De Nieuwe Taalgids. Jaargang 38

[p. 58]

Aankondigingen en mededelingen.

De verbreiding van de beschaafde omgangstaal in Zuid-Nederland.

De verschijning van de Moderne Nederlandsche Spraakkunst door H. Abeele en Const. H. Peeters (Turnhout - N.V. Brepols - 1943) (Prijs 25 fr., geb. 35 fr.) is een heuglijk teken des tijds. De overtuiging wint veld, dat een vruchtbaar moedertaalonderwijs de grondslag van een algemeen-beschaafde omgangstaal niet kan ontberen, en dat een gemeenschappelijke norm voor Noord- en Zuid-Nederland onmisbaar is. Het Voorbericht spreekt duidelijke taal: ‘De Nederlandsche spraakkunsten die te onzent zijn verschenen in de laatste helft der 19e eeuw (Heremans, Roucourt, Van Beers, Sleeckx) stelden zich uitsluitend ten doel de schrijftaal aan te leeren. Van de gesproken taal werd geen gewag gemaakt. Het was alsof die niet bestond. Voor hen was de taal niet het gesproken, maar het geschreven woord. En zoo werd de kloof tusschen de eigenlijke taal en de schriftelijke voorstelling er van steeds grooter.’ De kentering begon in het einde van de 19e eeuw; de spraakkunst van H. Abeele en E. Allegaert, van 1907, was vooruitstrevend: ‘een overgang tusschen de spraakkunst van 't verleden en spraakkunst van de toekomst.’ Sedert is er weer veel ten goede veranderd. De schrijvers van het bovengenoemde boek ‘achten het oogenblik gekomen om de beschaafde omgangstaal op den voorgrond te stellen en een spraakkunst in 't licht te geven die met den tegenwoordigen stand der zaken in overeenstemming staat. De spraakkunst immers moet opteekenen wat voor het tegenwoordige regel is geworden.’

Reeds bij het doorbladeren van hun werk blijkt dat de schrijvers ernst gemaakt hebben met dit beginsel, al konden ze, gebonden door een officiële verouderde spelling en de daarmee samenhangende oude ‘schrijftaal’-onderscheidingen, niet alles overboord werpen wat ze gaarne gemist hadden. Hun beschouwingen over geslacht, over naamval stellen telkens het levende gebruik, vooral in het Noorden, op de voorgrond. De buigings-n wordt als een ‘overtollige spelletter’ gekarakteriseerd, en de ‘halfslachtige oplossing’ van de spelling-Marchant, ten aanzien van mannelijke persoons- en diernamen afgekeurd (blz. 188).

Als praktische schoolmannen, met langdurige ervaring - vooral Const. Peeters heeft op dit gebied zijn sporen verdiend - wijzen ze telkens op veel voorkomende fouten in het Vlaamse taalgebruik, voornamelijk op gallicismen, die bij tweetaligen zo licht voortwoekeren.

Een bespreking in biezonderheid ligt niet in de bedoeling van deze aanbeveling. Alleen willen wij nog vaststellen dat door een werk als dit de weg gebaand wordt voor de invoering van de vereenvoudigde spelling bij het onderwijs in Zuid-Nederland, waarop reeds zo lang aangedrongen is. Nu het Noorden vóórgegaan is, zou door de navolging in het Zuiden, na oorlogstijd, een einde gemaakt moeten worden aan de te langdurige spellingstrijd, om de eenheid ten bate van het gehele Nederlandse taalgebied te herstellen.

Aansluiting bij de taal van het Noorden beoogt ook Fr. Closset, door zijn ‘Handboek van de Nederlandsche taal’: Door Nederland, waarvan wij in de vorige jaargang (blz. 221-222) de beide eerste delen met grote ingenomenheid aankondigden. Daaraan is nu een derde deel toegevoegd (Brussel - Office de Publicité S.M. - 1944). Opnieuw kunnen wij vast-

[p. 59]

stellen dat de schrijver het Nederlands volkomen beheerst. Hij heeft allereerst een praktisch doel: voor Handel en Economie alle in het hedendaagse Nederlands gangbare uitdrukkingen en zinswendingen aan te geven, om de leerlingen in staat te stellen, onberispelijke handels-korrespondentie te voeren. Daaraan worden Herhalingsoefeningen en later ook Vertaaloefeningen uit het Frans vastgeknoopt. In een volgende afdeling vindt men een rijke voorraad van Kernwoorden, d.w.z. de zuivere Nederlandse woorden voor al wat iemand die zich in handel en verkeer beweegt, rondom zich ziet. Ook dit deel eindigt met een uitvoerige bloemlezing uit Letterkundige teksten, Zuid- en Noordnederlands, vooral ook moderne, met een dubbel doel: de literaire waarde te doen beseffen, en op de kulturele inhoud te wijzen, zodat ze stof opleveren voor ‘spreek-, lees-, stijl-, spraakkunst- en vertaaloefeningen. De schrijver verwacht daarmede aan docenten overvloedige stof geleverd te hebben voor een “levend, doelmatig en vormend” onderwijs. In elk geval is hij een bondgenoot van Peeters, doordat hij een vlot en zuiver Nederlands helpt aankweken, om deze stijve en gekunstelde taal’ van een vroeger tijdperk, door een averechts onderwijs in de hand gewerkt, te verdringen.

Vlaamsche Sprookjesthema's, in het licht der Romaansche en Germaansche kultuurstroomingen.

Onder deze titel verscheen onlangs onder de uitgaven van de Koninklijke Vlaamsche Academie het bekroonde antwoord op een prijsvraag door Maurits de Meyer (Leuven - De Vlaamsche Drukkerij N.V. - 1942). De bedoeling van de schrijver is niet ‘een universeele studie te maken van bepaalde sprookjesthema's’, maar het onderzochte gebied omvat: Frankrijk, het groot-hertogdom Luxemburg, België, Nederland en Duitschland zonder de Oostmark, dus ‘het overgangsgebied van de Romaansche en de Germaansche cultuur.’ Technisch is de historisch-geografische methode van de Finse school gevolgd, maar het probleem van de oorsprong is nergens gesteld. Doel bleef: ‘overeenkomsten vast stellen, verschillen vast stellen en de cultuurgeografische beteekenis van deze overeenkomsten en van deze verschillen aanduiden.’ Elk motief wordt onderverdeeld in verschillende elementen; de ontleding wordt ‘verder doorgevoerd dan over het algemeen gebruikelijk is in de Finsche school.’ Bij elk thema wordt eerst de korte inhoud gegeven van een Vlaamse tekst, waarop dan een lijst van de onderzochte varianten volgt, en de ontleding van het sprookje.

Op deze wijze worden, op grond van een zeer rijk materiaal en grote belezenheid, een tiental thema's van sprookjes en vertellingen grondig besproken en ontleed.

De uitkomsten van het onderzoek zijn samengavat in de Slotbeschouwingen (blz. 185-190). Merkwaardig blijkt de positie te zijn ‘die de Vlaamsche vertelselschat bekleedt tusschen de Duitsche en de Fransche sprookjeswereld.’ Scherp afgebakende cultuurgrenzen kennen de sprookjes niet, alleen overgangsgebieden. Ten slotte wordt vastgesteld dat ‘de mondelinge overlevering veel nauwer en sterker gebonden is aan volk en bodem dan de litteraire overlevering; daarom ook hebben de sprookjes opgeteekend uit den volksmond voor de volkskunde veel meer beteekenis dan de litteraire sprookjesvarianten.’

[p. 60]

Etymologiseren van pasgeboren woorden.

Hoe moeielijk het soms is, de oorsprong na te gaan van een plotseling opduikend nieuw woord, is te illustreren aan het woord fiets, dat de ouderen onder ons hebben zien verschijnen. Is het een vervorming van fielsepee (uit velocipède)? Een klank-expressieve nieuwvorming? Ontleend aan de naam van een Wageningse rijwielhandelaar Viets? Niemand zal dit meer met zekerheid uit kunnen maken. Een dergelijk geval is het woord knijpkat, waarop de heer D. van Unnik onlangs onze aandacht vestigde. Hij schreef ons:

‘Dit woord is een neologisme, ontstaan in deze oorlogstijd. Het ding-zelf is een soort electrische zaklantaarn met een handdynamo, die door voortdurende en afwisselende knijpbeweging in werking wordt gesteld.

De naam is blijkbaar, als 'n spontane generatie, uit de volksmond ontstaan en is misschien nù nòg, etymologisch na te gaan en te verklaren. Een poging daartoe is het volgende:

Zoals men ons mededeelde, moet er in Utrecht een fabriek zijn, die electrische batterijen en zaklantaarns vervaardigt en De witte Kat heet. Ook moet er elders nog een zijn, die de naam van De Zwarte Kat draagt. Beide fabrieken voeren de afbeelding van een kat als fabrieksmerk en reclamemiddel op hun produkten.

Als reclamenaam is kat natuurlijk aardig-toepasselijk gevonden in verband met de bekende volksmening, dat een kat in het donker kan zien. Met deze witte en zwarte katten, kan de gebruiker òòk zien in 't duister!

Deze verklaring van knijpkat lijkt ons inderdaad ongezocht, duidelijk en dus... wèl aannemelijk.’

Hij wees daarbij nog op de naam gazelle als naam voor een rijwielsoort, eveneens naar een fabrieksmerk. Men zou dus kunnen onderstellen dat men aanvankelijk slechts van een ‘kat’ gesproken heeft. Inderdaad hoorde ik onlangs een dame spreken van ‘mijn katje’, maar dit kan ook weer een afkorting van knijpkat zijn. Door de toevoeging van het knijpen, heeft men mogelijk ook willen zinspelen op de uitdrukking: de kat in het donker knijpen. Dat de verbale stam in deze samenstelling passieve betekenis heeft, doet ongewoon aan, maar daarvoor ontbreken geen parallellen (b.v. braadworst).

Gouds dialekt.

In een Vierde verzameling bijdragen (1943) van de Oudheidkundige kring ‘Die Goude’ komt een schets voor ‘Van Kneelis en Piet’ (blz. 84-96), als proeve van dialekt in de stad Gouda, door A.P.M. Lafeber, waaraan Aantekeningen en een korte toelichting toegevoegd zijn.

Karel van de Woestijne.

In een Vlaamse reeks ‘Die suverlicke boexskens’ (Diest - Uitgeverij Pro arte - 1943) verscheen, als bekenopte synthese, een studie van August van Cauwelaert over Karel van de Woestijne (71 blz.), verdeeld in drie hoofdstukjes: Karel van de Woestijne of de dichter van het getal; Van de Woestijne of de volkomen belijdenis en Van de Woestijne of de gelouterde ijlte.

In hetzelfde jaar verscheen een nieuw boek van Dr. M. Rutten over De Esthetische opvattingen van Karel van de Woestijne, dat in de volgende aflevering besproken zal worden.

[p. 61]

De redaktie van het Woordenboek der Nederlandsche Taal verzocht ons, het volgende mede te delen:

‘Zooals bekend is onlangs een begin gemaakt met de bewerking van het Supplement van het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Enkele personen hebben daarvoor reeds materiaalverzamelingen aan de Redactie afgestaan, zoo b.v. kantteekeningen die zij in den loop der jaren in hun exemplaar van het Woordenboek hadden gemaakt. De Redactie is daarvoor zeer erkentelijk en zou het op prijs stellen indien anderen dit voorbeeld wilden volgen. Inzendingen zullen gaarne worden ingewacht aan het adres der Redactie, Universiteitsbibliotheek, Rapenburg, Leiden’.

C.d.V.