De Nieuwe Taalgids. Jaargang 38

[p. 122]

Kroniek en kritiek.

Taalpolitiek.

Liefde en zorg voor de moedertaal is geen monopolie van één partij. Beschouwingen als die van Dr J. van Ham in de brochure Taalpolitiek ('s Gravenhage - Uitgeverij de Schouw - 1944) verdienen dus de aandacht ook buiten de kring waarvoor ze aanvankelijk bestemd zijn. De schrijver behandelt een vijftal punten: regeling van de spelling, leiding bij het spreken, bij het schrijven, bevordering van taalzuiverheid, propaganda voor onze taal buiten onze grenzen.

De afdeling over de spelling begint met een scheve voorstelling die recht gezet dient te worden. Het spellingvraagstuk, meent de schr., ‘is door de S.D.A.P. in het strijdperk der politieke partijen geplaatst’. Dit is onjuist. Spellingkonservatisme kwam en komt voor in elke politieke partij: onder de sociaal-demokraten waren b.v. Troelstra, Schaper, H. Polak besliste tegenstanders van spellingwijziging. Ook de partij van Dr. Van Ham kent vóór- en tegenstanders, al is het niet zeker of dáár de politiek na 1940 niet een rol gespeeld heeft. Een tweede onjuistheid: Minister Marchant ‘beging de groote fout om tevreden te zijn met een spelling die alleen bij het onderwijs zou worden ingevoerd’. Natuurlijk was dit bedoeld als overgangsmaatregel naar een algemene invoering, die stellig in de bedoeling lag, als noodzakelijke konsekwentie.

Met voldoening stellen we echter vast dat Dr Van Ham hierop een beslist pleidooi voor spellingvereenvoudiging laat volgen: ‘Het is een zaak van redelijkheid en uit een oogpunt van taalpolitiek niet onbelangrijk, dat men de spelling, voorzoover het wetenschappelijk inzicht dit toelaat, zoo eenvoudig en logisch mogelijk maakt. Wij hebben geen behoefte aan een geleerde spelling’ (blz. 5). Dit wordt toegelicht 1^o door het onderwijsbelang 2^o door het voordeel voor de verbreiding van het Nederlands. Dat intussen de schrijver deze principieel verdedigde vereenvoudigde spelling in deze brochure niet durfde toepassen, getuigt van een halfslachtigheid die gelukkig geen trek is in het Nederlandse volkskarakter.

Bij de behandeling van het spreken konstateert de schr. dat ‘een min of meer officieel vastgestelde spreeknorm niet of nog niet bestaat’. Het zou goed geweest zijn, hier onderscheid te maken tussen een min of meer kunstmatige voordrachttaal (Bühnensprache) en een standaard-Nederlands zoals het door beschaafden gesproken wordt, dat hier evengoed als in de naburige landen bestaat, met de schakeringen, waarvan de schr. op blz. 10 het goed recht bepleit: ‘Het is geen toppunt van beschaving, als u het zoover gebracht heeft, dat niemand meer aan u hooren kan of u uit het noorden of uit het zuiden van het land komt’.

Waar de leraar Van Ham aan het woord komt, vernemen wij menige uitspraak, die wij met ingenomenheid begroeten, b.v. zijn waarschuwen tegen het kunstmatige spreken van ‘vele taalleraren’, wat nog aangevuld had kunnen worden met een waarschuwing tegen de onnatuurlijke ‘leestaal’ die menig spreker in de Omroep doet horen.

Ook over het stelonderwijs worden verstandige en juiste opmerkingen gemaakt, al schuilt er overdrijving in de bewering dat ‘het gros’ van de ontwikkelde Nederlanders slecht Nederlands schrijven (blz. 19). Bij de middelen om op school tot een betere taalpraktijk te geraken, had ook nog gewezen kunnen worden op de noodzakelijkheid, dat de leraar meer tijd

[p. 123]

aan korrektie zal moeten besteden, en dus niet belast moet worden met een bezwarend aantal lesuren en te grote klassen.

Als taalzuiveraar betracht de schr. een matiging die wij op prijs stellen: ‘Purist in den strengen zin van ijveraar tegen alle vreemde woorden kan geen verstandig mensch zijn’ (blz. 24). Ontlening is vaak als verrijking te beschouwen. Het gaat bij de bestrijding van germanismen niet ‘om de jacht op elk misbaksel afzonderlijk’ - dat kunnen ook ‘eendagsvliegen’ zijn - maar om het wekken van eerbied en liefde voor de eigen taal (blz. 27). Een vreemde-woordentolk zal daarbij weinig baten. Terecht wijst de schr. op het gevaar van haastig een slordige vertalingen, die o.a. door verbetering van de honoraria bestreden moeten worden.

Voor de naar buiten gerichte taalpolitiek kan meer dan tot nu toe gedaan worden: door bevordering van het vreemdelingenverkeer, door leerstoelen in het Nederlands aan buitenlandse universiteiten als ‘kultureele cellen’, ‘door handleidingen voor vreemdelingen om ze in onze taal wegwijs te maken’. Er zijn nog maar weinig goede handleidingen, zegt de schr. Wij herinneren echter aan enkele zeer goede: die van Kruisinga voor Engelsen, van Van der Meer voor Duitsers, van Martha Muusses voor Denen, die alle drie de vereenvoudigde spelling en de moderne grammatika van het Algemeen Beschaafd ten grondslag legden.

Van Ham acht dat in beginsel ook gewenst om ‘sneller de schriftelijke’ - en mondelinge! - ‘taalbeheersching te kunnen bereiken’ (blz. 7), maar gaf niettegenstaande voor de taalkursussen van de ‘Ned. Duitsche Kultuurgemeenschap’ de raad, de oude spelling te kiezen, ‘omdat in de bladen en de boeken, die de cursisten lezen willen, deze spelling wordt gebruikt’. Dat is m.i. niet de juiste raad om ‘de weinige goede handleidingen’ te vermeerderen! Maar voor Van Ham was dat een van de vraagstukken - om met zijn slotzin te eindigen - ‘die aan de orde komen, wanneer de twee begrippen politiek en taal elkaar ontmoeten’.

C.d.V.