De Nieuwe Taalgids. Jaargang 35

Aankondigingen en mededelingen.

In memoriam. De Nieuwe Taalgids betreurt het overlijden van twee trouwe medewerkers: Prof. Dr. N. van Wijk, die gedurende 35 jaren ons zijn gewaardeerde steun verleende, en van Prof. Dr. D.C. Hesseling, die van de eerste tot de zeventiende jaargang ons zijn degelijke en originele bijdragen schonk.

[p. 281]

In een onlangs verschenen Festschrift Hans Vollmer (Potsdam - 1941) schreef C.C. de Bruin een bijdrage, getiteld Das mittelniederländische Epistolarium in Leningrad und die verwandten Handschriften, waarin hij aantoont dat een belangrijke groep handschriften, ook met Duitse teksten, teruggaan op een Westvlaamse redaktie uit de eerste helft van de 14de eeuw. Het bekende Amsterdamse handschrift van 1348 blijkt niet de oorspronkelijkste tekst te bevatten.

Bronnen van Coornhert.

In een proefschrift over Orbis artium en Renaissance, waarop G. Kuiper aan de Vrije Universiteit promoveerde (24 Juni 1941), worden twee zestiende-eeuwse humanisten uitvoerig behandeld: Cornelius Valerius en Sebastianus Foxius Morzillus, waarna in een derde hoofdstuk aangetoond wordt dat hun beider ethieken bronnen geweest zijn voor Coornhert's Wellevenskunste.

Volkspoëzie en kunstlied.

Wij ontvingen een belangrijk werk van Albert Helman: De Put der Zuchten. Oude en nieuwe Spaanse dichtkunst (Arnhem - Van Loghum Slaterus N.V. - 1941), waarop wij gaarne de aandacht van onze lezers vestigen, al komt het door de stof niet voor een uitvoerige bespreking in dit tijdschrift in aanmerking. Het bevat een keuze van 150 gedichten in Nederlandse vertaling, naast het origineel, en toont het nauwe verband tussen de rijke Spaanse volkspoëzie en de moderne dichtkunst. Interessant is de uitvoerige algemene inleiding met beschouwingen over de oorsprong der Spaanse verstechniek, structuur en rijm en vaste vormen. In de Aantekeningen en toelichtingen wordt op een enkele plaats (blz. 276) ook een parallel getrokken met onze Mnl. lyriek. De studie van de volkskunst en de daarvan uitgaande invloed is door het werk ongetwijfeld verrijkt.

Thomas a Kempis of Geert Grote?

Onvermoeid zet Jac. van Ginneken zijn Imitatio-studie voort. In de Verhandelingen der Ned. Akademie van Wetenschappen (Amsterdam 1941) verscheen een uitgave van Trois textes pré-Kempistes du second livre de l'Imitation, aansluitend bij de vroeger gepubliceerde drie teksten van het eerste boek. In een uitvoerige historische inleiding (blz. 1-32) betoogt de schrijver opnieuw met scherpzinnige argumenten dat Thomas a Kempis niet de auteur van het beroemde werk geweest kan zijn, maar dat Geert

[p. 282]

Grote daarvoor het meest in aanmerking komt. De drie gepubliceerde teksten geven z.i. een oudere en betere redaktie dan de autograaf van Thomas.

Ongaaf Nederlands.

In de Mededeelingen van dezelfde Akademie (Nieuwe reeks, deel 4 No. 10. Amsterdam - 1941 - Noord-Hollandsche U.M. Prijs f 1,75) publiceerde Gerlach Royen een studie over dit onderwerp. Na een beknopte bespreking van Gallicismen, handelt hij zeer uitvoerig over Germanismen en de oorzaken daarvan, o.a. de ‘gedrongen synthetische zegging’. Die is ook van betekenis in tal van ‘suffiksale gevallen’ (blz. 18-46) en niet minder bij samenstellingen (blz. 46-66). In de derde afdeling, over Anglicismen (blz. 66-98), komt ook nog allerlei ander ‘ongaaf Nederlands’ ter sprake, vooral ‘buitenissigheden’ in zogenaamde letterkundige taal. In een Besluit wijst de schr. er nog eens op, dat ook het overvloedig gebruik van schrijftaal-fleksie op germanistische invloed wijst: ‘ik heb de overtuiging, dat het schools aankweken en opzettelijk nabootsen van zulke synthetische syntagmen over het algemeen niet bevorderlijk is voor het vormen van een fijngestemd taalgevoel’ (blz. 104). Immers, ‘een zo zuiver mogelijk gevormd taalgevoel is de beste prophylaxe tegen alles, wat men onnederlands dient te noemen.’ Wij bevelen deze leerzame verhandeling, met een rijk materiaal toegelicht, ter overweging bij onze lezers aan.

‘Goed gezegd zo!’ Dagelijkse misdrijven tegenover onze taal, aan het licht gebracht en gehekeld door J.C. van Wageningen (Amsterdam - Van Holkema en Warendorf N.V. - 1941 - Prijs f 2,25, geb. f 3,25).

Even sensationeel als de titel is de samenstelling van dit boek, met grappige tekeningen geïllustreerd, en van raadselachtige opschriften bij elk hoofdstuk voorzien. De schrijver is een geestverwant van Charivarius, maar in plaats van de aforistische vorm kiest hij de causerie, om de lezer vooral niet door schoolmeesterachtig optreden af te schrikken. Een rijke verzameling stijlfouten heeft hij tot zijn beschikking: verkeerde constructies, onlogische zinnen, contaminaties, pleonasmen, barbarismen, verkeerde woordkeuze enz. De schrijver toont goede smaak, hoedt zich meestal voor overdrijving (o.a. in de bestrijding van vreemde woorden en germanismen) en geeft met gezond verstand menige nuttige

[p. 283]

les aan slordige en onbeholpen taalgebruikers. De taalkundige lezer zal hier en daar bezwaar voelen opkomen tegen staaltjes van ‘grammaire raisonnée’, b.v. de redenering dat een dubbele ontkenning een bevestiging is (blz. 88), dat om te een doel moet aanduiden (blz. 125), of tegen kunstmatige onderscheidingen als tussen maar en doch (blz. 173). Ernstiger is het bezwaar, dat de schr. het goed recht van familiaar-beschaafd-gesproken Nederlands schijnt te ontkennen, wanneer hij termen als ‘ongeoorloofd’, ‘lelijk’, ‘afschuwelijk’ gebruikt, in gevallen als de dubbele ontkenning en constructies als hoe of, om te, de man zijn jas. Het is begrijpelijk dat hij die in verzorgd-geschreven taal afkeurt, maar hij gaat te ver als bij de lezer de mening gewekt zou worden dat dit alles ‘taalfouten’ zouden zijn, een beschaafd spreker onwaardig. Intussen is er zoveel goeds in dit boek, dat wij vertrouwen dat het in de brede lezerskring waarvoor het bestemd is, een verzorgd taalgebruik zal kunnen bevorderen.

Een nieuwe Theophilus-uitgave.

Ter vervanging van Verdam's critische uitgave (1882) bezorgde Prof. J. van Mierlo een nieuwe bewerking van de tekst, uitvoerig ingeleid (94 blz.), en van verklarende aantekeningen voorzien. Het gehele werk werd opgenomen in de Verslagen en Mededeelingen van de Kon. Vlaamsche Academie (Jan. 1941) (Gent - N.V. Drukkerij Erasmus). De vraag wie de dichter van Theophilus geweest is, blijft onbeantwoord. De onderstelling dat het Martijn van Torhout geweest zou zijn, liet Van Mierlo varen, maar hij houdt hem wel voor een Westvlaamse streekgenoot en tijdgenoot, want op verschillende gronden, ontleend aan stijl en inhoud, plaatst hij het gedicht liever in de 13de dan in de 14de eeuw. In de tekstcritiek is Van Mierlo veel behoudender dan Verdam. Men zal zich herinneren dat deze een groot deel van de tekst als onecht wilde uitschakelen: Daartegenover betoogt Van Mierlo dat er zeer weinig geïnterpoleerd is. Een dorde hoofdstuk handelt over De Middelnederlandsche bewerking: de bronnen, het gebruik van de dialoog en de psychologische verdieping, waarin de grote verdienste van het werk bestaat. In tegenstelling met Karl Plenzat (Die Theophiluslegende in den Dichtungen des Mittelalters, Berlin, 1926), die weinig ingenomen is met de Mnl. bewerking, komt Van Mierlo tot de konklusie dat ‘onze Theophilus misschien de beste bewerking der legende in moderne talen is’. De nauwkeurig ver-

[p. 284]

antwoorde tekst wordt, behalve in voetnoten, nog door enkele bredere Aantekeningen (blz. 158-169) vergezeld.

Woordenlijst bij de Régestes de la cité de Liège.

Bij de vier delen met teksten, die een gebied bestrijken van West-Vlaanderen tot Nürnberg, gaf Prof. René Verdeyen een uitvoerig Glossaire philologique des textes germaniques, dat 89 blz. in twee kolommen beslaat.

J.F. Oltmans: De Schaapherder, een verhaal uit de Utrechtse oorlog.

In de reeks Dietse Letteren (Amsterdam - J.M. Meulenhoff) verscheen onlangs een verkorte uitgave van deze bekende roman, in moderne spelling, met een beknopt Nawoord van Dr. P.H. Schröder.

Grieksche en Latijnsche voorzetsels in vreemde woorden.

Van dit boekje, door Dr. J.A. Broers, in 1921 te Soerabaja verschenen, ontvingen wij een nieuwe druk (Amersfoort - P. Dz. Veen - 1941) ‘ten gebruike bij het M.O.’ Wij betwijfelen of deze etymologische verklaringen verhelderend werken zullen voor leerlingen die geen Grieks of Latijn kennen.