De Nieuwe Taalgids. Jaargang 55

[p. 228]

Boekbeoordeling

H.T.J. Miedema, Paedwizers fan de Fryske Filology, R. van der Velde, Ljouwert / Leeuwarden 1961.

Op dit in het Fries geschreven proefschrift promoveerde Miedema tot docin de Letteren en Wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam (G.U.). Hij leverde ons hier een gedegen studie over vrijwel alles wat op het terrein van de Friese taalkunde voor 1940 in West-Europa is geschreven. Dat dit mogelijk is, bewijst dat het aantal onderzoekers niet zo groot is, maar de omvang van zijn boek (± 300 blz. tekst) laat toch ook zien, dat er op het beperkte en nog niet afgegraasde veld behoorlijk is gewerkt.

Voor de lezers van de Nieuwe Taalgids die zich voor het Fries niet bijzonder interesseren, is dit werk toch van belang, daar ook enkele Neerlandici, die hun bekend zijn, met name Van Helten en Buitenrust Hettema, er in worden behandeld. Er worden meer onderzoekers besproken, die hun niet vreemd zijn, doordat ze invloed op de Neerlandistiek gehad hebben, zodat kennismaking met dit werk hun zeker voldoening zal schenken, al zal de taal hun wat moeilijkheden bezorgen, die met enige inspanning zeker overwonnen kunnen worden.

Miedema voert ons in zijn inleiding en verantwoording wel in de keuken. Wij vernemen daar, dat hij aanvankelijk een ander potje te vuur had staan, om de beeldspraak nog even vol te houden, waaruit een monografie over de frisicus en neerlandicus Buitenrust Hettema zou moeten komen. Het materiaal daarvoor berust in brieven en handschriften op de Provinciale Bibliotheek van Friesland. De hoeveelheid brieven was evenwel zo groot, dat de promovendus zijn aanvankelijk voornemen moest laten varen; hij beperkte zijn brievenstudie tot die van personen, van wie hij vermoedde dat ze hem inlichtingen over B.H. zouden geven en besloot in hoofdzaak de ontwikkeling van de Fryske Filology na 1880 te bestuderen met als centrale figuren de Fries B. Hettema en zijn tijdgenoot de Duitser Theodor Siebs. Als een soort hors d'oeuvre krijgen we eerst een beknopt overzicht van wat voor 1880 over het Fries, het Oost- en Noordfries in binnen- en buitenland was geschreven. Want, doordat het Friese taalgebied zich bevindt in Nederland, Duitsland en Denemarken, trekt het de belangstelling van de onderzoekers uit deze landen, waarbij dan nog de Zweden en Engelsen komen.

Het jaar 1880 heeft Miedema gekozen, omdat daarna onder invloed van de neogrammatici de eigenlijke bestudering van het Fries begint. Naast de reeds genoemde geleerden treden de Duitser Bremer, de Deen Hermann Möller en de Nederlanders H. Kern en Van Helten naar voren. Ik heb nu slechts een paar namen genoemd; er zijn er meer te vermelden, wat ik echter niet zal doen. Van de genoemde en de niet genoemde personen wordt nagegaan hoe ze tot de studie van het Fries zijn gekomen, wat ze gepubliceerd hebben, en hoe de, soms minder, soms meer, vriendschappelijke betrekking tot elkaar was. We krijgen dus een bio- en bibliografisch overzicht van de behandelden. En in dit bibliografisch overzicht zijn me geen leemten voorgekomen.

De tijd na 1880 tot 1940 wordt in drie gelijke perioden verdeeld; het laatste tijdperk vormt de overgang naar de tijd na 1940, in welke periode de ouderen terugtreden of door de dood worden weggenomen. Na 1940 berust de frisistiek met gelukkige uitzonderingen in hoofdzaak in Friese handen. Die indeling in drieën, waarbij we telkens bepaald worden, wat Siebs of Bremer of B.H., of Van Helten e.a. hebben verricht, geeft het boek iets brokkeligs, zodat ik mij

[p. 229]

heb afgevraagd of de schrijver niet beter had gedaan de taalkundige stromingen en verschijnselen tot ‘geraamte’ van zijn werk te maken in plaats van de personen, hoewel wij dan enkele bijzonderheden uit het leven van de schrijvers hadden gemist, wat m.i. evenwel geen schade had gedaan. Wellicht had een dergelijke indeling Miedema vaker gelegenheid geschonken zijn oordeel over het verrichte werk te geven dan nu het geval is. Hij blijft nu zelf bescheiden, te bescheiden, op de achtergrond.

In dit tijdschrift, dat toch wel beschouwd kan worden als de voortzetting naar de geest van Taal en Letteren, mag wel speciaal gewezen worden op de stichter van het genoemde tijdschrift, de reeds enige malen vermelde Buitenrust Hettema. Wanneer men zijn werk op Fries en Nederlands gebied overziet, krijgt men grote eerbied voor deze vernieuwer op schier elk terrein waar hij zijn voetstappen zet. Hij strijdt, maar tevergeefs, voor een wetenschappelijk Fries Woordenboek, hij vraagt tegen de gangbare mening van de Leidse school in om diplomatische tekstuitgaven voor het wetenschappelijk onderwijs, in Nomina Geographica Neerlandica IV geeft hij een model van plaatsnaamkunde van Friesland, hij sticht de reeks Zwolsche herdrukken, waarin hij o.a. voor Cats een zeer verdienstelijke inleiding schrijft, en een uitstekende Reinaertuitgave verzorgt. Daarbij is hij een vernieuwer van het taal- en letterkunde-onderwijs en van de spraakkunststudie; zijn ideeën vindt men in Taal en Letteren, dat hij met zijn vriend Van den Bosch opricht. Al dit werk en nog veel meer dat ik niet genoemd heb, maar Miedema wel vermeld heeft, doet hij naast zijn leraarsfunctie, die hem door zijn radicale opvattingen nog al eens last veroorzaakt met zijn collega's voor de klassieke talen, hoewel hun, volgens B.H., bij de H.O.-wet van 1876 het jus docendi voor de niet-klassieke talen afgenomen was. Hij wordt nog privaat-docent voor het Fries, maar een lectoraat kan er niet af. Een misstap begaat hij m.i. door de aanvaarding van een professoraat aan de universiteit van Gent (1917-'18). Spijtig is het dat een man van zoveel kennis, inzicht en oorspronkelijkheid niet een functie heeft gekregen, waarin zijn gaven tot hun recht konden komen. Maar dat was toen nog niet mogelijk in Nederland.

Uit het weinige wat ik heb kunnen mededelen, moge blijken dat dit naslagwerk voor de Friese, maar ook voor de Nederlandse filologie van belang is; velen die zich met de taalkunde bezig houden, zullen er bij hun studie naar grijpen.

K. Fokkema.