De Nieuwe Taalgids. Jaargang 48

[p. 337]

Het suffix -heid in het Noordhollands.

Op blz. 186 van deze jaargang meent K. Kooiman dat het suffix -heid = Noordhollands -aid, maar hij zocht tevergeefs hiervan bevestiging in een gedrukte tekst.

Verdenius schreef reeds in De Nieuwe Taalgids XXXVII, blz. 145, noot 4: ‘Warrit = waarheid ontmoet men herhaaldelijk in de 17de-eeuwse kluchten, in hedendaags Fries o.a. ook’. Dat men echter slechts sporadisch -aid i.p.v. -haid in meer recente Noordhollandse teksten aantreft is zeker waar. Ik vond in het Zaandamse verhaal: Oitje met een Jachie¹⁾:

‘Da's ook een rare zoinigaid,’ antwoordt Neel.

Maar op blz. 278 van hetzelfde verhaal treft men aan:

Train . . . . wier heel gauw van zoo en rare snoiter
evraagd of ze zinnigheid had, om van nacht
wet ket mettem te make.

Dat men hier weer -heid leest, zal aan slordigheid zijn toe te schrijven: de schets werd een van de Leopolds, die geen Zaankanters maar Groningers waren, aan de Zaan gedicteerd door een man uit het volk²⁾.

Hier volgen nog enkele plaatsen:

In het gedicht Verbeelding van J. Pool-Smit³⁾:

Wat dalijk een behoeftigoid;
Den zoo'n anpartigoid.

In het verhaal Op Voordeel uit door J. Smit-Pool⁴⁾:

Maar ik had voor securigoid Herman's hougehoededoos maar meenomen . . .;
. . . . toe, ik jou kwoyt was, wist ik van beloordigoid niet meer, wat ik deed . . . .

Dat men na zoveel zoeken zo weinig plaatsen vindt, kan zijn oorzaak hebben in het feit, waar Dr. J. Daan mij op wijst, dat de h hoort tot de klanken, die men in schrift niet weg durft laten; dit is tenminste haar ervaring met de vragenlijsten. Wel zag ik dat men in schetsen die het dialect van bijv. Egmond, Marken en Enkhuizen weergeven - in deze plaatsen wordt geen enkele h gesproken - de h's wel weglaat. Maar het suffix -eid komt moeilijk uit de pen; zo vindt men letterlijk gedrukt in een Enkhuizens versje⁵⁾:

Den gaat zen wiizig(h)eid veurut.

Het slechts zelden voorkomen van -aid in teksten behoeft dus aan de bewering van Kooiman geen afbreuk te doen. Dat hij de zaken misschien toch te simpel voorstelt, bleek mij bij zijn conclusie, dat te Andijk, waar hij navraag had gedaan, het bewuste suffix inderdaad de h mist.

Dr. F. de Tollenaere hield in 1952 een h-enquête, waarvan ik het resultaat voor Noord-Holland heb kunnen inzien. Vraag 3 luidde of de h in woorden als o.a. gekheid en gauwigheid uitgesproken wordt.

Er zijn drie zegslieden voor Andijk.

I:

ja.

1) J.A. Leopold en L. Leopold, Van de Schelde tot de Weichsel, (1882), I, blz. 276.

2) Op blz. 279 van hetzelfde verhaal treft men turfschipper en schipper aan. In het door mij geraadpleegde exemplaar van Dr. H.E. Moltzer zijn deze woorden terecht veranderd in turfskipper en skipper.

3) West-Friesland's ‘Oud en Nieuw’, 1939, blz. 208 en 209.

4) West-Friesland's ‘Oud en Nieuw’, 1939, blz. 211 en 217. Bij informatie bleek al het geciteerde van de hand van J. Smit-Pool en geschreven in het dialect van Oostwoud. Een tweede drukfout is behoeftigoid: in het manuscript staat beheeftigoid = kouwe drukte.

5) West-Friesland's, ‘Oud en Nieuw’, 1934, blz. 56.

[p. 338]

II:	een beetje minder hoorbaar, doch niet weggelaten.
III:	in sommige woorden vervalt de h, bijv. in de volgende . . . gèkaid, ‘alle gèkaid op een stokje’, gauwegaidje.

Dat hier de antwoorden zo ver uit elkaar lopen, kan het gevolg zijn van het feit dat het schriftbeeld voor degenen die de h opgeven als uitgesproken, hierbij van invloed is geweest. Daarnaast zou ik ook willen denken aan de woorden van Verdenius op het eind van zijn bovengenoemde studie: ‘Tussen een duidelijk phoneem en - in 't geheel geen phoneem kunnen hier, bij deze bijzondere klank, overgangen liggen, nuances in realisering.’

Wel mag op grond van het volledige enquête-materiaal voor Noord-Holland bij dit suffix de nadruk vallen op het geen phoneem zijn van de h¹⁾ en op de nuances in realisering.

Alkmaar.

C. Kostelijk.

1) Dr. J. Daan kent juist een aantal van hen die het niet-uitspreken van de h opgeven als goede opmerkers.