De Nieuwe Taalgids. Jaargang 53

[p. 281]

Aankondigingen en mededelingen

Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie.

Deel XXXIII van de Handelingen (1959) bevat een etymologisch artikel van A. Carnoy over de namen van gramineeën, Koren en Gras, met hier en daar nieuwe etymologieën, en korte opmerkingen over het voorkomen van de woorden in toponiemen; over dat laatste onderwerp stelt de auteur een afzonderlijke studie in uitzicht. - Het Historisch onderzoek van sleeptoon en stoottoon in het dialect van Gent in Belgisch-Limburg, door J. Goossens, geeft een uitvoerig overzicht van de tegenwoordige toestand, en tracht die historisch te situeren in het hele rijnlands-limburgse polytone taallandschap, waar de stoottoon op de sleeptoon terrein gewonnen heeft. - Verder vindt men in het vlaamse gedeelte het overzicht van De Nederlandse Taalkunde in 1958 van F. Van Coetsem, ditmaal beknopter dan we de laatste jaren gewoon waren, omdat de bewerker, naar hij mededeelt, wegens gebrek aan tijd de ‘commentaar’, d.w.z. de bespreking van de inhoud onder de titels, grotendeels heeft moeten weglaten. H. Draye en K. Roelandts hebben het overzicht verzorgd van De Plaatsnamenstudie in 1957 en 1958, en Roelandts dat van De Persoonsnamenstudie in 1957 en 1958; deze twee overzichten beperken zich niet tot het nederlandse taalgebied.

Het hele deel, vlaams en waals gedeelte samen, is 511 bladzijden groot; de prijs is 250 fr.

Philologica Frisica Anno 1959.

Onder deze titel is verschenen het verslag van het Tweede Fries Filologencongres, waarvan de zittingen gehouden zijn onderscheidenlijk in Leeuwarden, Dokkum, Bolsward en Grouw, in augustus 1959 (Wolters; Groningen, 1960; 94 blz.; prijs f 5,90). Het centrale onderwerp van het congres was ‘Het woongebied van de Friezen in het verleden’, en op de drie congresdagen is over dat onderwerp gehandeld achtereenvolgens uit het gezichtspunt van de archeologie, de toponymie en de dialectologie. Er is gesproken in het Fries, het Duits en het Nederlands. Alle voordrachten zijn woordelijk opgenomen, behalve een paar die achteraf enigszins omgewerkt zijn, en de aantrekkelijkheid van het geheel wordt verhoogd doordat ook de levendige discussies die op de lezingen zijn gevolgd, uitvoerig en vakkundig zijn weergegeven (in het Fries, dat de ‘voertaal’ is van het verslag).

Een enigszins adequate bespreking van de inhoud zou het bestek van de NTg. te buiten gaan, zelfs al kon de bespreker zich de zelftucht opleggen die nodig zou zijn om van de behandeling van zoveel en zozeer intrigerende kwesties als hier ter sprake komen, een zakelijk en onpersoonlijk referaat te geven. We moeten daarom volstaan met belangstellenden te verwijzen naar het verslag, dat de indruk geeft van een alleszins geslaagd congres.

C.B.v.H.

Rationalisme en literatuurwetenschap.

Onder de titel Het rationalisme zijn de zes lezingen gepubliceerd, die in het cursusjaar 1958-1959 voor de leerlingen van de School voor Taal- en Letter-kunde te 's-Gravenhage over dit onderwerp werden gehouden (Servire, Den Haag 1960; 112 blzz.; prijs f 2,95). Bij vijf daarvan kunnen wij met de vermelding van de titel volstaan, omdat zij buiten het kader van ons tijdschrift

[p. 282]

vallen: ‘De filosofie van het rationalisme’ door Dr. H. Schmidt Degener; ‘De natuurwetenschap in de 18e eeuw’ door Prof. Dr. E.J. Dijksterhuis; ‘Rationalisme en godsdienst’ door Prof. Dr. H. de Vos; ‘Het rationalisme en de politiek’ door Dr. J.S. Bartstra; ‘De Europese en de buiten-Europese mens’ door Prof. Dr. H. Baudet. In het bijzonder dienen wij echter de aandacht van onze lezers te vestigen op de lezing van Prof. Dr. N.A. Donkersloot over ‘Rationalisme en literatuurwetenschap’. Uitgaande van ‘het ontstaan van de literatuurgeschiedenis uit de rationalistische geesteshouding’ schetst hij de ontwikkeling van de literatuurwetenschap als een geleidelijke ‘vrijwording van de rationalistische, positivistische feitengeschiedenis van de literatuur’ (blz. 87), Na de fase van het positivistisch historisme blijkt thans ‘niet alleen de historische methode meer en meer op de achtergrond geraakt, een elimineren van het historische element in toenemende mate gaande, maar ook een nieuwe fase reeds weer ingetreden waarbij het historische element wederom maar anders wordt geïntegreerd’ - namelijk als waardevol hulpmiddel voor ‘wat de hoofdzaak blijft en niet anders dan de hoofdzaak zijn kan: de interpretatie...’ (blz. 97).

Een brief uit Groenendaal.

Onder deze titel publiceerde Robrecht Lievens in het Jaarboek voor Godsdienstwetenschappen Sacris Erudiri (jrg. XI, 1960), blz. 384-415, naar een Weens handschrift uit 1545, ‘een epistele vander crancheit eens gheestelijcs minschen, die een religioes brueder regulier te gruenendale schreef’. In een gedegen inleiding komt hij tot de conclusie: ‘een leerling van Ruusbroec, waarschijnlijk in Groenendaal, heeft (wellicht in de xve eeuw) waardevolle stukken van diverse herkomst - ontleend o.a. aan de werken en brieven van zijn leermeester - gekompileerd tot een weinig sluitend geheel. Of de schrijver zijn brief of verhandeling naar een religieuze gemeenschap van vrouwen of van mannen gestuurd heeft, is niet meer uit te maken. De tekst is op dit punt aangepast geworden aan de eigen kloosterbevolking waarvoor de kopiist schreef, zoals vaak in ascetische traktaten gebeurt... Ons Weense hs. richt zich meestal tot de twee geslachten...’ (blz. 394).

Het beeld van de mens in enkele moderne Nederlandse romans.

Op 26 maart 1960 hield Gerard Knuvelder voor de leerlingen van de Katholieke Leergangen te Tilburg over bovengenoemd onderwerp een lezing, die thans in druk verschenen is als nr. 8 van de reeks Tilliburgis (L.C.G. Malmberg, 's-Hertogenbosch 1960; 21 blzz.). Naast en tegenover elkaar stelt hij achtereenvolgens het beeld van de mens in de romans van W.F. Hermans, Harry Mulisch en Jos. Panhuijsen. Voor eerstgenoemde is de mens ‘bij uitstek de onbevrijde, hij leeft in de donkere kamer met het immer dreigende zwaard; hij is en blijft de onverloste’ (blz. 7). Bij Mulisch is de situatie vrijwel dezelfde. Er is echter één wezenlijk verschilpunt: ‘Mulisch' wereld, zegt hij zelf, is die van een “bezet land”, maar: met in de lucht de vliegtuigen die de “bevrijding” aankondigen. Maar helaas het geluid van deze vliegtuigen klinkt nog maar zo zwak, dat Corinth in “Het stenen bruidsbed” het uiteindelijk niet meer hoort’ (blz. 11). Daarentegen wordt bij Jos. Panhuijsen - anders dan bij de meeste R.K. romanciers in het buitenland, die de nadruk leggen op de mateloze afstand tussen God en de mens - het beeld van de mens bepaald door het geloof, zoals hij dit een van zijn romanfiguren in de mond

[p. 283]

legt: ‘God is altijd met iedereen bezig... Wij zijn, hoe alleen, nooit alleen, God is altijd bij ons, tot in het minste en geringste’ (blz. 15). Daarin ziet Knuvelder de eigenlijke betekenis van Panhuijsens werk: ‘Het beeld van de mens, door zoveel genialiteit van buitenlandse auteurs aan het wankelen gebracht, komt zonder genialiteit weer steviger op zijn voetstuk te staan in het bescheiden, maar zuivere werk van Panhuijsen’ (blz. 19).

W.A.P.S.