De Nieuwe Taalgids. Jaargang 33

Het Nederlands in Suriname.
(Vervolg van blz. 91).

IV. Gesproken afwijkingen.

Ik trachtte een onderscheiding te maken tussen: Surinamismen, Anglicismen, Gallicismen en Negerengelse ontleningen. De mogelijkheid blijft daarbij, dat ik sommige uitdrukkingen niet herkende en verkeerd indeelde.

A. Surinamismen:

kreek (sloot), schooltermen als: je krokt (zeurt), dem niet zo (speel niet zo op), een diep (een standje), 't is sok (pet, slecht), kraken (‘duimen’ bij een proefwerk of examen), stokje draaien (spijbelen), ik kan het boren (ken het op mijn duimpje).

[p. 155]

In botlarie (N. engels botrie, door Focke: Negerengels Wdb.¹⁾ ook opgegeven als ND.: Nederduits) hebben we waarschijnlijk een Nederlandse scheepsterm te zien. In Suriname betekent het: bijkeuken. Daar namelijk de meeste huizen van hout zijn opgetrokken, wordt er in een stenen keukentje op het erf (de tuin) op houtskoolpotten gestookt (tegenwoordig is er ook gas in Paramaribo). postéren (een brief posten), voetéren (te voet gaan) (via hand-hanteren?). Geef die jongen een stem (waarschuwing, ook bij Lec. en Grootaers; via: laat jij je stem nu eens horen?).

Ze heeft bol gemaakt (het haar opgestoken), ik zak de trap af (kom), koep (kelder). Ik ben met de dokter (onder behandeling van), kabaai en slaapbroek (pyama); ‘sporten’ heeft een eigenaardige betekenisverandering gekregen: het werd: 1. feestvieren, 2. fuiven, 3. flirten, 4. vrijen, 5. obsceen.

1) Mr. H.C. Focke, Neger-Engelsch Woordenboek, Leiden 1855.

Verdere betekenisovergangen:

toespijs: alles wat op de boterham gedaan wordt (jam, worst, ham, kaas, e.d.). regeren (stoeien), vliering (zolder), je moet me niet dreigen (treiteren), krijg dat ding voor me (haal dat d. voor me), kom, ik zal het je wijzen (laten zien), zaagsel (koffiedik), draagband (bretels), dankjedankje (met N.E. herhaling: schiet op, toenou, asjeblieft in imperatieve zin), een zeil (een jute zak), ik ga je krijgen (ik zal je wel anders leren), opbrengen (grootbrengen; met deze uitdrukking wordt de Surinamer vaak geplaagd: door de politie? Een voorbeeld, ‘dat wel in de woordenboeken voorkomt’. Leeft dus niet meer in het Nederl. hier, doch wel in Suriname), gierig (gulzig, schrokkig, b.v. van iemand die zeer snel eet). Erf (tuin), erfhuis (speciale Sur. betekenis: huisjes achter in de tuin van grote huizen, waarin de arme bevolking woont. Ook wel ‘kamerwoningen’ genoemd).

‘Eigenaardige wendingen’:

ik ga mijn jurk even dragen (aantrekken), je onderrok passeert, verschiet (steekt er onder uit), ramen wassen (zemen), tanden wassen (poetsen), ik ga naar muziek kijken, blad en bezem (stoffer en blik), die man heeft een schep (schuif) kinderen, je gaat hem kennen (je zult hem leren kennen), ik klap je hoor, ik ga je een klap draaien (ik zal je slaan), ik ga je zwepen (een pak slaag geven), je bent mooi, hoor (een mooie), hij is uitgeknipt daarvoor; hij droeg een aangeklede jas; hij kwam de hele morgen op mijn klets zitten (kwam me ophouden van mijn werk, me met zijn praatjes vervelen, een

[p. 156]

ongewenst bezoek brengen); Ik kan er niet op vallen (op komen); smeerde hij het weer (hem weer); een oogje gooien voor (een oogje in het zeil houden voor, ook bij Lec. en Grootaers); op plantage (een constructio κατ´ἐξοχην), (hoewel met uitbreiding ook wel weer gebruikt voor alle plantages: de Javanen werken meer op plantage).

Een nieuwe samenstelling: zeerógen (zere ogen): misschien ook in koperbruíloft, hoewel het stoffel. bijv. nmw. meer in geapocopeerde vorm voorkomt.

Een nieuw meervoud (van een collectivum): berg je rommels op, waar laat je al die rommels; een afleidende samenstelling: je gaat me een kouvatting geven, door die deur open te laten. De ethische datief wordt object in: schreeuw me niet: (schreeuw niet zo tegen me). Vreemd is: bintegaar (voor bindgaren). Afwijkend accent geregeld op: góedkoop.

Opmerkelijk is verder het veelvuldig gebruik van het werkwoord gaan als hulpwkw. van de toekomende tijd, waar wij dat niet kennen: als je zoet bent, ga ik 't je vertellen (zal ik).

Afwijkend is de uitspraak van bosschage als bosgage.

Het zo beweeglijke woordje ‘er’ biedt veel moeilijkheden, zodat het of wegblijft of in de zin verdwaalt (v.b. bij Staal: hij ziet uit als een zieke, hij houdt een auto op na).

Of deze voorbeelden werkelijk algemeen gebruikt of individueel zijn, kan ik niet beoordelen. Gegevens van leken zijn niet erg betrouwbaar. En voor juiste gegevens zou men jaren in Suriname hebben moeten wonen.¹⁾ Zeker is wel, dat we ze dan naar taalkringen zouden moeten onderscheiden (cf. het opmerkelijk aantal uit de vrouwelijke sfeer). De ontwikkelde Surinamer tracht ze te vermijden. Dit geldt ook voor de volgende groepen van voorbeelden.

1) Wel heb ik mijn materiaal aan verschillende Surinamers ter contrôle voorgelegd en slechts 1 × bevestigde aantekeningen weggelaten.

B. Anglicismen.

Dat het Engels veel invloed gehad heeft of nog heeft op het Nederlands in Suriname, valt te betwijfelen. Men zou verwachten, dat er gedurende het Engelse tussenbestuur nogal enige invloed zou zijn uitgeoefend op de kolonisten van toen.

Volgens Mauricius waren de meeste blanken in Suriname ‘lieden of zonder opvoeding of die in hun vaderland niet hebben

[p. 157]

willen deugen en van godsdienst, orde en betamelijkheid gansch geene of zeer verkeerde denkbeelden hebben.’¹⁾: (die blanken waren vnl. Hollanders, Fransen en Duitsers).

De Gouverneur in die tijd was een Hollander, Graaf Bentinck (door de Engelsen aangesteld), ‘die niet de mentaliteit had van Imbyze van Batenburg, van Berbice, en Antony Beaujon, van Demerary, die door Engelsch goud beïnvloed, deze koloniën totaal vervreemdden. Suriname bleef daardoor zijn specifiek Hollandsch karakter behouden’²⁾. ‘Voorts moeten wij de Engelschen nageven, dat zij nooit ernstig beproefd hebben om Suriname, in tegenstelling met Demerary, Essequebo en Berbice, van Nederland te vervreemden. Het feit, dat zij het verzoek van Bonham om een leening van ongeveer 2½ millioen gulden aan Suriname toe te staan, van de hand wezen, bewijst dat zij niet van plan waren zich blijvend in de kolonie te vestigen’³⁾. Wel kwamen er vele Engelse planters, van wie een hernieuwde invloed is uitgegaan op het Negerengels.

In het Nederlands van Suriname treft men echter maar weinig Anglicismen aan.

Vernederlandste ontleningen: hoe ben je (how are you), kom je bij me blijven (logeren, stay), een auto drijven (to drive, alleen van de man aan het stuur, de overige inzittenden rijden). Van het voorbeeld, dat Prof. de Vooys geeft in zijn opstel over Anglicismen, en dat ook voorkomt bij Lec. Grootaers, ‘ik groei koud’, ‘mijn lichaam groeit koud’ (ik ril), heb ik geen bevestiging kunnen krijgen. Van verschillende zijden verzekerde men mij, dat het wèl voorkomt als Negerengels gezegde: mi skien gro koro (ik krijg kippevel) en: mi dè gro koro (ik krijg het koud), doch dat de vertaling daarvan zeker géén Surinamisme is.

Misschien is nog Engels: pot (waar wij ‘pan’ gebruiken). Iets uitdieken, je neus uitdieken (uitpulken, ruw, to dig?), een zak bossen, mijn band bost (burst?), trens - sloot (trench), ik biet je, ga je bieten (winnen van, Eng. to beat?).

In oorspronkelijke vorm (waaronder waarschijnlijk de meeste Americanismen): flashlight (algemeen gebruikt voor zaklantaarn), safetyrasor (eveneens algemeen), rolstockings (sokjes voor dames),

1) Thomson, a.w. pag. 67.

2) Dr. J.F.E. Einaar, Bijdrage tot de Kennis van het Engelsche Tusschenbestuur van Suriname, 1804-1816. Leiden 1934, pag. 81.

3) Einaar, a.w. pag. 135.

[p. 158]

jou stupid!¹⁾ (alleen in deze vorm), breakfast (twaalfuurtje, uitgebreid: ik ga met breakfast uit - tussen 12 en 1). In te burgeren begint: slijsje (met verkleinvorm van slice-plakje, algemeen).

Verderop zullen we zien, dat er in de kranten enkele meer voorkomen. Maar toch verwondert men zich, dat de Surinamer zijn taal zo ‘van vreemde smetten vrij’ weet te houden, terwijl hij toch zo nauw in verbinding staat met de U.S.A. (boot- en luchtdienst) en terwijl zoveel Amerikaanse producten hun weg vinden naar de Surinaamse winkels. Weinig invloed zal wel uitgaan van de voetbal-clubs, cabaret- en muziekgezelschappen, die uit Demerara naar Suriname komen.

Dat de Surinamer niet open staat voor vreemde woorden blijkt ook uit een rijmpje van een zekere Sonja, die wekelijks rijmelarijtjes in ‘de West’ plaatste. Het is getiteld: ‘English Spoken’ en trekt te velde tegen het gebruik van Engelse Kerst- en Nieuwjaarswensen, vooral in advertenties. Het eindigt:

Hoe het anders te verklaren,
dat op Nederlands gebied
Eigen taal zich voor een vreemde
Achteruit geschoven ziet?

Na gezegd te hebben, dat het niet deftig, doch ‘alleen maar zot’ is, besluit Sonja:

Ik zou U dus willen vragen:
Denkt hieraan een andre maal
En gebruikt (ik zeg het netjes!)
Dan toch maar uw.... moederstaal.²⁾

In Nickerie, een plaats aan de Corantijn, de grensrivier met Demerara (Britsch Guyana) is de Engelse invloed wat groter.

1) jou - ndl. pron. pers. - stupid Eng.

2) Het toont nog weer eens aan, hoe de Surinamer tegenover het Nederlands staat.

C. Gallicismen.

Hoewel Suriname ook grenst aan Cayenne (Frans Guyana), is er van Franse invloed weinig te bespeuren. Van invloed van vluchtelingen uit de strafkolonie merkt men niet veel, evenmin van de Franse kolonisten uit de 18e Eeuw, na de herroeping van het Edict van Nantes (1685).

[p. 159]

Ik noteerde slechts: in cas van (ook bij Staal), en (waarschijnlijk via het Negerengels) mosjoe (monsieur).

D. Negerengels.

Hieronder breng ik losse woorden, uitdrukkingen en spreekwoorden, die ik in gesprekken hoorde gebruiken. Er zullen waarschijnlijk nog heel wat meer van deze uitdrukkingen in de omgangstaal in Suriname gebezigd worden. Vooral in de gezellige conversatie of in de familiekring houdt de Surinamer er van, er dergelijke losse uitdrukkingen tussen door te gooien. Men zal geen doorlopend gesprek voeren in het Negerengels, doch wel zijn gesprek er mee verlevendigen. Deze uitdrukkingen vormen een zeer levend bestanddeel van de omgangstaal. Ze zijn dan ook meest kernachtig of tekenend. Bij een bestudering van de Negerengelse spreekwoordenschat treft ons direct, dat de hele levende en levenloze natuur de Neger voorbeelden heeft gegeven om zijn opvattingen van moraal en levenskunst uit te drukken.

Missie wanti-wanti (juffertje haastig, juff. ongeduld), mi Gádo (mijn god!), adióso (adjuus), sakka-sákka (het bezinksel in chocolademelk), foeroe bossies (vele zoenen), skaafij̋swagen (de wagen die de faecaliën ophaalt), (niet te verwarren met schááfijs - geschaafd kristalijs, met limonadesiroop als lekkernij gegeten), doksie (jong eendje, Negereng. kwakwa - grote eend), mag ik eentje, baja? (alsjeblieft, kindertaal); Ik ga prodo maken (mezelf mooi maken en laten bewonderen); Je bent een Cayennegramáñ (je belooft altijd te komen en je komt niet. Gramán - N.engels Gouverneur), Een woord dat ik niet kan thuis brengen en naar de vorm hier onderbreng is: patapedo (tennisschoen).¹⁾

Non njam mi bakka foetoe (eet mijn achtervoet niet op, als iemand je op de hielen trapt); tapa doro (doe de deur dicht), watra long a mi moffo (het water loopt me in de mond), joe go leri joe pa meki pikíen (je gaat je vader kleintjes leren maken - wanneer een jongere een oudere de les wil lezen of het beter wil weten) tímriman hoso no habi bangi (het huis van den timmerman

1) Dr. E.J. Abrahams schrijft mij uit Paramaribo: ‘Patapedo is waarschijnlijk afkomstig van het Portugeesch. Patagonië komt ook van pata Goa (omdat Magelhaes daar menschen met groote voeten vond); plat spreekt men ook van pata's; in het Maleisch meen ik dat schoen sepatoe is (ook van het Portugeesch). Vroeger sprak men hier van “sieksie wiekie” = letterlijk 6 weken (bedoeld op de gebruiksduur).’

[p. 160]

heeft geen banken. (Gezegd o.a. als een dokter geen aandacht schenkt aan de kwalen van zijn familieleden)¹⁾, boen no habi tangi (goedheid heeft geen dank - ondank is 's werelds loon), boen e gi droengoe (goed leven maakt dronken, het zijn sterke benen, die de weelde kunnen dragen).

Invloed op de uitspraak vindt men in uitroepen als: mijn gunst! en: man! (Verlenging van vokaal, met nasalering, na verlies van articulatie van de n, gunst met verlies vam de t.).

Mijn gunst!, als uitroep van verbazing, wordt bijna gezongen.

1) Nederl. aequivalent bij Wolff en Deken: Willem Leevend II, 48 ‘dan wordt het spreekwoord waar, dat de Schoenmakersvrouwen met gescheurde schoenen gaan’.

V. Surinaamse krantentaal.

Voor dit doel heb ik een 25 nummers van de kranten: ‘de Suriname’ en ‘de West’ van 1937 en 1938 doorgekeken.

1. Advertenties:

A. Surinamismen:

glazenkast (buffet), ijsappel (Hollandse appels, op ijs bewaard), huisbediende (dienstmeisje), sodabeschuit (creamerackers), potten (pannen), Creoolvlees(?), pepieten (klompjes ruw goud), gevelgebouw (klein gebouwtje?), middenweekprijzen, zuurwater (citroenlimonade, naturel), stroop (limonadesiroop), damesriemen (ceintuurs), Broodsuiker (deze onderscheiding van gewone suiker kennen wij nu niet meer), leenhuis (bank van lening), mosterdzuur of mosterd (piccalilli), zuurzoet (een soort tafelzuur), Madeirameubels (rietmeubels), ijsglazen (waar wij ijsbekers of -schaaltjes gebruiken), vrije kaart (vrijkaart), aandenking (souvenir?).

Hierbij laat ik aansluiten:

Woorden met andere gevoelswaarde:

voordragers en muzikanten (cabaretartisten en -musici), hartgrondige dank, (wordt zeer veel gebruikt in annonces), een aardige sortering nieuwigheden ontvangen (waarschijnlijk letterl. vertaling van: nouveautés. Bij ons heeft het woord nieuwigheid licht afkeurende gevoelswaarde), bij het opdoeken van mijn zaak, dank ik begunstigers, etc. (zal een

[p. 161]

Hollander niet van zijn zaak zeggen in een officiële aankondiging).

Afwijkende betekenis:

teruggeven (weergeven), matinée musicale aanvangend om 10 uur v.m. (meer de oorspronkelijke bet. dan bij ons) het betrekkelijke artikel in de West (bedoeld: het daarop betrekking hebbende).

Buigings- en congruentiestrubbels:

‘Zij is er. Wie, wat, waar? Het Heinekens lied.’ Een verhaal, welke zich afspeelt. Een machtige drama, goedkoop strohoeden, klein nummers, in onze Keizerstraatfiliaal, een officiele, authentieke, ongecensuurde meesterwerk (een film), in aller stilte, ten geschenk, allerdaagse lampen, clippen (clips), filmen (films), truis (truien); onze winkels en magazijn zullen Donderdag gesloten zijn. Het stoffel. adj: krale bando's (bandeaux), zijde goederen, rubbere speelgoed;

Constructieontsporingen:

Elke lamp, wordt door de fabriek beproefd of het licht technisch juist is. De.... auto is het maximum rijcomfort. Prijs en kwaliteit niet te overtreffen (de prijzen zullen wel niet zó hoog zijn), Kurakold inhalend voor het ademen, slippers slechts per paar fl.... (p.p. slechts), let er s.v.p. hier op, onze afdeling levensmiddelen waarborgt U alles, wat vers is (w.s. dat alles vers is), een bezending van luxepostpapier ontvangen. Alvorens te kopen, zullen wij u desgewenst de sigaren eerst laten zien. Zes hele centen kosten het genot van deze reep.

Cliché-moeilijkheden:

talrijke documentatie; U heeft een bril geheel voor Uw ogen (de juiste bril voor), past U een van deze buitengewone brillen aan; Een ergerlijke verschrikking, zes centen (hier in advertenties steeds cent als meerv.) per stuk; wegens inventaris (inventarisatie) gesloten; Op alle volle uren zullen boottochten gegeven worden. F. 2.50 voor het lesgeld. Kinderen in alle rangen halve prijs, de beste kwaliteit blijft het goedkoopst in het verbruik. Betaling billijk in prijs; verloren in de route; Komt een, komt allen bij Tsie A Jie, wij offereren tegen reclameprijzen. (er!) zal gezorgd worden voor een sterke voetbalwedstrijd. Stemt op...., desgewenst ook een planter van hoog gehalte. ... Geven wij aan ieder koper, die voor 5 gld. contant koopt. ... Zeggen dank voor de betoonde belangstelling, bij hun huwelijk ondervonden.... die blijken van belangstelling hebben betoond. Een in het gemoed sprekende film; Waak(t) u voor namaak, Omzetting: poederzeep (zeeppoeder).

Het zijn voor het grootste deel afwijkingen van Hollandse krantencliché's, die de Surinamer niet zo vast in het geheugen liggen als ons.

[p. 162]

Aardig is de slogan van een verkiezingsadvertentie: wij zijn in elk geval de kurk waarop de gemeenschap drijft. Vreemd klinkt ons, in een apothekersannonce: steeds verse medicijnen voorradig. ‘.... Margarine, gemaakt van Hollandse koemelk’, zou bij ons roomboter heten.

B. Anglicismen:

Alle films houden de oorspronkelijke, Engelse titel, waarbij zeer zelden een vertaling gevoegd wordt (Gezien de kwaliteit van de titelvertalingen in Holland, zou men Suriname daarom kunnen benijden).

Engelse woorden:

tomatenjuice, flashlight, een plane (vliegtuig), rolstockings (damessokjes), ijswafels assorted, likeursets, ijscreamsets, steak (het gewone woord voor: biefstuk), meetgravy (vlees extract), pickazen, fancy en zijden artikelen, criminels (werktuig?); Schijnt geen ounce toe te nemen. It is red blooded adventure. Onze kwaliteit is A. 1. (Vele stoffen hebben Engelse namen: Palmbeach, Khakidrill, Tussore, e. vele a).

(Geheel Engelse advertenties slechts voor een zeepsoort, voor leverpillen en voor een rijwielmerk).

Vernederlandst:

een muzikaal (kort filmpje, waarin een dansorkest optreedt), een extra (korte voorfilm, éénacter), pankoekmessen, ster-cowboy.

C. Negerengels:

gogontè (bananenmeel), Sandàtti? (wat is dat?).

2. Uit de tekst:

A. Surinamismen:

dressneger (Negerengels: dressiningre - kwakzalver), piauw (verboden gokspel van Chinese oorsprong), geschoeide verenigingen (voetbal) en blootvoeters (ook: blotevoeterswedstrijden), corjaal, loostrens, (afwateringsgeul), van Georgetown stapten af (uit de Pan-American Clipper), de oversteek doen (de rivier oversteken), treef (Hebr.? ‘antipathie, idiosyncrasie tegen enig soort van voedsel, waaruit volgens een uit Afrika herkomstig geloof, huidziekten en andere kwalen ontstaan, wanneer tegen dat geloof gezondigd wordt’¹⁾), kraker (inbreker), praktizijn

1) Focke, a.w. pag. 142.

[p. 163]

(advocaat), midveld (middenveld, voetbalterm). Misschien nog: hij wil van twee wallen eten. Een steenezel, die door de politie geschut werd (onbeheerd aangetroffen en in bewaring gehouden?); Ook hij heeft zich nimmer aangesloten bij de Nazipartij en was dus als zodanig minder gelust. Moederlandse Regering.

Afwijkende gevoelswaarde:

Tegenover de neiging tot deftigheid, staat het niet juist beoordelen van de taalsfeer waarin een bepaald woord gebruikt kan worden. Verschillende woorden van ‘lage kom-af’ verdwalen in de anders zo ‘statige’ verslaggeverstaal. Misschien is dit een poging tot verlevendiging van de stijl, al of niet bewust. Voorbeelden:

toen het uur van vertrek daar was, regende het oude wijven met klompen, Duitsland is woest. Hij, die waarnam als districtsgeneesheer kreeg zijn portie vet door de telefoon. Het komt ons voor, dat een belangrijke afdeling als de landbouw (in de Staten) te veel is afgejakkerd. Het bestuur heeft zich als altijd verblijd met een dode mus; Wat is er gedaan voor de bosbedrijven mets, tenzij men het pietluttig gedoe, als een werkelijke steun wil beschouwen. (De leestekens, vooral de kommaas, zwerven als regel nogal raar door de zin). De balata lag tegen de vlakte. Twee politieagenten werden door Jap. soldaten op een pak smeer getracteerd.

Hiertegenover de deftigheid: het ziet er weder fraai uit, het Gouvernement is veel te blijde; wijders;... werden uitgaven op deze post verevend. En een monster-zin: Dan is er nog de ledige stoel van DHr. K., waarop menig oog een wijle rust, met de bede in het hart, dat die zetel over niet al te langen tijd weder zal worden bezet door hemzelven.

En dan opeens weer: De practische voorstellen van sommige leden verstikten in dit gewirwar van botsende en klotsende meningen.

Congruentie enz.:

hier is een nuttig werk te doen (dubbelnuttig als zij tevens helpt aan de bestrijding van de werkloosheid), tactvol en rechtschapen wijze van optreden; een Franse visum; Japan, die al brutaal genoeg is; Rusland, die; de Jeugdige U.D.I. (een voetbalclub); dat inpepering de gevolgen van deze biecht zal zijn. In de keurslijf, waarin zij werden gestoken bij de oprichting en die een uitgroei steeds in de weg staan.

artillerieduellen; wanneer zich in het lichaam de afvallen (meerv. van een collectivum) ophopen. De toonbanklade met pasmunten (pasmunt bij ons meest enkelv.)

[p. 164]

Constructie-ontsporingen:
Omzettingen:

K. is gistermorgen gevallen in handen der Japanners...., dat de guerillatroepen de Jap. troepen in de bergen zullen hevig bestoken. Dhr. G. betuigt zijn spijt voor het vallen uit den toon. Hoewel men vrij algemeen reeds weet te noemen de firma, die.. Bestond er gelegenheid tegen betaling om een dergelijke tocht te maken. Doch op den langen duur zal het publiek van deze voor ons nieuwigheid weten te profiteren. Gedekt door de uitvoer van ertsen en belastingen (Als onze belastingen eens uitgevoerd werden..!).

Er-strubbels:

...., dat langer dan tien jaar mee gewacht is. Spreker heeft vroeger er al op gewezen. Van de drie deelnemers werd een onklaar; velen hadden een nat pak voor over. Twee anderen kwamen zonder kleerscheuren vanaf. De gedeputeerde zegt, dat geen sprake van is, dat hij bedreigd heeft, dat. Het spelgehalte werd na de rust er weinig beter op. Dat in geheel P. er geen schilder is, die....

Cliché's:

Vrijdag heeft plotseling het aanzijn van een feestdag gekregen. Dat is onze bovenste gedachte. Men had werkelijk zijn beste beentje voorgestoken. Zag voor het eerst het levenslicht. Op het slagveld werden duizenden doden opgeraapt. Het is te hopen dat de komende dagen nog wat zullen bijwerken (na enkele regendagen). Die te dien einde hun handtekening kunnen stellen. De muziekavond wordt gegeven onder welwillende medewerking van... Zo dringend urgent. Ingewijden, waartoe zo langzamerhand ook wij komen te behoren. Bij deze spreker bleek de gift in een staart (van zijn rede) te zitten (in cauda venenum). Op studie in Holland. Ook met de vestiging der vrije Javanen is het licht en schaduw. Dat deze (rijst) een veel hogere uitlevering (?) geeft. Zal die collecte mislukken, omdat onze goede stad daar te midden van de vreugde geen hoofd voor heeft? Vrees van familiariteit. Wanneer zij plaatsen te begeven hebben aan gepensionneerden. Het bedrijf werkt nog steeds halve kracht. Het strijdveld (slagveld).

Contaminatie van cliché's:

Ook bij deze wedstrijd leende het weer zich schitterend. Niet vervaard over de kosten van. Op zijn uitdrukkelijk verzoek, is zijn weggaan zonder enige ophef gepaard gegaan. Het optreden van den Heer S. wordt met lof door zijn ondergeschikten bezongen. Dames hebben onder geleide vrij. Aan den Heer Z. merkte spreker op. Het bestuur heeft geen bezonken oordeel van de noden der bevolking. De rode regering

[p. 165]

schijnt geldverlegenheid te hebben... En mag dan ook met trots terugblikken, dat zijn arbeid niet tevergeefs is geweest. Hiervoor is echter in hoofdplaats eendracht nodig. De training is bij den Hr. S. stellig in goede handen toevertrouwd. Kan men.. gerust op een kant zetten, een schaar wetenschappelijke mannen en vrouwen staat daar van zessen klaar; waarvan wij geen aangename herinneringen hebben. De excursisten waren niet uitgesproken over het prachtige schouwspel. Onkreukbare mannen. Zodat ons radiostation weer eens blijk gegeven heeft van een die er wezen mag.

B. Anglicismen.

bleeder (meer voorkomend als: balatableeder: arbeiders van de balataondernemingen), landing (landingsplaats), Chinese snipers (leden van guerillabenden, letterl. Eng. scherpschutters), Japies (Japanners, Americ. Japs?), airraids, tanker (tankboot), bushrum (clandestien gestookte drank), een piece katoen, het bedrijf is self-supporting.

C. Germanismen.

Hinterland, Kadaverdiscipline (Kadavergehorsam).

De waarde van deze krantenvoorbeelden voor een beschouwing van het Nederlands in Suriname is gering. Want welke zijn algemeen en welke individueel? Welke worden ook gesproken? De gesproken voorbeelden heb ik zo goed als alle meer dan één keer opgetekend. Van deze krantenvoorbeelden kreeg ik van een Surinamer in elk geval de bevestiging, dat zij alle mogelijk waren en voor Surinamers niet verrassend.

Bovendien achtte ik deze voorbeelden van belang, omdat zij door de krant onder ieders ogen komen. De stijl van deze kranten is overigens niet veel minder dan van de Hollandse. Waarmee ik echter geen waardering uitdruk.

VI. Het Negerengels.

De geschiedenis en de naam ervan.

Veel studie is er door Nederlanders nog niet van gemaakt¹⁾, hoewel het wel werd opgemerkt. Onze aartsvertaler Ten Kate

1) Zie de Litt. opgaven bij Staal (a.w. Lijst v. Leesstof) en bij Dr. Van Cappelle (a.w. XI en XII).

[p. 166]

vertaalde zelfs al een N.Engels gedicht: Njoe jaari singi vo cesaari, in 1843¹⁾.

Een uitgebreide studie van de Negerengelse verhalen, vnl. anansitori's (verhalen van anansi, de spin) vinden we in het boek van Dr. H. van Cappelle²⁾; ook geeft hij nog een klein aantal spreekwoorden. Twee onderwerpen, die zeer de moeite waard zijn. Hij is vol bewondering voor het Negerengels en de vertellers: ‘De verteller sprak gemakkelijk, met mooie accentuatie en met bewonderenswaardige stembuiging - soms fluisterend, om daarna met langzame stemverheffing zijn woorden met kracht uit te stooten’.³⁾ Bij Helman vinden we eveneens een beschrijving van zo'n vertelavond. Zelf heb ik het genoegen gesmaakt, dat een hier verblijvend Surinamer zo'n verteller voor mij imiteerde. (Hij had, als onderwijzer in de buitendistricten, de anansitori's zelf vele malen zo horen voordragen).

Opmerkelijk is, naast de grote klankrijkdom van de stem, het spel van handen, gelaat en ogen. De verteller is met heel zijn geest èn lichaam bij zijn verhaal, dat afgewisseld wordt met gezongen regels en korte liederen. Bijna onmerkbaar gaat het spreken over in zingen. Het maakt een diepe indruk, zo als ook Dr. van Cappelle constateert. Op zich zelf is het al jammer, dat van een zo bekoorlijke taal niet meer studie is gemaakt. Hier ligt een rijk studieveld binnen Nederlands gebied. Buiten het boek van Cappelle is het bestaand materiaal zeer verspreid en voor de geïnteresseerde weinig toegankelijk.

Lecoutere en Grootaers besteden wat meer aandacht aan het Negerengels: ‘In Suriname is het Ningretongo of “N.Engelsch” gebruikelijk, een echt poespas, dat bestaat uit gecreoliseerd Engelsch, en allerlei heterogene bestanddelen: Portugeesche, Joodsche, ook Hollandsche, om niet te spreken van de Negerdialecten van de Goudkust. Daarnaast komt in een gedeelte van Hollandsch Guyana ook het “Djoe-tongo” of ‘Joden-Nederlandsch-Portugeesch’ voor, tegenwoordig van weinig belang’⁴⁾. Na een constateren van toenemende Nederlandse invloed na 1816, achten zij de term Negerengels weinig passend.

Het Negerengels is ontstaan uit de behoefte der slaven aan

1) Braga, ed. A. Winkler Prins, pag. 208.

2) v. Cappelle, a.w. pag. 197-385.

3) -, a.w. pag. 199.

4) Lecoutere - Grootaers, a.w. pag. 322.

[p. 167]

een voertaal, daar zij noch hun meester, noch (wanneer zij uit verschillende delen van Afrika kwamen) elkaar konden verstaan. Ongeveer tegelijk ontstonden twee talen: het Negerportugees of Djoetongo, met als grondslag het Portugees (en een weinig Hebreeuws) der Portugese Joden. Deze waren door de Portugezen uit Brazilië verdreven en naar Cayenne uitgeweken. Na 1664, toen Cayenne voor Nederland aan de Fransen verloren ging, kwamen zij naar Suriname en vestigden zich voornamelijk aan de Boven-Suriname (De zgn. Jodensavanne).

De Engelsen vestigden zich in 1650 in Suriname en stichtten Paramaribo. In 1667 kwam Suriname aan Nederland. Na de herroeping van het Edict van Nantes in 1685 kwamen vele Franse réfugiés naar Suriname.

Het staat niet vast, wanneer de eerste Negerslaven in Suriname werden ingevoerd, maar zeker voor de verovering door Crijnssen¹⁾. In 1684 sluit Van Sommelsdijck reeds een vrede met de Bosnegers van de Coppename, die reeds onder de Engelsen de bossen in gevlucht waren²⁾.

Onder de ‘Engelse’ slaven ontstond het Negerengels. Beide talen waren rijk aan Afrikaanse uitdrukkingen. Het Negerengels kreeg de overhand, maar het Negerportugees schonk aan die taal de neiging, de woorden op vokalen te doen eindigen, waardoor zij zich zo bizonder goed voor de zang leent³⁾.

De invloed van het Hollands, sedert 1816 al groot, nam sterk toe, toen in 1877 de leerplicht werd ingevoerd. Daarom wil ook Van Cappelle liever niet van Negerengels spreken, maar van Negerhollands⁴⁾.

Staal zegt daarentegen: ‘De taal bevat nog steeds overwegend veel Engelsche woorden. Het monosyllabische Engelsch leent zich ook wel bijzonder voor zoo'n primitief taaltje als de Afrikaners formeerden’⁵⁾.

1) In een rede van L.A. Lauriers: In 1503 arriveerde met goedkeuring van de Spaanse regering de eerste scheepslading negers die hier als slaven werden verkocht. (Emancipatie Courant, Juli 1938. no. 7. Geen bronvermelding. Het zou wel heel kort na het plan van Las Casas zijn, de ‘uitvinder’ van het slavenhalen uit Afrika).

2) Vergelijk Thomson, a.w. §§ 6; 7; 8; 13; 14.

3) Dr. H.v. Cappelle: pag. 211-2.

4) -, a.w. pag. 212.

5) Staal, a.w.t.a.p. pag. 114.

[p. 168]

Maar ik betwijfel deze bewering. Een telling van het aantal titelwoorden, dat Focke in zijn Woordenboek als ND. (Nederduits) opgeeft, geeft als uitkomst: ongeveer 480 woorden van Nederlandse afkomst. Daartegenover staan ± 430 woorden van Engelse oorsprong. Het resterend aantal woorden (van de totaal ongeveer 1660 titelwoorden, die het boek bevat) moet dan verdeeld worden over Afrikaans, Portugees en Frans, afgezien van de woorden zonder nadere aanduiding van herkomst. Dit woordenboek is van vóór 1855, want de schrijver zegt in een voorwoord: ‘sedert enige jaren lag deze proeve gereed’¹⁾. Het boek werd dus nog vóór de emancipatie samengesteld. Daarna zal - nog vóór de leerplicht - het Nederlands grotere invloed gekregen hebben, doordat een groot aantal vrijgelatenen naar de stad trok. Het overwegend deel der nieuwe begrippen en zaken kwam uit Holland mèt de Hollandse naam. Het Hollands woord kwam soms naast het Engels woord: belófoe naast pramísi b.v. Ook zullen wel Engelse woorden verdrongen zijn.

Toch maakt het Negerengels nog de indruk overwegend Engels taalmateriaal te bevatten. Misschien om de volgende twee redenen:

1e. de Engelse monosyllabische woorden zijn makkelijk te herkennen, terwijl de meersyllabige Nederlandse woorden sterk vervormd zijn.

2e, de oudste, meestvoorkomende woorden (als meki, leti, e.d.) zijn van Engelse oorsprong. Men hoort ze dus veel en ze laten zich niet gemakkelijk verdringen.

En misschien een derde punt: nl. dat de klank van het negerengels verder staat van het Nederlands dan van het Engels. Daardoor is het misschien mogelijk, dat Staal een overwicht van het aantal Engelse woorden opgeeft.

Helstone spreekt van: De Surinaamse taal ‘daar zij de taal is van de Surinamers zoals het Nederlands van de Nederlanders’²⁾. De naam Negerengels acht hij verkeerd, omdat daaronder verstaan dient te worden: ‘alle door Negers gesproken talen, die ontstaan zijn door slechte uitspraak van hetzelfde Engelsch.’ ‘Het Surinaamsch is echter uit meerdere talen opgebouwd.’

Mij lijkt het thans het beste met Dr. van Cappelle van Negerhollands te spreken. Maar om het te stellen tegenover het Neger-

1) Focke, N. Engelsch Wdb. pag. V.

2) Helstone a.w. pag. 117-120.

[p. 169]

hollands van de Deense Antillen, zou men dan volledig moeten zijn en het: Surinaams Negerhollands noemen. (De term Surinaams is niet meer juist, omdat voor de meeste Surinamers thans het Nederlands de moedertaal is).

Het Negerhollands van Suriname is niet eenvormig. In Nickerie is het nog sterk Engels georienteerd. Daar zijn er veel minder Nederlandse woorden in opgenomen. Voorts zijn er ook nog verschillen tussen het Negerhollands van de stad en in de districten.

Het Djoetongo is nog de taal van de Bosnegers. Al wordt het ‘van weinig belang’ genoemd, men moet niet vergeten, dat- het aantal Negerhollandssprekers niet veel groter meer zal zijn. (Aantal Bosnegers ongeveer 17000).

Het geschreven Negerhollands verschilt vrij aanzienlijk van het gesprokene. Het werd het eerst op schrift gesteld door de Herrnhutters, die in het begin de Negers het Christendom brachten in hun eigen taal.

Het is intussen wel van belang, dat een wetenschappelijke beschrijving van het Negerhollands ondernomen wordt, voordat het geheel door het voortschrijdende Hollands verdrongen wordt en verdwijnt.

Samenvatting:

1.	De taal van Suriname is het Nederlands.
2.	De proef, om leerplicht met onderwijs in het Nederlands in te voeren voor alle bevolkingsgroepen in Suriname, is geslaagd.
3.	Gelet op de woordvoorraad, kan men de mengeltaal van Suriname thans met meer recht Negerhollands dan Negerengels noemen.
4.	Een tweede motief daarvoor is, dat de term Negerengels voor een grote groep Negermengeltalen dient. (Noord-Amerika, Demarara, Barbados, enz.)
5.	Tegenover het Negerhollands van de Deense Antillen stelle men: Het Surinaams Negerhollands.
6.	Het onderzoek van de Nederlandse-taalexclave in Suriname en van de invloed van het Nederlands op de negertaal daar, dient ter hand genomen te worden.

Leiden, Aug./Sept. '38.

Coen W. Schoonhoven.¹⁾

1) Lecoutere - Grootaers, a.w. pag. 322.