De Nieuwe Taalgids. Jaargang 52

Een onbekende bekende druk der Siel-gerechten van Johan de Brune de Oude

Prof. Van Es vermeldt in De letterkunde van renaissance en barok in de zeventiende eeuw I op blz. 64, noot 16, nopens Johan de Brune's Siel-gerechten een druk ‘... Tot Middelburgh, by Zacharias Roman ... 1632. - Tweede druk: By Lodewijk Cres... 1660’¹⁾. Afgezien van het ontbreken van de woonplaats van Lodewijk Cres (d.i. Leeuwarden) laat deze mededeling aan duidelijkheid niets te wensen over. Ze suggereert echter meer dan waar gemaakt kan worden.

In de eerste plaats komt de vermelding ‘tweede druk’ in de uitgave van 1660 niet voor. Op de titelpagina van Cres' editie wordt slechts gezegd: ‘Door den Autheur van nieuws oversien en verbetert.’²⁾. Bovendien is dit in geen geval de tweede druk.

In zijn monografie over Johan de Brune deelt Von Winning op blz. 160, noot 1, mede dat Van der Aa als eerste druk een van 1643 geeft³⁾ en De la Ruë een druk van 1644 noemt⁴⁾, maar een uitgave van omstreeks die jaren heeft hij niet kunnen vinden. Meertens vermeldt in zijn dissertatie hetzelfde; ook hij ‘zocht naar beide vergeefs’⁵⁾.

Onlangs verkreeg ik een exemplaar van de druk van 1643. Dit is evenwel geen unicum, want volgens een fiche in de Centrale Catalogus der Kon. Bibliotheek in Den Haag is deze druk ook aanwezig in de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam en in de Provinciale Bibliotheek van Zeeland te Middelburg. Het exemplaar van laatstgenoemde bibliotheek is echter bij de brand van mei 1940 verloren gegaan.

Ter aanvulling van de door Von Winning meegedeelde bibliografie⁶⁾ volgt hier de beschrijving van de druk van 1643:

[8^o. (XVI +) 295 pgg.]

Joh. de Brvnes // Siel-gerechten/ // Toe-ghemaeckt // Met Hemelsche Speceryen: // Gehaelt // Wt de kostelicke Winckel der Godde- // licke Schriften.

1) Baur e.a., Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden, deel IV: De letterkunde van renaissance en barok in de zeventiende eeuw I ('s-Hertogenbosch-Brussel, 1948).

2) C.H.O.M. von Winning, Johan de Brune de Oude een Zeeuwsche Christen-moralist en humanist uit de zeventiende eeuw, blz. 161 (Groningen, 1921).

3) A.J. van der Aa, Biographisch Woordenboek der Nederlanden. Tweede deel, vierde stuk, blz. 1510 (Haarlem, 1855).

4) Pieter de la Ruë, Geletterd Zeeland... Te Middelburg, By Michiel Schryver, Boekverkooper aan de Beurs, in Cicero, 1734.
id. ibid. Tweede druk... Te Middelburg by M. en A. Callenfels, Boekverkoopers, 1741.

5) P.J. Meertens, Letterkundig leven in Zeeland in de zestiende en de eerste helft der zeventiende eeuw, blz. 396, noot 531 (Amsterdam, 1943).

6) Von Winning, a.w., blz. 155 vlgg.

[p. 13]

// Door den Autheur // Van nieus overzien/ en met Gheestelijck // Bancket-werck // vermeerdert. // [In geometrisch kader:] Spe & Metu. // Tot Middelburgh, // By Zacharias Roman, Boeckverkooper/ // woonende op de Burght/ inden Vergul- // den Bybel. Anno 1643.

[p. III-IV]	Aen de Gemeynte der vereenigh- // de Nederlanden.
[ondertekend:]	Joh. de Brune.
[p. V-VII]	Aen de Lezer. [ondertekend:] Joh. de Brune.
[p. VIII-XII]	Mijmerigh gezucht van een troostelooze // zondaer tot Godt, vvesende hier by gevoegt, // tot vollinghe van eenighe zijden. [Niet ondertekend; vlgs. Von Winning, a.w. blz. 161, is dit rijm niet van De Brune afkomstig en door de uitgever ingevoegd.]
[p. XIII-XVI]	Tafel van de schotelen, die in // dit Schrift, als een mon- // sterken, aen-gerecht vverden. [Titels der 76 Capittels. Daaronder (op XVI):] Finis. [Tenslotte:] Druck-fauten. [Deze inhoud staat op dezelfde plaats als in de druk van 1632, in de uitgave van 1660 komt hij na de tekst.]
[p. 1-295:	Tekst der 76 Capittels, elk gevolgd door een daarbij behorende ‘Naerdere Bedenckinghe/ Dienende tot Bancket/ op het (1.-2. etc.) Ziel-Gerechte’, (afwisselend een regel proza en twee regels rijm).]
[p. 295, ongeveer in het midden na de laatste regels van de Naerdere Bedenckinge van Cap. 76:]	Finis. [Daaronder:] Dit Boecxken ghenaemt Ziel- // Gherechten, is in druck vol- // eynd binnen Leyden, by my Wil- // lem Christiaens; in 't laetste van 't jaer // 1642.

In de druk van 1660 is ook opgenomen een gedicht ‘Aen // Hare Hoogheyd, // De // Prinsesse // van Orangien etc. geschreven Nieuwjaar M. DC. LIII en ondertekend: Uwe Hoogheyds getrouwe dienaer, Joh. de Brune’¹⁾. Von Winning veronderstelt dat bij gelegenheid van deze aanbieding der Sielgerechten aan de Prinses Van Oranje de Naerdere Bedenckinghen ingevoegd zijn, maar heeft ook geen druk van ± 1653 gevonden²⁾. Zoals uit voorgaande opgave blijkt, komen de bedenkingen ook reeds in de uitgave van 1643 voor. Trouwens een druk van 1653 behoeft niet bestaan te hebben: het lijkt mij niet onmogelijk dat De Brune aan de prinses een exemplaar van de uitgave van 1643 aanbood, waarbij het gedicht Aen Hare Hoogheyd gevoegd werd.

Dat er een druk van 1644 der Siel-gerechten bestaan zou hebben, is niet erg waarschijnlijk. Blijkbaar heeft Von Winning alleen de tweede druk, van 1741, van Geletterd Zeeland geraadpleegd, hij noemt althans nergens de eerste druk. Ook Meertens geeft in de Lijst van aangehaalde werken slechts deze uitgave op. In deze tweede druk wordt op blz. 43 van de Siel-gerechten gezegd: ‘Middelb. by Zach. Roman 1644’, maar op blz. 21 van de eerste druk (1734) van Geletterd Zeeland staat: ‘Middelb. by Zach. Roman 1643’. Het vermoeden lijkt mij gewettigd dat het jaartal 1644 in de tweede druk een zetfout is voor 1643.

Den Haag.

J. de Kruys.

1) Von Winning, a.w., blz. 161.

2) Von Winning, a.w., blz. 161, noot 2.