De Nieuwe Taalgids. Jaargang 36

Een ‘Vlaemsche Spraekkonst’ uit het einde van de achttiende eeuw.

Bij de oude Vlaamse grammatica's, die J.F. Willems in 1824 opsomde¹⁾ ontbreekt er een, waarvan ik toevallig een exemplaar in mijn bezit kreeg. Aan dit schoolboekje van 64 blz. ontbreekt het titelblad en daarmede de naam van de schrijver en het jaar van uitgave. Ik hoop dat een van onze Vlaamse lezers mij de auteur zal kunnen aanwijzen. Het jaar van ontstaan is bij benadering aan te geven: de schrijver kent de spraakkunst van Jan Des Roches (1761) en de Brugse Spraekkonst van Balduinus Janssens (1775), maar bovendien dateert hij in een slotrubriek drie modelbrieven: Brussel 1 Jan. 1785, Dendermonde 2 Maart 1785, Gend, 4 April 1785. Vermoedelijk is het boekje dus in 1785 ontstaan. Op Dendermonde wijst bovendien de approbatie door P.F. Nys, Deken van 't District van Dendermonde.

Ter herkenning laat ik het eerste gedeelte van het karakteristieke Voorberigt volgen:

Eene Vlaemsche Spraekkonst voorschryven is zig begeven in eenen Doolhof, doorkruyst met ontelbaere bebaende en onbebaende wegen, van welke men nauwelyks eenen kan betreden zonder eenen inwooner t'ontmoeten, die ons schielyk te rug stoot

1) Zie het artikel Enige wensen en wenken voor een geschiedenis van de Nederlandse taal in de Nieuwe Taalgids XXII, blz. 138.

[p. 269]

en luydkelig toeroept, dat men eenen anderen weg moet verkiezen om de regte baen te vinden; maer dan raekt men ligtelyk in meerdere dwaeling.

Wat ontelbaere Doolwegen? wat ongegronde, eygenzinnige en verschillende behandelingen zyn 'er niet in onze Tael? De Schryvers betwisten elkanderen, en elk wilt aen zyne gezindheyd, landaerd oft gebruyk de zegebladen toeëygenen.

Wat middel is 'er, om deze Doolhof, deze dwarsgezindheyd te verydelen? dit noodlot aen onze Tael t'ontrukken?

Den voordeeligsten dunkt my te zyn: dat door een Konstgenootschap ofte Opperschool (Academie) eenen Prys zoude toegewezen worden voor den genen, die de geletterdste Spraekkonst opstelt: Dit zoude ongetwyffeld alle Tael-iveraers aenmoedigen, om dit lofryk Praelloof te plukken. Naer dat dan de gekroonde Spelkonst door d'Opperschool en eenige der kloekste Kampers rykelyk doorsnuffeld en (noodig zynde) verbeterd waer, zoude door hoogere Hand de Drukkers en Schoolmeesters aenbevolen moeten worden, de zelve stiptelyk te volgen. Indien dit den eygenzinnigen Schryver niet beteugelde, het zoude (denk ik) zyne wederstreving stremmen, en de klem aen zyne schriften benemen.

Alle volken beïveren hunne Tael en poogen die tot volmaektheyd te brengen; maer de Vlaemingen zyn lafhertig tot de hunne, en blyven oft worden by gevolg in de schoonheyd, zuyverheyd en rykdom onzer woorden onkundig, mishandelen die in d'uytspraek, volgens hunnen landaerd, zoodaniglyk, dat een en 't zelve woord in het schrift en uytspraek teenemael verschilt en een ander woord schynt te wezen.

De Regtsgeleerde en geletterdste Persoonen doormengen deze woordryke Tael met menigvuldige onnoodige, oneygene en ontaerde woorden, die de geleerdste en vloeybaarste schynen in hunne Taelrabraekende schriften.

Verscheyde Nieuwsgezinde hebben groote verwarring geteelt met de Letteren te teekenen; ook zyn 'er moeyelykheden ontstaen uyt het verschil van sommige woorden, zoo men zal aanwyzen.

Op de inhoud van dit boekje komen wij bij een volgende gelegenheid terug.

C.d.V.