De Nieuwe Taalgids. Jaargang 55

Bernard Canter over Jeanne Collette

In het ongetwijfeld belangrijke werk, dat dr. J. Meijer aan Willem Anthony Paap heeft gewijd, citeert hij op pagina 140 enige zinsneden uit een artikel van Bernard Canter over Paap en zijn roman Jeanne Collette. Dat document bevindt zich in het ‘Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum’ te 's-Gravenhage. Het is afkomstig uit het archief van ‘De Nieuwe Gids’ en had normaal moeten berusten in de Koninklijke Bibliotheek. Dat het daar niet te vinden is, is merkwaardig genoeg om te vermelden. Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe had zich verplicht om alles over te dragen, maar heeft dat niet gedaan. Het bleek reeds uit het feit, dat zij een copieboek van Kloos aan de uitgever Stols had verkocht - thans berust dit belangrijke document weer in de K.B. - en later zijn uit de nalatenschap van Eline van Stuwe, haar zuster, tal van papieren te voorschijn gekomen, die tot het archief van ‘De Nieuwe Gids’ behoorden o.a. ook brieven van Van Schendel. Dat is ook het geval met brieven van Bernard Canter aan Kloos en het artikel, waar dr Meijer enige passages uit heeft geciteerd.

Het lijkt mij interessant om van het gehele artikel kennis te nemen. Men weet, dat Bernard Canter een Jood was, dat hij klerk is geweest op het advocatenkantoor van Paap, waar hij volgens dr. Meijer (blz. 163) de laan werd uitgestuurd, omdat hij geld uit de kas had gebruikt om lessen te betalen. Canter was een rancuneus man, wat men ook kan lezen in de brieven aan Kloos over mr. P. Tideman. Als men dit alles weet, krijgt Canters beschouwing over Paap en de roman Jeanne Collette een belang, dat naar mijn mening een openbaarmaking in extenso wettigt. Het stuk, dat nooit is gepubliceerd, wordt hier met toestemming van de erven afgedrukt.

Een paar biografische notities over door Canter genoemde Duitse antisemieten mogen hier eerst volgen, evenals over hemzelf.

Hermann Ahlwardt werd 21 december 1846 te Krien bij Anklam geboren en was sedert 1881 hoofd van een gemeenteschool te Berlijn. Ahlwardt was een heftig antisemiet en hield redevoeringen tegen de Joden; ook schreef hij daartegen brochures. Daarop volgde zijn pensionering.

Van 1892 tot 1903 was hij lid van de Rijksdag. Zijn pamflet Judenflinten (1892), waarin hij de fabrikant van geweren Löwe beschuldigde aan de Staat slechte geweren geleverd en de Staat dus bedrogen te hebben kostte hem 5 maanden gevangenisstraf. Dat heeft hem niet belet zijn campagne tegen de Joden in de Rijksdag en daarbuiten voort te zetten. Ten slotte werd hij door een deel der antisemieten verloochend en uit de Reformpartij gestoten.

Van zijn werken moeten nog genoemd worden Der Verzweiflungskampf der

[p. 79]

arischen Völker mit dem Judentum (1890), Der Eid eines Juden (1891) en Jüdische Taktik (1891). Hij is in Leipzig op 16 april 1914 overleden.

Wilhelm Freiherr von Hammerstein werd 21 Februari 1838 te Retzow geboren en was sedert 1876 conservatief lid van het Pruisische huis van afgevaardigden; van 1892 af was hij lid van de Rijksdag en hoofdredacteur van de ‘Kreuzzeitung’. In 1896 werd hij wegens oplichting en valsheid in geschrifte tot 3 jaar tuchthuis veroordeeld. Hij overleed 17 maart 1904 te Charlottenburg.

Adolf Stöcker werd 11 december 1835 te Halberstadt geboren. Hij was theoloog en politicus. In 1874 was hij hofpredikant te Berlijn en sedert 1879 lid van de Landdag, daarna van het Pruisische huis van afgevaardigden, van 1881 tot 1893, en sedert 1898 ook van de Rijksdag. Hij was stichter van de Christelijk-sociale partij en trad met een dweepzieke ijver op tegen alles wat op godsdienstig of staatkundig gebied liberaal was. Vooral onderscheidde hij zich verder door zijn haat tegen de Joden. Stöcker is overleden in Bozen-Gries op 2 februari 1909.

Bernard Alexander Canter werd in 1870 te Amsterdam geboren en is 25 Mei 1956 te Scheveningen overleden. Canter is klerk geweest op het advocatenkantoor van mr. W.A. Paap. In de aflevering van ‘De Nieuwe Gids’ van juni 1893 werden van hem sonnetten gepubliceerd onder het pseudoniem G.K. van den Bosch, welke verzen hij in 1903 met andere in een bundel verzamelde en onder zijn eigen naam uitgaf. Die gedichten werden tussen 1889 en 1903 geschreven. Jarenlang was hij als redacteur verbonden aan De Telegraaf. In 1899 maakte hij voor dat blad een reportage als bedelaar; die verslagen zijn onder de titel Twee weken bedelaar in 1900 als brochure verschenen. Ook zijn boek Een droomer ter haringvangst was een succes, evenals de in 1904 uitgekomen realistische roman Kalverstraat Zijn andere romans De geraffineerde en Mombakkes waren in zekeren zin wraaknemingen op o.a, Eduard Verkade en zijn vrouw Enny Vrede en verwekten vooral daardoor enige sensatie.

Dat hij met zijn toneelstukken geen succes had of ze niet opgevoerd kon krijgen stemde hem bitter - hij had altijd het gevoel niet gewaardeerd te worden - en dat verdroot hem zeer, zodat hij tijdens een opvoering in de Stadsschouwburg te Amsterdam op het toneel sprong en begon te protesteren. Van zijn stukken noem ik Poppenkast, dat als openluchtspel is opgevoerd, Deborah en Het geheim van Polichinelle. Canter heeft ook geschilderd en o.a. in Den Haag geëxposeerd.

G.H. 's-Gravesande.