bewerkt hebben Misschien geeft hij een bijbelse her-omdichting van de italiaanse (of enige andere) toepassing op de heilige Laurentius. Opmerkelijk is althans, dat ‘soo sachmen’ bij Revius beantwoordt aan ‘così si vede’ van de toepassing op Laurentius; in het amoureus origineel komt ‘si vede’ niet voor.

J.C. Arens.