De Nieuwe Taalgids. Jaargang 34

De nieuwe vertaling van het Nieuwe Testament.

Sinds een aantal jaren worden er prijzenswaardige pogingen in het werk gesteld om te komen tot een nieuwe vertaling van de Bijbel, een vertaling, die meer dan bij de Statenvertaling mogelijk was, rekening houdt met de vorderingen van de klassieke filologie en die zich tevens in het Nederlands meer aansluit bij het tegenwoordig taaleigen. Ik wijs hier slechts op de talrijke deeltjes van ‘Tekst en Uitleg’ en van de ‘Korte verklaring met nieuwe vertaling’. Al hebben al die vertalingen behalve voor de Bijbellezer ook betekenis voor de taalkundige, daar van ieder een zekere invloed kan uitgaan op het taalgebruik en de taalvorm, toch zal men er niet zo spoedig toe komen om er in een zuiver taalkundig tijdschrift een bijzondere beschouwing aan te wijden. Immers de kans dat deze werkjes in de loop der jaren merkbare veranderingen zullen brengen in het Nederlands idioom is vrij gering, daar ze vooreerst in hun bewoording een uitgesproken persoonlijk karakter dragen, in de tweede plaats een bepaalde theologische

[p. 21]

kleur hebben, zodat ze alleen ingang vinden in de bepaalde godsdienstige kring, waaruit ze voortkwamen, en ten derde zo hoog in prijs zijn, dat het aantal kopers noodzakelijk beperkt blijft tot degenen die wat ruimer dan de massa voorzien zijn van de vereiste middelen om iets aan te schaffen, dat niet strikt noodzakelijk is.

Nu echter is er een uitgave van het Nieuwe Testament verschenen, waartegen de boven opgesomde bedenkingen niet kunnen gemaakt worden. Deze vertaling is tot stand gebracht op last van het Nederlands Bijbelgenootschap, een van de weinige - zo niet de enige - organisaties, waarin Protestantse Nederlanders van iedere nuance samenwerken om de Bijbel in ruimer kring te verspreiden en vooral om hem, in tal van Indische talen overgebracht, dienstbaar te maken aan het werk der zending in onze overzeese gebieden. De namen der Commissieleden die deze opdracht hebben vervuld, wijzen er voor de ingewijde reeds aanstonds op, dat hier vertegenwoordigers van vele richtingen hebben samengewerkt. Het zijn: Dr. F.W. Grosheide, Ds. A. Klinkenberg JAzn, Dr. W.J. Aalders, Dr. G. Sevenster, Dr. J. Th. Ubbink en Dr. J. de Zwaan. Bovendien is de prijs slechts f 1.90, terwijl binnenkort een kleine editie verschijnt die voor enkele dubbeltjes te bekomen is. Er wordt door tal van colporteurs ijverig mee gewerkt onder het volk, zodat de eerste oplage van de grote editie reeds ongeveer uitverkocht is. De mogelijkheid is dus lang niet uitgesloten, dat - voor gezinsgebruik althans - weldra deze vertaling de Statenvertaling zal verdringen. Deze vertaling toch biedt het onmiskenbaar voordeel, dat heel wat plaatsen, die in de Statenvertaling duister blijven, belangrijk aan duidelijkheid hebben gewonnen. Daarom geloof ik - uit geen boek toch wordt zo veel voorgelezen als uit de Bijbel - dat we belangrijke invloed van deze vertaling moeten verwachten op de taal van dat deel van ons volk, dat de Bijbel nog tot zijn dagelijkse lectuur heeft.

In tweeërlei opzicht kan men de betekenis van de nieuwe vertaling nagaan. Men kan letten op de veranderingen die zijn aangebracht in uitdrukkingen, die min of meer burgerrecht hebben gekregen in onze taal, ook buiten de godsdienstige sfeer (zo werd: Geef rekenschap van uw rentmeesterschap: Doe verantwoording van uw beheer - Lukas 16: 2; en: Neem uw beddeken op en wandel: Neem uw matras op en wandel - Marcus 2: 9), een m.i. hoogst interessante studie, maar die ik hier

[p. 22]

verder laat schieten. Men kan ook acht geven op de uiterlijke taalvorm, die de vertalers kozen, en daar is het ons hier om te doen. Hoezeer die taalvorm van betekenis is voor de ontwikkeling van het taalgebruik in ruime kring, beseft men eerst recht, wanneer men goed voor ogen houdt, dat (ondanks alle onderwijs) in iedere niet-taalkundige levenskring - de theologische, de universitair-theologische vóórop - nog altijd het blijkbaar niet uit te roeien besef leeft, dat lezen zeggen wil: alle tekens die men voor zich ziet zo nauwgezet en trouw mogelijk verklanken, onverschillig of men op die wijze woorden vormt die in het beschaafde spreken nooit worden gehoord of niet. Daar ligt de voornaamste reden van het sterk verzet in Protestantse kringen tegen een vereenvoudigde schrijfwijze, omdat men altijd en altijd weer hoort lezen de oude uitgangen van de Statenvertaling: hele zinnen en perioden worden van buiten gekend met de buigingsuitgangen er bij. Het is dus van ontzaglijke betekenis te weten, hoe de nieuwe vertalers staan tegenover het gezonde, natuurlijke, frisse taalgebruik. Door het aanvaarden van hun opdracht hebben ze al te kennen gegeven, dat ze de noodzaak inzien van vernieuwing van allerlei dat verouderd is en minder gangbaar geworden. Hierbij durven ze ook werkelijk soms te kiezen voor uitdrukkingen die thuis horen in de familiare taal. Volsta dit ene voorbeeld: ‘Gaat naar de stad tot die-en-die en zegt tot hem.’ (Matth. 26: 18).

Is die gezonde drang naar vernieuwing ook merkbaar in de taalvorm? Dat zullen we thans in het kort nagaan.

Naar het klassieke voorbeeld van de Resolutiën der Statenvertalers geeft ook deze commissie in de ‘Voorrede’ een taalkundige beschouwing, die ik om de curiositeit hier geheel weergeef. Bij ieder ander vak van wetenschap zou een dergelijke oppervlakkige beschouwing een onherstelbare blamage heten; waar het taal en spelling betreft, matigt ieder ontwikkeld Nederlander zich een oordeel aan zonder om advies te gaan bij een deskundige. Immers hier kan geen deskundige het oog over hebben laten gaan, anders was de hier voorkomende dooreenhaspeling van taal en spelling toch zeker geschrapt.

In de voorrede dan luidt het als volgt; (enkele zinnen zal ik cursiveren); ‘De commissie was zich bewust, dat de vertaling niet alleen was bestemd voor het lezen, maar ook zou worden voorgelezen, niet in de laatste plaats in de Kerk. De vertaling is trouwens ook een-en andermaal in de bijeenkomsten der com-

[p. 23]

missie in haar geheel voorgelezen. Terwijl de commissie de spelling De Vries en Te Winkel meende te moeten volgen, zijn alleen de mannelijke buigingsuitgang en de vrouwelijke e niet altijd in acht genomen. Het afwisselend al of niet gebruiken van deze uitgangen is dus niet eene vergissing, maar is opzettelijk geschied ter wille van de duidelijkheid en de welluidendheid van het voorlezen. Trouwens, juist dat voorlezen in hare vergaderingen had de commissie versterkt in hare overtuiging, dat terwille van de duidelijkheid en welluidendheid de genoemde spelling niet mocht worden verwaarloosd.’ (sic). Waren die voorlezingen, waarbij men kan horen, wat voor spellingsysteem men volgt, maar op de plaat gebracht, zo verzuchtte ik bij het lezen dezer woorden.

Maar die redenen van euphonie eisen nauwgezetter aandacht; immers ook de dichters behouden zich deze vrijheid voor. Ik heb daartoe het gehele Evangelie van Mattheüs nauwkeurig bestudeerd, maar ben daarbij tot een vrij bedroevend resultaat gekomen. Nemen we als voorbeeld de bekende samenvatting van de Wet in de hoofdsom van Mattheüs 22: 37: ‘Gij zult den Heere, uwen God, liefhebben met geheel uw hart en met geheel uwe ziel en met geheel uw verstand.’ Het is mij niet mogen gelukken deze versie met twee buigingsuitgangen ook maar iets welluidender te lezen dan wanneer ik de uitgangen weglaat. Integendeel; de eenheid der trits wordt voor mij juist verbroken door de uitgang in het tweede lid. Is in Matth. 2: 18: ‘Eene (met twee lettergrepen en volle ee-klank gelezen dus) stem is te Rama gehoord, geween en veel geklag’ welluidender dan: Een stem is te Rama gehoord? Hier ligt m.i. de zaak heel anders; het is geen kwestie van welluidendheid; het gaat hier om onnatuur en natuur.

Trouwens die hele kwestie der weglatingen is naar mijn bevinding vrij eenvoudig en heeft met welluidendheid geen steek te maken; evenmin als in het geciteerde deel uit de voorrede de vrouwelijke e's voor de welluidendheid of voor de duidelijkheid nodig waren, zo zijn ze ook in de vertaling niet onontbeerlijk. Ik heb geen enkele plaats kunnen ontdekken, waar de welluidendheid een uitgang vorderde of verbood en waar de vertalers zijn afgeweken van hun stelsel van het gebruik der uitgangen. Hun practijk is eenvoudig deze: Bij alle zog. vrouwelijke woorden hebben ze de volledige uitgangen geplaatst, zodat ook overal dat ongelukkige ene nog in leven wordt gehouden; alleen bij de pron. poss. en het lidw. van bepaaldheid in het zog. mnl. enk.

[p. 24]

acc. hebben ze vrij regelmatig de uitgang achterwege gelaten, waarvan ik intussen de zin niet heb kunnen bevroeden. Het enige resultaat zal zijn, dat we nu voor vele jaren opgescheept zitten met een stuk onnatuur en met versleten taalvormen die ieder stichtelijk bijbellezen a priori onmogelijk maken, gelet op de averrechtse volksovertuiging - boven gesignaleerd - dat toch vooral alle ‘letters’ moeten worden uitgesproken.

Bij mijn bestudering van het Mattheüsevangelie in de nieuwe vertaling kwam ik verder nog tot enkele verrassende ontdekkingen, die ik hier ten slotte wil meedelen. De vertalers beweren, dat ze zich richten bij de buiging naar De Vries en Te Winkel - in Matth. 15: 24 ontmoeten we nog: verlorene schapen - maar deze mededeling is niet juist. De vertalers hebben een nieuw systeem ontworpen voor de verbuiging van het reflexief pron. zichzelf. In de acc. mnl. enk. vindt men dat regelmatig in de vorm zichzelve, bijv. De mens beproeve zichzelve (1 Cor. 11: 28) en verder o.a. Matth. 4: 6; 12: 26; 19: 19; 27: 40; 27: 42; etc.

In het meervoud daarentegen gebruiken zij de vorm met een n. Zo vindt men in Matth. 9: 3 ‘Sommigen der schriftgeleerden zeiden bij zichzelven’ en in Matth. 12: 23 ‘En al de scharen waren buiten zichzelven’.

Een begin van een nieuw systeem vond ik ook in Matth. 19: 14, waar het luidt: ‘Neem het uwe en ga heen; ik wil aan dezen laatsten (meerv.) hetzelfde geven als aan u.’ Meer verouderd dan De Vries en Te Winkel acht ik Matth. 21: 5: ‘Zegt der dochter Sions.’ Voorts wordt het slappe relativum welke gehandhaafd in Matth. 24: 45, 46, etc. ‘Zalig die slaaf, welken zijn meester bij zijne komst zóó bezig zal vinden.’ Zou die hier niet welluidender zijn?

Taalkundig onjuist is Matth. 15: 36: ‘Daarna nam hij de zeven brooden en de visschen, dankte en brak ze, en Hij gaf ze aan zijne discipelen en de discipelen aan de scharen.’

Curieus, maar tekenend materiaal voor de taalopvatting der vertalers levert de vergelijking van Matth. 6: 26 en Matth. 10: 31. Ik geef ze hier naast elkaar zonder commentaar: ‘Gaat gij hen (d.z. de vogels) niet ver te boven?’ en: ‘Vreest dan niet: gij gaat velen musschen te boven.’

Deze vertaling biedt nieuwe wijn in oude lederen zakken, maar de wijn doet de zakken barsten en de wijn gaat verloren met de zakken.

J. Karsemeijer.