De Nieuwe Taalgids. Jaargang 35

[p. 173]

De heerelijcke ende vrolijcke daeden van keyser Carel den V.

De Zuidnederlandse dichter en dramaturg Michiel de Swaen (1654-1707) is in de literatuurgeschiedenis geen onbekende meer; zelfs de ‘schoolliteratuurboeken’ noemen hem met ere, en gezien de ontwikkeling in de waardering van de vlaamse schrijvers, waaronder ook een ‘Westhoeker’, de Duinkerker De Swaen, verwachten we eerlang de opneming van fragmenten uit zijn lyriek en dramatiek.

Verreweg zijn minst onbekende stuk is ‘De Verheerlyckte Schoenlappers of De Geeroonde Leersse’, - een vastenavondklucht die zich ook thans nog met genoegen en in de handeling en in de karakterisering van de personages laat lezen. Die ook niet moeilijk is van taal: het vlaams van 1688, het jaar van de klucht, is veel minder idioom, verouderd dialectisch idioom als de taal van onze zeventiende-eeuwse kluchten. In graad van moeilijkheid (van gemak om te lezen) komt het spel de stukken van Bernagie, Asselijn en Langendijk nabij.

Men weet, dat de bron van inspiratie voor deze klucht - intussen een heus drama van 5 bedrijven, met proloog en epiloog! - een volksboek is, nogeens ‘geapprobiert’ in 1674: ‘De heerelycke ende vrolycke Daeden van Keyser Carel den V’. Waarvan nog slechts weinige exx. over zijn. (De ‘Koninklijke’ te Den Haag bezit er een van). De Platenatlas van Kuypers en De Ronde (uitg. Noordhoff) reproduceert uit het volksboek een van de plaatjes, dat voorstelt de schoenlapperskelder waarin de vastenavondklucht speelt.

De anecdote dat Karel V eens een carnavalmaaltijd bij lappers gevierd heeft, neemt in het boekje 3 bladzijden, ± 400 woorden in, en blijft een aardig verhaaltje, zonder handeling en karakterisering der personen. De klucht is dan ook als zelfstandig werk te beschouwen.

Merkwaardig - op 't eerste gezicht - is wel, dat De Swaen, bij wie zich toch reeds de eerste symptonen van dichtgenootschappelikheid voordoen, het volksboekje van meer dan een eeuw terug kende, en Karel er nog steeds de populaire grote vorst is. Wel een bevestiging van de zienswijze hoezeer in de 18de en 19de eeuw de traditie in Vlaanderen werkte. Toch, zó na als de vlamingen kòn de keizer de ‘hollanders’ niet liggen: Karel V, te Gènt ge-

[p. 174]

boren; Karel V, de defensor fidei van het katholieke Vlaanderen.

Wat men echter nog niet gemerkt heeft (en de standaarduitgave in 6 delen van De Swaen, door V. Celen) schrijft daarover evenmin, is, dat het bovengenoemde volksboekske in meer dan het éne hoofdstukje, De Swaen voor zijn spel gediend heeft. De ‘Voor Reden’ begint met:

‘Wij spelen Carel: niet, met 't wapen, inden vuyst,
Waar voor den grooten Turk van Weenen is verhuyst;
Niet, met den Saxenaer aen sijn triomphe-wagen:
Neen, sulcke grootheid past niet wel, op dese dagen;
't Is Vastenavont;......’

Het zou wel zeer uitzonderlijk zijn als de dichtlievende medicus De Swaen deze historische feiten ‘uit z'n mouw geschud had’; en gezien zijn kennis van het volksboek ligt veeleer voor de hand dat hij ook de andere kapitteltjes van deze ‘biografie’ van Karel V gelezen heeft. Wat aangaat dat ‘den grooten Turck vàn Weenen is verhuyst’, merken we op, dat de bron van zijn klucht (op blz. 17) verhaalt: ‘(hij) Verdreef tot een al-gemeyne vreugt der Christenen, den Turk (Soliman II) die met dry hondert duysent Mannen voor Weenen lag: soo dat hy als eenen tweeden Alexander over al van synen Vyanden seer gevreest wird....’ (In 1529 heeft Soliman, in bondgenootschap met Frans I, Weenen belegerd).

En wat betreft ‘den Saxenaar aen sijn triomphe-wagen’, blz. 15 van ‘De heerelycke enz. Daeden’ geeft ons te lezen:

In 't jaer 1547 heeft hij voor de Religie de Wapenen gevoert tegen den Hertog van Saxen het hooft van de Protestanten, syn Leger verslagen ende hem gevangen genomen: in der voegen dat hy door syne victorieuse Wapene heel Duytsland (hetwelk noyt aen eenig Roomsch Keyser gebeurt was) getemt heeft enz.

Het inleidend gedicht tot 's Keizers levensloop, ‘Princelyken Spiegel’ spreekt daarvan ook:

‘Den Turk, de Hessen, Saks en Franschen
Die moesten naer syn pypen dansen,......’

En zo is er stellig in het volksboek meer te vinden dat ons al of niet duistere plaatsen in De Swaens klucht verklaart. Te veel stellen de zuidnederlanders zich tevree met nieuwe puurtèkstuitgaven. Zo ‘De Berrevoeter-Bruers’ door de Zeven Sinjoren, zo ook de grote uitgave van De Swaen, door Dr. V. Celen c.s.

Schneiders.