De Nieuwe Taalgids. Jaargang 39

Boekbeoordelingen.

Dr J.J. Mak, De Rederijkers, Amsterdam 1944 (deel 34 van de Patria-Reeks).

Op dit boekje hebben we al lang gewacht. Na de tweede druk van Schotels Geschiedenis der Rederijkers in Nederland uit 1871 en na Kalffs Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde in de zestiemde eeuw (1889) verscheen een bonte reeks van studiën en studietjes over de Rederijkers, en werd de kennismaking met hun werk vergemakkelijkt door talrijke tekstuitgaven van (voor 'n deel slechts kort tevoren ontdekte) spelen en refreinenbundels. Een meer feitelijke samenvatting ontbrak echter lange tijd evenzeer als een beschouwende studie. De handboeken van Te Winkel en Kalff bevatten wel veel materiaal, maar waren t.a.v.

[p. 120]

de Rederijkerstijd ontoereikend geworden. Toen kwam Van Mierlo's Geschiedenis van de Letterkunde der Nederlanden deel II, in 1941. Deze studie laat duidelijk zien hoe zeer onze kennis der Rederijkersliteratuur is verruimd en verdiept. Na de al te gemakkelijke geringschatting van de knutselende Rederijkers, is er begrip gekomen voor de historische betekenis, en ook voor de literaire waarde van sommige Rederijkersspelen en verzen. Naast Van Mierlo's doorwrochte overzicht heeft het boek van Dr J.J. Mak nog volledig recht van bestaan. De schrijver heeft niet een systematische literatuurgeschiedenis van de Rederijkerstijd gegeven, doch hij schreef een studie over de gehele periode door aan de volgende onderwerpen een bespreking te wijden: De ‘Kamers van Rhetorike’; Het refrein; Anna Bijns; Oudere spelen; Het spel van sinne; Esbatementen en tafelspelen; Het landjuweel; Betekenis; Bestrijding. In vele opzichten is Dr Mak afhankelijk van vroegere studies, maar het boeiende is dat hij, die een vaardige compilator blijkt te zijn, toch zo weinig mogelijk als zodanig optreedt. Voortdurend blijkt hoe zelfstandig hij de Rederijkersletteren bestudeerd heeft, en hoe origineel zijn aanpak is. Speciaal treft dat bij de hoofdstukken over Het spel van sinne en Esbatementen en tafelspelen. Ik denk bijv. aan de stukken over de functie van de Sinnen in het Spel van sinne, de betekenis der Prologen, der Togen (Van Mierlo heeft hier maar een paar regels over!) de rol van de Zotten enz. Ook daar waar de beschouwingen nog maar schematisch zijn, bevredigen zij wel, omdat er tenminste een goed gedocumenteerd en verantwoord begin wordt gemaakt. De schrijver probeerde begripsbepalingen te geven, orde te scheppen in de zo weinig systematisch behandelde stof, en dat gelukt hem uitstekend. Ziet men de aantekeningen eens door (33 van de 184 bladzijden!), dan krijgt men respect voor Dr Mak die er telkens zo goed in slaagt bij alle boompjes toch nog een bos te ontdekken. Mij trof ook het hoofdstuk over Betekenis der Rederijkers; op oorspronkelijke wijze wordt gewezen op de ‘cultuur-historische’ betekenis der Rederijkersletteren (‘naast de litterair-aesthetische, die stilaan meer en meer gaat overtuigen’). Uitvoerig wordt nagegaan hoe de Spelen een ‘zondenspiegel’ zijn, en belangwekkend zijn ook Dr Maks beschouwingen over de Reformatorische toon in vele spelen. Het laatste woord is hierover nog niet gesproken, maar de opmerkingen van Dr Mak zijn in alle geval een welkome bijdrage.

De geschetste methode van de schrijver brengt met zich mee dat in dit boek geen chronologische of systematische ‘catalogus’ van het geheel der Rederijkerij gevonden wordt. We lezen van ‘ruim 200 spelen’ die ons overgeleverd zijn, waaronder ‘ruim 30’ sociale spelen en ‘een stuk of tien’ klassieke spelen, terwijl er ons ‘bijna 70’ esbatementen resten. Dergelijke gegevens zijn voor een periode waaruit ons zo alleen maar brokstukken zijn gebleven, wel wat vaag. Temeer omdat Dr Mak stukken uit de hele Rederijkerstijd citeert, hij beperkt zich bijv. dus niet tot de zestiende eeuw. Dit is misschien wel toe te juichen, maar men vergete niet dat vele lezers op geen hele of halve eeuw na zullen kunnen zeggen uit welke tijd bepaalde stukken of verzen dateren. Soms geeft Dr Mak wel jaartallen, maar die toevoegingen zijn naar mijn indruk wat toevallig. Het gelukt hem dus niet geheel de onoverzichtelijke indruk die elk boek over de Rederijkerstijd in zijn geheel nog maakt, te vermijden. -

De afmeting van zijn boek brengt mee dat de schrijver wel eens wat

[p. 121]

fors knopen doorhakt, waar de lezer liever enige argumentatie zou zien. Men vergelijke bijv. blz. 46 waar hij poneert dat ‘het Middeleeuws drama zelfstandig, autochtoon in oorsprong’ is, en blz. 48 waar de afleiding van het woord ‘mysteriespel’ niets twijfelachtigs schijnt te hebben. Ook betreurt de lezer het menigmaal dat hij niet in staat is na te gaan waarop een mededeling van Dr Mak gebaseerd is, maar misschien werd dit gemis niet zo zeer door beperkte ruimte veroorzaakt als wel door het karakter van de Patria-Reeks.

Over het algemeen schrijft Dr Mak verzorgd; des te meer treft het dat hij zonder blikken of blozen twee keer ‘inhoudelijk’ gebruikt, een woord dat echter vermoedelijk minder kans heeft om met bewijs van politieke betrouwbaarheid voort te leven als de ‘wezenlijke’ kern op blz. 48 of het ‘wezenlijke’ verschillen op blz. 45. Voor een eventuele tweede druk wijs ik nog op een paar plaatsen waar de formulering niet helder is: blz. 26, waar het ‘enerzijds’ en ‘anderzijds’ nadere toelichting vraagt; blz. 59, waar de ‘allegorie die zich uitstrekt tot levenloze zaken’ volgt op de personages die groepen vertegenwoordigen of psychische vermogens symboliseren; als ik het goed begrijp zit de tegenstelling in de allegorische ‘personages’ en de allegorische ‘levenloze zaken’. Voorts blz. 72, waar misschien duidelijker zou zijn ‘hadden dan kunnen leren’ in pl. v. ‘konden nu leren’; blz. 79 en 80 waar esbattementen satirisch heten en tevens ‘gewis niet’ satirisch en blz. 146, waar de lezer even verrast wordt door de ‘derde’ omstandigheid, hetgeen hem er toe brengt de eerste en de tweede te gaan zoeken.

Tenslotte een ‘persoonlijk feit’. Dr Mak schonk ons een in bevattelijke, soms populaire stijl geschreven boek, dat strict wetenschappelijk is gehouden. Maar op één plaats maakt hij een opmerking die beneden het wetenschappelijk niveau ligt. Op blz. 111 vermeldt hij nl. het verschil in beschouwing van de Gentse Spelen tussen ‘de jonge Protestantse uitgevers’ en ‘een Katholiek criticus’. Hoffelijkheid heeft Dr Mak zeker weerhouden om de tegenstelling geheel uit te werken en over Prof. Van Mierlo te spreken als over een ‘bejaard’ Kath. criticus?

Maar welke toevoeging zou Dr Mak aan Professor Brom gegeven hebben als hij diens opvattingen over de Gentse Spelen had vermeld? Zou hij geschreven hebben: ‘Een voor het overige nog Rooms-Katholieke hoogleraar’?

L.M. van Dis.