De Nieuwe Taalgids. Jaargang 35

Iemand aanhouden
(door vriendelijke ontvangst aan zijn huis binden).

In het Veertiende verslag van ‘Het Vondel-Museum’ (1928-29) staat een lezenswaardig artikel van Prof. De Vooys: Herinneringen aan de Antwerpse Moedertaal in Vondel's werken. Onder de daar behandelde woorden die Vondel òf door jeugdherinnering òf door optekening uit de mond van Brabantse landgenoten zouden zijn bijgebleven, vindt men ook het werkwoord aanhouden: ‘aantrekkingskracht hebben’, met als vb. Gijsbreght, vs. 528: In oorlogh houden eerst abdy en klooster aen. Het Antwerps kent dit woord in de betekenis: aanlokken, aantrekken, in zijn huis ontvangen; bijv. ‘ze houwen dieë jongen daar aan in dat huis.’ Een trans. werkw. dus, dat Vondel in de Gysbreght absoluut gebruikt.

Dit werkwoord is echter ook in 17de-eeuwse Hollandse volkstaal in gebruik geweest, en nu misschien nog wel in gebruik. Verder is het bekend in het Fries, in het Gronings en mogelijk nog elders¹⁾. Men mag hier Brabantse invloed uitsluiten. Ik geef enkele vbb.; eerst uit het Fries Wdb.:

1) Boekenoogen en Karsten vermelden het niet.

[p. 221]

Griet Slim wol graech fammen (meisje) oanhâlde = ‘te haren huize ontvangen (om er voordeel van te hebben’). Ter Laan noemt in zijn Gron. Wdb. een werkw. aanhṑln̥ met de betekenis: trekken door vriendelijke ontvangst en gezellige omgang: 't Is doar n̥ hoeske van hṑl aan.

Ik kom nu tot het Hollands van Vondels tijd, dat Vondel wel beter en vollediger zal hebben gekend dan wij: In de Schijnheiligh wordt van ‘gemeene panlickers en kakelaars’ gezegd: ‘De luy steeckter de walligh af hier in den Haegh’:

Met haer slempery van slocken, suypen, spouwen
So maken sy infaam degeen die haer aanhouwen.

Bij dit aanhouden behoort een zelfst. nw. aanhouster. In Frick in 't Veurhuis wordt twee lichte vrouwen toegevoegd: onze Lievenheer achtje niet; je bint maer een diel uytsuypsters, en aenhouster (sic) van goe luy'er kinderen. Men ziet welke ongunstige bijbetekenis het woord heeft gekregen. Die blijkt ook duidelijk uit een andere passage in dezelfde klucht van Tengnagel: Twee meisjes van losse zeden maken aanspraak op dezelfde jonkman. De een verwijt de ander dat ze op gemene wijze getracht heeft hem aan haar te onttroggelen en scheldt haar uit voor: karonje, aanhouster, ritseteef enz. Men mag hier vertalen: gemene verleidster.

Verder hebben het Gronings en Fries een subst. aanhṑld, oanhâld. Ter Laan geeft: aanhṑld hebm̥ (bie) = gezellige omgang vinden: As knechtn̥ gain aanhṑold vinn̥ bie boer, dan loopm̥ ze 's oavms bie 't pad (als de knechts geen gezellig te huis hebben bij hun boer, dan lopen ze 's avonds langs de straat, de weg). Het Fries kent oanhâld (steun, gezelligheid) habbe (oan): in minske wol njonkelytsen (langzamerhand) in oanhâld ha (een echtgenoot); Hy hie (had) gâns oanhâld oan dat bern (kind). Zou ook dit woord niet behoren bij ‘aanhouden’ in passieve zin?

Het oudere Nederlands kent ook een subst. aanhoud, dat het Ndl. Wdb. brengt bij aanhouden = onderweg stilhouden, dus bij een intr. werkw. Eén voorbeeld: dervende aanhoudt en voedsel (uit Hooft's Hist.); ‘rustplaats, wijkplaats’. De betekenissen van het Fries-Groningse aanhoud en dit laatste woord kunnen elkaar naderen. Laat ik eindigen met er op te wijzen dat het Wdb. ook een trans. aanhouden noemt, dat in betekenis nadert tot het hierboven besprokene (zie kol. 178 onderaan, kol. 179)

Amsterdam, Jan. 1941.

A.A. Verdenius.