De Nieuwe Taalgids. Jaargang 46

Gezelle en Schubert.

Hoe zoet is 't tusschen broederen twee

te wandelen, te wandelen,

bemint men van de twee den een,

den een gelijk den anderen;

bemint men ze alle twee, en zij,

beminnen ze ook malkanderen

gebroederlijk: 't is zoet erbij

te wandelen, te wandelen.

Geschreven op een feestdag 's avonds om half elf, zoals Gezelle persoonlijk aantekende, in een jaar en bij een gelegenheid, waarover alleen de nodige onderstellingen te maken zijn, volgt dit Kleengedichtje na een ander, dat blijkbaar werd ingegeven door een oud Meiliedje, waarvan hij zelf ergens vertelde het dikwijls gehoord te hebben (Ged. Gez. en Geb. en Kleenged. Jub, uitg. II 232 vv.). Deze omstandigheid mag steun geven aan de mening, dat het hierboven staande Kleengedichtje ook door zang is geïnspireerd. Daarbij ligt het voor de hand te denken aan een overbekend lied van Schubert, waarvan Gezelle op die feestavond zelf mogelijk onder de indruk gekomen was:

Das Wandern ist des Müllers Lust,
das Wandern!
Das muss ein schlechter Müller sein,
dem niemals fiel das Wandern ein,
das Wandern, das Wandern, das Wandern, das Wandern.

De romantische zwerflust van Schubert is bij Gezelle omgezet in een gemeenschapsliefde, die hoger wijding krijgt door de herinnering aan de hem zo vertrouwde psalm ‘Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum’ (Ps. 132 Vulgaat), waarop zijn eerste versregel een hoorbare toespeling maakt. Het zal wel gezocht lijken om in de beide ‘broederen’ ook nog een verwijzing naar Petrus en Paulus te zien, die op de bewuste feestdag gevierd werden; maar volstrekt uitgesloten is deze mogelijkheid niet, al was het enkel omdat de homilie, die het brevier op 29 Juni te lezen geeft, de twee apostelen vergelijkt met Romulus en Remus.

Trouwens twee martelaars, die op 26 Juni herdacht worden, staan in het Misgebed uitdrukkelijk als broeders in het geloof en het lijden aangeduid; en er is aanleiding om deze tekst te laten gelden, omdat de Mis van dezelfde dag ook het bewuste psalmvers heeft ‘Ecce quam bonum...’. Twee dagen later levert de Mis het verhaal van Handelingen III, waarin het word

[p. 291]

‘wandelen’ niet minder dan vier maal achtereen voorkomt (6-10). Zo'n suggestieve herhaling kreeg Gezelle dus daags vóór het schrijven van zijn gedicht nog zelf uit te spreken.

Als deze hypothesen niet te zwevend zijn en elkaar wezenlijk raken, hebben er vier indrukken samengewerkt, waarvan de twee eerste feitelijk vaststaan, de twee laatste met meer of minder waarschijnlijkheid aangenomen worden: vooreerst een pas gedane wandeling met een paar leerlingen, die elkaars broertjes waren; verder de dubbele naklank van een psalm en van een epistel, tenslotte, om al die herinneringen te verlevendigen, het onweerstaanbaar ritme van Schubert met de stuwing van het woord ‘Wandern’. Dat de dichter heel verschillende elementen in een zuiver gedicht met eigen toon en veel rustiger tempo, waaraan de drielettergrepige woorden ‘broederen’ en ‘wandelen’ een ritardando meegeven, weet te versmelten, dat is de oor spronkelijkheid van zijn kunst. Eenvoud, die nergens armoe wordt bij zo'n sobere taal, dat allerlei woorden meermalen terugkomen, sluit geen diep gehalte en ook geen verfijning in de klankmelodie vol vrije rijmen uit: ‘Hoe zoet is 't tusschen broederen twee...’. Daarom zou het gedicht even goed een primitief kinderlied mogen heten als een kunstig rondo van absolute muziek. Het einde hervat het begin, ieder deel helpt het geheel voltooien, het gaande ritme met de herhaling van ‘wandelen’ maakt de kalme beweging tot het einde voelbaar in één langademige zin zonder de minste verstoring van het evenwicht. Deze poëzie is onbevangener dan gewild direkte verzen, die elke regel of liever elke stoot tot een luidruchtiger dissonant maken, om het gemis aan harmonie bij de schrijver te vertonen.

G.B.