Gesplitste persoonlijkheid
In Graham Greenes roman The third man zegt iemand tegen het einde van een gesprek: ‘I'm unlucky enough to be in the Russian zone - so I shouldn't visit me very late. Things sometimes happen round our way’.
Het door mij gecursiveerde gedeelte heeft taalkundig iets opmerkelijks. Formeel zegt hier iemand tot zijn gespreksgenoot, dat hij, de ‘iemand’, niet op een laat uur bij zichzelf op bezoek zou komen. Het is een extreem voorbeeld van het gebruik van de eerste persoon in de functie van de tweede. Men geeft iemand de raad: ‘ik zou dat niet doen’, ‘ik zou toch maar liever een eerdere trein nemen’. Dit in plaats van de vollediger vorm, waarin de logische samenhang duidelijk is: ‘als ik jou was, zou ik dat niet doen’; ‘in jouw plaats zou ik toch maar liever een eerdere trein nemen’. Een zin als die van Graham Greene wordt mogelijk dank zij de volledige overschakeling op de 2e-persoonsfunctie. De mogelijkheid bestaat ook, dat een logicistisch denkend schrijver hem vermijdt, om de reden die ik aanwees. Toch hoeft men er niet aan te twijfelen, dat deze syntactische catachresis honderdmaal voorkomt. Van het ogenblik af dat ik = jij kan dat ook: ‘ik zou me dat boek nu maar eens netjes terugbezorgen’; ‘ik zou maar niet te vast op mijn hulp rekenen’.
De gelijkstelling door het teken ‘=’ uitgedrukt is logisch, niet zonder meer functioneel in déze zin dat a door b substitueerbaar zou zijn. Bij een dergelijke vervanging is ook zou betrokken: ‘je moe(s)t me dat boek nu maar eens terugbezorgen’.
L.C. Michels
Auteursrechtelijk beschermd