De Nieuwe Taalgids. Jaargang 52

[p. 276]

Boekbeoordelingen

Dr. W. Kaper, Kindersprachforschung mit Hilfe des Kindes. Einige Erscheinungen der kindlichen Spracherwerbung erläutert im Lichte des vom Kinde gezeigten Interesses für Sprachliches. Wolters; Groningen, 1959. - XXIII en 244 blz. Prijs f 14,50.

Het boek waarvan de titel hierboven staat, is de ‘handelsuitgave’ van een op 28 april 1959 aan de Universiteit van Amsterdam verdedigde dissertatie, die tot titel droeg wat in de handelsuitgave de ‘ondertitel’ is: een ongelijknamigheid van twee boeken met dezelfde inhoud, of beter dubbelnamigheid van een en hetzelfde boek, die meer en meer gebruikelijk wordt.

Er zijn boeken over kindertaal die de ontwikkeling van het praten bij de kleine mens nagaan van de eerste monosyllaba af. Het boek van Dr. Kaper zet bij een verder stadium in. De ‘Hilfe des Kindes’ veronderstelt een enigszins ‘gevorderde’ leeftijd. Het kind moet zo ver zijn, dat het met bewuste aandacht, op zijn wijze redenerend en abstraherend zo dat de volwassene die kinderlijke gedachtengangen volgen kan, bezig is met de taal, en zich al waarnemende in het gebruik daarvan oefent. Daarom dateert het materiaal van Dr. Kaper, geleverd door zijn twee jongens, van niet vroeger dan het derde levensjaar, en het loopt tot ongeveer het zesde, met enkele uitlopers daarboven.

Om de taalwaarnemende, taalmakende en taalkritiserende activiteit van de twee kinderen overzichtig en doorzichtig te maken, heeft de vader de gegevens in 37 paragrafen geordend naar gezichtspunten als: analogische, meestal verkeerd-analogische woordvorming; vragen naar namen en het waarom daarvan, ook soms vragen naar de bekende weg; het opmerken van homonymie en van fonetische overeenkomst; zelfcorrectie en correctie van anderen, enz. Alles wordt geïllustreerd met of gebouwd op aardige voorbeelden zoals de kleutertaal die rijkelijk te horen geeft. Van die interessante paragrafen noem ik met enige onderscheiding 25 en 26 over het gebruik van appellativa zonder lidwoord, eigennaamsgewijze dus: het kind ‘personifieert’ meer dan de volwassene.

Nu en dan figureert dezelfde uiting onder verschillende paragrafen, wat geenszins te verwonderen is, omdat ook voor de kindertaal geldt wat Van Ginneken eens op de hem eigen gedurfde wijze gezegd heeft: ieder taalfeit heeft tien oorzaken. Die herhaalde behandeling vormt een zeker tegenwicht tegen het schematiseren, waarin een te ver gaande systematiek zou kunnen vervallen. Bij elke paragraaf, die veelal in de titel al aangeeft wat de auteur als het hoofdmoment beschouwt, geeft Dr. K. zich rekenschap van wat er in het kind is omgegaan, en hij doet dat met de omzichtigheid die de redenerende volwassene tegenover de kinderlijke geest in acht dient te nemen. Met een enigszins abstracte breedheid en gründlichkeit ook, waarvoor het Duits een zo bijzonder geschikte voertaal is. Men ziet het het boek aan, dat het niet uit het Nederlands in het Duits is vertaald, maar geschreven door iemand die het wetenschappelijke Duits als vertrouwd gereedschap hanteert. Verder vergelijkt Dr. Kaper veelal met zijn opvatting van het waargenomene de waarnemingen en verklaringen van anderen die zich met kindertaal hebben beziggehouden.

De taaluitingen van de kinderen zijn steeds, ter wille van de lezer die geen Nederlands kent, van een duitse vertaling of liever over-zetting voorzien. Dat is noodzakelijk, omdat vaak typisch-nederlandse idiomatische trekken in het

[p. 277]

geding zijn. De toelichting en beoordeling daarvan is bijna altijd juist, zoals men verwachten kan van een Nederlander die goed Duits kent. Wel zou een neerlandicus van professie op blz. 53 vlgg. en 65, waar het vrij uitvoerig gaat over formaties als naardernij naar lekkernij, licht gewezen hebben op dergelijke suffix-uitbreidingen in b.v. slavernij en spotternij, en zeker zou hij niet hoe kaalder hoe royaalder op éen lijn willen gesteld zien met formaties als beterder en naarderder, zoals op blz. 59 gebeurt, als ik goed lees.

Het geheel maakt de indruk van volkomen betrouwbaarheid en grote nauwkeurigheid. Dat komt al dadelijk uit aan de datering van de voorbeelden. Veel studies over kindertaal volstaan met jaar en maand aan te geven, b.v. 3.2 = in de derde maand van het vierde levensjaar, maar Dr. Kaper geeft meestal de dagtekening in strikte zin van de uitingen, b.v. 4.10.17 = op de 17e dag van de 11e maand in het vijfde levensjaar. Ook drukfouten zijn prijzenswaardig zeldzaam. Wie de dissertatie kent, zal met genoegen zien dat er in de handelsuitgave een verbeterd is op blz. XXI: ‘Van Ginne Bekensispiel’ is daar ‘Van Ginnekens Beispiel’ geworden. Gebleven is een weinig storende op blz. 49: ‘miteiilen’, lees ‘mitteilen’, en een op blz. 138, iets minder onschuldig omdat hij juist in een voorbeeldzin staat: ‘rijtje’, 1. ‘rijtjes’. Degelijk en gründlich is Dr. K.ook met de samenvattingen aan het slot: er is èn een ‘Zusammenfassung’ èn een ‘résumé’ èn een ‘summary’. Bovendien is er een zaakregister van niet minder dan 22 bladzijden in twee kolommen.

Het boek van Dr. Kaper is een aanwinst voor de literatuur over kindertaal in het algemeen en over nederlandse kindertaal in het bijzonder. In verband echter met de begrenzing die hij aan zijn onderwerp heeft gesteld, is lang niet alle materiaal dat hij ter beschikking had, in deze studie verwerkt. Hij zou ongetwijfeld een volledige ‘roman van twee kleuters’ kunnen schrijven, die wellicht wat minder brillant zou uitvallen dan die over Keesje van Van Ginneken, maar gegarandeerd ‘realistisch’ zou zijn, in precisie en interpretatie zeker niet de mindere van zijn voorganger. Misschien vindt Dr. Kaper de tijd en de moed, de nederlandse vakliteratuur over kindertaal met een dergelijk boek te verrijken.

Utrecht, augustus 1959.

C.B. van Haeringen.

Woordenboek der Zeeuwse dialecten, bijeengebracht door de Zeeuwse Vereniging voor Dialectonderzoek. Redactie Dr. Ha. C.M. Ghijsen. Aflevering I. A t/m H. Den Haag, Van Goor Zonen, (1959). (XXVIII, 368 blzn.; ingen.f 13,50).

Terwijl de meeste dialectwoordenboeken het werk van een of twee vorsers zijn is het Woordenboek der Zeeuwse dialecten het resultaat van de belangstelling en de speurzin van een groot aantal Zeeuwen en oud-Zeeuwen, die gedurende de laatste dertig jaar het materiaal bij elkaar hebben gebracht dat de secretaresse der Zeeuwse vereniging voor Dialectonderzoek, Dr. Ha. C.M. Ghijsen, bewerkt heeft. De eerste aflevering is zojuist verschenen; de tweede en de derde zullen met spoed volgen, waarschijnlijk al in 1960.

Deze wijze van materiaalverzameling heeft het mogelijk gemaakt dat van elk woord nauwkeurig kan worden opgegeven op welke eilanden en zelfs inwelke plaatsen dit woord bekend is, en onder welke vorm. In deze nauwkeurige localisering staat het Zeeuws woordenboek alleen in de rij der Nederlandse woordenboeken. Een andere verdienste is dat aan de woorden een aantal idiomatische voorbeelden en uitbreidingen zijn toegevoegd. De meer

[p. 278]

en meer veldwinnende gewoonte, dialectwoordenboeken te illustreren, is ook hier gevolgd; de jonge Middelburgse schilder Jac. Prince heeft een groot aantal realia deskundig en verdienstelijk in tekening gebracht.

Voor de nog levende Zeeuwse dialecten zal dit woordenboek wel vrijwel volledig zijn. Het beperkt zich niet tot de omgangstaal, maar noemt ook allerlei termen uit de vaktalen, allereerst landbouwtermen, verder scheepstermen, woorden aan de visserij ontleend, termen van het dijk- en waterschapswezen enz. Doordat telkens naar synoniemen wordt verwezen krijgt men een indruk van de rijkdom van benamingen voor eenzelfde begrip in dit toch maar kleine, maar eigenaardig gelede gebied waarop dit woordenboek betrekking heeft. Waar daarvoor aanleiding was vindt men een samenvatting van deze benamingen; zo geeft het artikel dulleve (sloot) een uitvoerig overzicht van alle dialectwoorden voor greppels, sloten enz. die voor de drainering of de afwatering van een polder of deel daarvan dienen. Veel aandacht is ook aan de boerenkleding gegeven; het artikel goud geeft een uitvoerige beschrijving van alle gouden sieraden en beslaat met zijn 14 illustraties niet minder dan 5 bladzijden. Eenzelfde loffelijke uitvoerigheid vinden we bij een aantal lemmata die betrekking hebben op volksgebruiken (b.v. gaoischiete(n)) en kinderspelen (b.v. bikkele(n)).

De samenstelster van dit woordenboek heeft een spaarzaam gebruik gemaakt van de fonetische weergave van de klanken. Alleen de meest karakteristieke verschijnselen zijn benaderd door enkele conventionele tekens, die vooraan in het boek, misschien iets te beknopt, worden verklaard. Ook vindt men hier een vijftiental kaartjes waarop bepaalde Zeeuwse klankverschijnselen zijn aangegeven. Ook hier zou een uitvoeriger toelichting niet onwelkom zijn geweest, vooral voor de belangstellende lezer die taalkundig niet geschoold is. Een lijst van afkortingen heeft alleen betrekking op de geografische namen, zodat het aan de scherpzinnigheid van de lezer wordt overgelaten, uit te vinden wat bev., m.m. en geg. betekenen. Ik moet bekennen dat mijn scherpzinnigheid hierin te kort schiet.

Terwijl A.P. de Bont in zijn ‘Dialekt van Kempenland’, een woordenboek dat overigens in verscheidene opzichten met het Zeeuwse kan worden vergeleken, herhaaldelijk de Kempische dialectliteratuur citeert, heeft Dr. Ghijsen zich daarvan welbewust onthouden. Vrijwel de enige schriftelijke bronnen die zij geraadpleegd heeft zijn een Walchers en een Zuidbevelands woordenboek in handschrift, de studie van Dek over het Kruinings dialect en een reeks dialectartikelen van F. den Eerzamen in de Flakkeese Nieuwsbode. Daardoor ontbreken vrij wat woorden die men in 19de-eeuwse dialectverhalen van Zeeuwse auteurs nog aantreft, en die sindsdien dus klaarblijkelijk in onbruik zijn geraakt. Daardoor is ook de ouderdom van de woorden niet na te gaan; alleen de taalkundige van professie vindt hier allerlei woorden terug die hij zich van zijn lectuur van oudere Zeeuwse schrijvers herinnert en constateert daarmee het conservatisme van de Zeeuwse dialecten. Ook aan de etymologie heeft Dr. Ghijsen zich alleen bij hoge uitzondering gewaagd, alsmee - ook dit in tegenstelling tot de Bont - aan verwijzingen naar andere dialectwoordenboeken, waarbij we dan vooral die naar de Vlaams-Belgische missen.

Ook uit dit dialectwoordenboek blijken weer enkele verschijnselen waarin de dialecten zich van de algemene taal plegen te onderscheiden: de grotere genuanceerdheid vooral van affectief geladen woorden, de rijkdom van aan het Frans ontleende woorden - die voor Zeeland wel heel groot is - en de

[p. 279]

eigenaardige, vrij sterk van het algemene Nederlands afwijkende functie van bepaalde werkwoorden (in dit geval o.a. doen en hebben).

In het bestek van deze aankondiging is voor détailkritiek geen plaats; misschien krijg ik elders de gelegenheid die te geven. Bij voorbaat kan verklaard worden dat die aan mijn waardering voor het oordeelkundige werk van de redactrice geen afbreuk zal doen.

Wanneer dit werk binnen afzienbare tijd voltooid zal zijn, bezitten we voor de Zeeuwse dialecten een woordenboek dat de vergelijking met soortgelijke oudere en jongere streektaalwoordenboeken met glans zal kunnen doorstaan en waarvoor we Dr. Ghijsen in hoge mate dankbaar moeten zijn.

P.J. Meertens.