De Nieuwe Taalgids. Jaargang 48

Neerlandicus, frisicus.

Van neerlandici¹⁾ werd reeds in de vorige eeuw gesproken. Vermoedelijk sinds 1876, toen de nieuwe H.O.-wet de mogelijkheid opende hoogleraren te benoemen die alleen de Nederlandse taal- en letterkunde zouden doceren. In dat geval was M. de Vries de eerste Leidse neerlandicus²⁾ Zijn taak werd nog meer beperkt en vergemakkelijkt, toen hij in 1877 de Nederlandse letterkunde kon overlaten aan Jonckbloet. In Amsterdam werd Verdam de eerste neerlandicus, terwijl enkele jaren later Moltzer, die in Groningen de ‘nieuwe’ letteren nog in hun volle omvang had moeten geven, het Nederlands kreeg in Utrecht. Het Nederlandse gedeelte van zijn oude taak in Groningen werd aan Van Helten opgedragen.

De term neerlandicus, wel gevormd naar het voorbeeld van classicus, graecus en hebraïcus, werd echter niet door iedereen aanvaard. Zo gaf Logeman, de Gentse hoogleraar in het Engels, de voorkeur aan batavist³⁾, terwijl de Utrechtse frisicus Buitenrust Hettema liever sprak van hollandicus⁴⁾. Later golden echter de mannen van ‘Taal en Letteren’ als jong-neerlandici⁵⁾.

Ook de aanduiding frisicus won het niet zonder meer. Toen in 1897 Buitenrust Hettema zijn openbare les hield als privaat-docent in het Fries te Utrecht, wees de rechtshistoricus A. Telting⁶⁾ erop hoe omstreeks 1800 prof. Wassenbergh te Franeker een kring van frisici om zich heen had verzameld en weer belangstelling had gewekt voor de Friese taal- en letterkunde. Hettema's

1) H.J. de Vos, In Memoriam J.H. van den Bosch, Brussel, z.j. (1942), blz. 98, die een brief van Kollewijn aanhaalt, d.d. 8 april 1891.

2) Gert Karsten, 100 Jaar Nederlandse philologie, M. de Vries en zijn school, Leiden, 1949.

3) H. Logeman in Taal en Letteren 8, 1898, blz. 143.

4) H.J. de Vos, a.w. blz. 105 haalt een brief van Hettema aan van 1894.

5) J.B. Schepers, Levensbericht van F. Buitenrust Hettema, blz. 28 der levensberichten in Handelingen van de Mij der Ned. Letterkunde te Leiden over 1922-1923.

6) A. Telting, De wetenschappelijke beoefening van het Fries, De Ned. Spectator, 1897, blz. 61.

[p. 269]

leermeester, de Utrechtse germanist en sanskritist Gallée noemde echter in hetzelfde jaar 1897 zijn leerling een frisioloog¹⁾. Deze laatste nam dit niet over, maar hield zich aan frisicus²⁾, welke term meer ingang vond o.a. bij J.W. Muller³⁾, toen hij sprak over de Duitse frisicus Siebs.

Dat de term frisist, gevormd naar het voorbeeld van anglist, romanist, oriëntalist, geen of weinig sukses had, ligt misschien hieraan, dat veel frisici tevens neerlandici waren en zijn, althans in Nederland, maar eerder nog aan zijn lastige gelijkenis met frisiast. Dit is wel een afleiding van Frisia, die tevens een bijgedachte kan oproepen aan entoesiast⁴⁾. Een frisiast hoeft geen frisicus, geen filoloog te zijn en het omgekeerde geldt eveneens: Van Helten en Gallée kan men om hun Oudfriese kolleges en publikaties frisici noemen, maar geen frisiasten⁵⁾.

Wanneer in de vorige eeuw van een frisiast werd gesproken bedoelde men blijkbaar een Fries littrator, wat toen meestal nog gelijk stond met strijder voor de Friese beweging. Zo werd de eerste Friese romanschrijver, H.G. van der Veen, bij zijn dood in 1887 gehuldigd als een frisiast bij uitstek⁶⁾. Tegenwoordig heeft dit vooral de laatste betekenis gekregen, zodat men nu bijv. ‘mond-frisiasten’⁷⁾ kan stellen tegenover frisiasten metterdaad⁸⁾.

Leeuwarden.

H.T.J. Miedema.

1) J.H. Gallée, Frisica, De Ned. Spectator, 1897, blz. 400.

2) Bijv. in zijn bespreking van Heuser's Altfriesisches Lesebuch, Museum 10, 1903, 329.

3) J.W. Muller, bespreking van F.B.H.'s rede Waarom volkstaad, waarom 't Fries bestudeerd? Museum 11, 1904, 429.

4) De heer Fr. van Coetsem, redakteur van het Wb. der N.T., deelt mij mee dat het nog niet mogelijk is de hierboven besproken woorden na te gaan in het materiaal voor het Wb. supplement, daar alleen het materiaal voor de in bewerking zijnde delen geordend is of wordt.

5) In zijn rede noemt Hettema uit de 17de eeuw Gabbema als ‘de te veel gesmade en gescholden frisicus’ die de germanist Franc. Junius en ook de dichter Gysbert Japiks wel heeft bijgestaan in hun studie van het Fries. Hij spreekt ook van het Frisiasme, dat ontwaakte door het optreden van Wassenbergh en ‘dat nog altijd, wel kalmer geworden en minder heftig voortleeft’, Groot Nederl. 2, deel 1, 1904, 291-3.

6) Forj. my net 18, 1888, blz. 104 en de juist verschenen Gron. diss. van A.S. Wadman, Hjerre Gjerrits van der Veen, Drachten, 1955, de vierde in het Fries geschreven dissertatie.

7) J.J. Hof, Fjirtich Jier Taelstriid, tredde diel, Dokkum, 1941, 35 en 16.

8) Vgl. ook G.A. Wumkes, Bodders yn de Fryske Striid, Boalsert, 1926, 275, 396 en 407. J. Piebenga, Koarte Skiednis fen de Fryske Skriftekennisse, Dokkum, 1939, 48, 49, en 88.