De Nieuwe Taalgids. Jaargang 32

Boekbeoordelingen.

Dr. Willem van Eeghem, Drie Schandaleuse Spelen (Brussel 1559), ingeleid en mot de verhooren uitgegeven. (Voor de Seven Sinjoren uitgegeven door ‘de Sikkel’ te Antwerpen, 1937, XXXV en 97 blzz.).

In dit keurig uitgegeven boekje publiceert de schrijver drie esbatementen die in 1559 te Brussel werden opgevoerd, nl. het

[p. 235]

Esbatement van de Bervoete Bruers, gespeeld door ‘de Corenbloem’, een Tafelspel van Twee Sotten, dat enige maanden later door ‘het Mariacransken’ werd opgevoerd, en een Tafelspel van Drie Sotten, gespeeld door ‘Den Boeck’. De geestelijkheid nam aanstoot aan de opvoering van deze kluchten, met het gevolg dat de Overheid een onderzoek instelde en de hss. opeiste. De spelers kwamen er nog goed af, maar hun kluchten kregen ze niet meer terug. Deze berusten nu, samengebonden met de verhoren, op het Rijksarchief te Brussel.

Het is dit ‘schandaleuse’ karakter dat 't enige gemeenschappelijke vormt van deze drie spelen. De waarde van de twee tafelspelen is gering, en er is heel wat 16de-eeuwse litteratuur die het eerder waard zou zijn (opnieuw) te worden uitgegeven. Vooral het eerste tafelspel heeft weinig om 't lijf en er is nogal goede wil voor nodig om er met dr. van Eeghem het ‘verrukkelijk gekeuvel’ in te genieten of om het een ‘boeiend vastenavondspelletje’ te noemen. Het laatste tafelspel heeft meer inhoud en er zijn parallellen aan te wijzen met contemporaine litteratuur (zie bijv. regel 146-155), maar toch blijft dit ook ver achter bij het eerste der hier uitgegeven spelen, nl. de Bervoete Bruers. Dit esbatement overtreft in geestigheid vele der ons overgeleverde kluchtspelen. Waarde voor de geschiedenis der heresie heeft 't weinig; de gemoedelijke, nergens hatelijke scherts treft de minderbroeders op een wijze die eer middeleeuws dan specifiek 16de-eeuws is. De toon is niet te vergelijken met die van veel andere 16de-eeuwse toneellitteratuur, waar de opkomende reformatie het scherpe accent aan verleent. Vandaar dan ook dat Van Mierlo het een onschuldige grap noemen kan. Maar hoe kostelijk is deze onschuldige grap geschreven! Het is toe te juichen dat dr. van Eeghem door een nieuwe uitgave deze klucht beter toegankelijk maakt. Te lang reeds moesten we ons behelpen met K. Stallaerts editie uit 1891. Hierin vindt men een onnauwkeurige reproductie van de tekst (vgl. ook het oordeel van W. de Vreese, Bouwstoffen, blz. 81a). Soms zijn juist de taalkundig merkwaardige vormen door Stallaert weggewerkt (bijv. regel 161 doet't voor doeghet). Bovendien laten de schaarse aantekeningen menige vraag die bij den lezer rijst, onbeantwoord. In zijn nieuwe uitgave heeft dr. van Eeghem met zorg de tekst van het slecht leesbare hs. gereproduceerd. Zijn methode was strikt diplomatisch. Zonder emendaties, en helaas ook zonder nader commentaar, drukt hij de tekst af. Ook daar, waar de corrupte lezing evident is (vgl.

[p. 236]

bijv. 218-220, waar het rijm de foutieve lezing verraadt). Zelfs gaat dr. van Eeghem niet in op de emendaties die Verdam voorstelde (zie W. de Vreese, Tekstcritiek van J. Verdam in het Mnl. Wdb., blz. 6, kolom 3), met uitzondering van Verdams gissing betreffende regel 344. Hiervan bewijst hij dat de emendatie foutief is.

Uit vergelijking met de oude uitgave blijkt duidelijk hoe we er door dr. van Eeghems werk op vooruitgegaan zijn; vele plaatsen in de tekst worden nu pas verstaanbaar of tenminste beter verstaanbaar, zie bijv. regel 20 van de Proloog en van het spel o.a. regel 13, 86, 90, 135, 210 en 267.

Toch laat ook de nieuwe editie nog te wensen over: juist omdat de tekst zo gebrekkig is overgeleverd, had de uitgever zich gerust hier en daar aan een emendatie mogen wagen en tenminste een poging tot tekstverklaring kunnen doen. Ook is het jammer dat er nog 16de-eeuwse teksten worden uitgegeven zonder glossarium. Zolang onze kennis van het 16de-eeuws zo onvolkomen is, kunnen wij een woordenlijst bij uitgaven uit die tijd niet missen.

De voornaamste verdienste van dr. van Eeghems werk ligt elders. Zijn inleiding bevat nl. waardevolle bijdragen tot de geschiedenis van het 16de-eeuwse Rederijkersleven te Brussel, soms aansluitend bij zijn Rhetores Bruxellenses in ‘Revue Belge de Philologie et d'Histoire’, XIV, XV. Speciaal over de opkomende heresie vinden we veel merkwaardigs, dat meestal direct op de bronnen teruggrijpt. Vaak wordt verwezen naar de Verhoren, die aan het eind worden afgedrukt (blz. 73-97). De publicatie hiervan verhoogt de waarde dezer uitgave.

Tot slot een enkele opmerking bij de ‘Inleiding’: Dr. van Eeghem gist dat het begin van het Brusselse spel uit 1539 de slotstrophe zijn zou van het door F.C. Wieder, Schrift. Liedekens, blz. 24 besproken lied. Dit is onjuist, zoals me bleek na lezing van de gehele tekst in de ‘Gheestelicke Liedekens’ (No. LVIII van Wieders Bibliographie). - In noot 39 blijkt niet dat de geciteerde studie van J. Loosjes een artikel is uit ‘Stemmen voor Waarheid en Vrede’. - Vermoedelijk viel na regel 222 Berv. Br. geen regel weg, er volgen immers drie gelijke rijmen. - Weinig overtuigde mij het betoog dat Jan van den Berghe de auteur van het 2de Tafelspel zou zijn; speciaal de uitwendige gegevens (blz. XXXI) zeggen niet veel. - De revisie is nogal onnauwkeurig geweest; sommige fouten verbetert de lezer gemakkelijk

[p. 237]

(blz. IV: 15bis in pl. van 51bis; noot 135, 144: J. te Winkel in pl. v.J.A. te Winkel), maar verkeerde verwijzingen maken het raadplegen der ‘Verhoren’ soms moeilijk. Men verbetere bij noot 44: V in IV; bij noot 53: IV in III; bij noot 54: V in IV en bij noot 61: IV in V.

L.M. van Dis.