De Nieuwe Taalgids. Jaargang 28

[p. 136]

Aankondigingen en mededelingen.

Het voortgezet onderwijs in de moedertaal.

Onder dit opschrift publiceerde Dr. J. Moormann een drietal artikels in het ‘Tijdschrift voor zielkunde en opvoedingsleer’ (Jaarg. XXIV en XXV, 1932-34), aangevuld met een vierde artikel: Spreekonderwijs op de middelbare school. Opgezet als een bespreking van het bekende boek van Dr. Leest, groeide deze bespreking uit tot een zelfstandige schets van het moedertaalonderwijs, zoals de schrijver dat in praktijk brengt. Met alle waardering voor het goede, dat hij in het werk van Dr. Leest aantrof, verdedigt hij uitvoerig een andere opvatting van het leesonderwijs, ‘een “literaire” als men wil, die tegenover schrijver's “ekonomiese” vol bestaansrecht heeft’. In een tweede artikel vertelt hij hoe hij het instituut ‘vragen-stellen’ inrichtte; het derde gaat over de behandeling van spraakkunst; het laatste over spreken en voordragen voor de klas. Deze mededelingen over en uit een praktijk, die van gezonde beginselen uitgaat, door een frisse geest bezield, zullen door jongere en oudere docenten met vrucht geraadpleegd worden, natuurlik niet ter klakkeloze navolging, maar ter ernstige overweging.

Belangrike Letterkundige Werken. Leidraad bij de studie der Nederlandse literatuur. Deel III: De nieuwe tijd. Als vervolg van de beide delen van dit werk van Dr. Jos. J. Gielen (Purmerend - J. Muusses), in de vorige jaargang aangekondigd, verscheen in 1933 een derde deel, waarin op dezelfde wijze voor studerenden achttien onderwerpen behandeld worden, beginnende met Gezelle's gedichten en de Tachtiger Poëzie, en eindigend met romans uit de laatste jaren, o.a. van Herman de Man, Wilma, Van Schendel en Coolen. Daaruit blijkt dat de onderwerpen niet eenzijdig gekozen zijn.

De Beweging der Jongeren door Anton van Duinkerken (Antwerpen - Standaard-boekhandel - 1934). In deze beknopte brochure geeft de schr. een duidelik overzicht van de groepering en de verhoudingen van de Katholieke Jongeren, die zich achtereenvolgens schaarden om de tijdschriften Van onzen Tijd, De Nieuwe Eeuw, Roeping, De Valbijl, De Gemeenschap, De Paal

[p. 137]

en een korte karakteristiek van de hoofdpersonen die daarin een rol speelden. Hoewel dit boekje meer bedoelt ‘de strevingen der jongeren’ te geven, dan een uiteenzetting van de betekenis der Katholieke jongeren voor de ontwikkeling van onze letterkunde, levert het daartoe een interessante bijdrage.

Gênsche prâot door Jan Cleppe (Antwerpen - ‘De Sikkel’ - 1933). Belangstellenden in Zuid-Nederlandse dialekten vinden in deze verzameling ‘Anecdoten in de Gentse volkstaal’ sappige, vlot vertelde grappen, die ook de folklorist genoegen zullen doen. De spelling is die van een leek, en dus alleen door Gentenaren behoorlik in klank om te zetten, gelijk Prof. J. Vercoullie in een kort woord vooraf mededeelt. Woordgebruik en syntaxis zullen bij deze geboren Gentenaar wel betrouwbaar zijn.

Niet-literaire taal uit de eerste jaren van de 16de eeuw. Een ook uit taalkundig oogpunt interessante tekst werd onlangs door Dr. D. Th. Enklaar gepubliceerd met de titel Zestiende-eeuwsche wandelingen door Nederland (Hilversum - De Kroon - 1934). Het is een eigenhandig verslag van zwerftochten van Pieter Aelmanszoon, secretaris van Naarden, in 1525-1527.

Herman Gorter en Israel Querido herdacht. Bij de U.M. Em. Querido verschenen verleden jaar, smaakvol uitgegeven, twee boekjes, waarin gestorven kunstenaars met piëteit herdacht worden. Henriette Roland Holst gaf in Herman Gorter, behalve de grotendeels bekende studie over De schoonheid van Herman Gorters poëzie, onder de bescheiden titel Biografische Aanteekeningen (blz. 1-83) haar aantrekkelike persoonlike herinneringen aan de dichter, die voor elke toekomstige biograaf van groot belang zijn om zijn karakter beter te leren begrijpen.

Zeer persoonlik is ook het boekje van A.M. de Jong over ‘de mens en de kunstenaar’. Is. Querido, waarvan de titel meer doet verwachten dan de schrijver, enigszins breedsprakig, biedt, maar ook dit boekje heeft waarde, omdat het geschreven is door iemand die Querido van nabij gekend heeft.

Buitenlandse boeken, voor Neerlandici van belang. Wie zich overtuigen wil, welke verre perspektieven de historiese dialektgeografie kan openen, raadplege het standaardwerk van Th. Frings over de Germania Romana (Mitteldeutsche Studien Heft 2. Halle - Max Niemeyer - 1932). Een goed overzicht van de

[p. 138]

opzet en de uitkomsten gaf Dr. H. Sparnaay in Levende Talen (Des. 1933). Voor onze lezers is vooral van belang het hoofdstuk VI over Die niederrheinische Germania Romana, waarin een aantal woorden grondig besproken worden, die langs de ‘opmarswegen der Romania’ in de Rijnstreken ook in onze landstreken doordrongen en zich tot op de tegenwoordige tijd handhaafden.

In een omvangrijke bundel Linguistica verzamelde Otto Jespersen 21 ‘selected papers in English, French and German’ (Copenhagen - Levin - Munksgaard. - London. - George Allen - Unwin - 1933. Pr. 18 sh.), gedeeltelik reeds elders gedrukt, gedeeltelik nieuw vertaald. De boeiende schrijftrant, de scherpzinnige kritiek en de frisse geest van deze Deense geleerde zijn voldoende bekend. Deze opstellen op het gebied van klankleer, grammatika, taalwetten, algemene taalstudie behoeven geen aanbeveling meer.

Als onderdeel van het Handbuch der Philosophie gaf Julius Stenzel een Philosophie der Sprache (München, Berlin - R. Oldenbourg - 1934. Pr. M. 5), in gedrongen vorm (114 blz.) en rijk van inhoud. Neemt men de moeielikheid van de stof in aanmerking en de noodzakelike beknoptheid, dan is het helder van stijl, ook doordat de schrijver meermalen van een konkreet voorbeeld uitgaat. De hoofdindeling toont reeds aan, hoeveel vraagstukken in dit werk behandeld worden: I Einleitung, II Grenzen der Sprache, III Satz und Wort, IV Grammatikalisation und Formalisierung, V Bedeutungsentleerung und Bedeutungserfüllung, VI Grundbedeutung, Bedeutungswandel, übertragene Bedeutung, Metapher, VII Stil. Muttersprache und Weltauffassung.

Ter wille van soortgelijke problemen op Nederlands taalgebied vestigen wij de aandacht op een vlijtig bewerkte studie van Wilhelm Heinsohn: Das Eindringen der neuhochdeutsche Schriftsprache in Lübeck während des 16. und 17. Jahrhunderts (Lübeck - Verlag des Staatsarchivs - 1933). Nauwkeurig wordt de taal van de kanselarij, van burgemeesters en raadsheren, van de kerk, de school en de boekdrukkerijen bestudeerd. In Duitsland is dit niet de eerste studie op dit gebied: dezelfde toestanden zijn voor Bremen, Hamburg en Berlijn reeds vroeger onderzocht. Wanneer hier te lande het onderzoek aangevat worden zal naar

[p. 139]

de verbreiding van het algemene Nederlands in Saksiese en Friese gewesten, dan zal men de strenge methode van studieën als de hier aangekondigde, als voorbeeld kunnen nemen.

Minder voorbeeldig lijkt mij de jongste geschiedenis van de Duitse taal, nl. de geheel omgewerkte tweede druk van Die deutsche Sprache door S. Feist (München - Max Hueber - 1933). Evenmin als O. Behaghel en H. Hirt weet hij zich los te maken van het traditionele Duitse schema, dat de taalgeschiedenis bijna uitsluitend van linguisties standpunt beschouwt, terwijl toch sinds lang de Engelse en de Franse wetenschap deze geschiedenis op een bredere sociale basis plaatsten, waarbij noch de ontwikkeling van staat en maatschappij, noch de litteratuur verwaarloosd werden. Trouwens, een geleerde als kluge heeft daar al oog voor gehad, en de zeer beknopte Geschichte der deutschen Sprache van Hans Sperber (Sammlung Goschen - 1926) gaat ook in die richting.

Feist behandelt uitvoerig het Oud- en Middelhoogduits, de totstandkoming van het Nieuwhoogduits in de 16de en 17de eeuw, maar daarna (blz. 217) gaat de historiese lijn verloren en worden in brokkelige hoofdstukken allerlei taalverschijnselen besproken. Natuurlik is uit een boek met zoveel materiaal, met een goed bijgehouden litteratuurlijst allerlei nuttigs te leren, maar als compositie is het mislukt. Zonderling voor een geleerde die van taalevolutie verstand heeft, is de verouderde mening dat de Duitsers voor 1000 een zo voortreffelike flekterende taal bezitten ‘dasz ihnen die Krücken des Geschlechts- und des Fürworts noch ganz entbehrlich sind!’ (blz. 66). Duits-imperialisties klinkt het, als hij onder de ‘niederdeutschen Mundarten’ rangschikt: Niederfränkisch, Holländisch, Friesisch, Niedersächischs (blz. 282), terwijl hij bij menige Duitser misverstand zal veroorzaken, als hij schrijft: ‘Nur die Niederlande haben sich nicht nur politisch (1648), sondern auch sprachlich von Deutschland losgetrennt’ (blz. 190).

C.d.V.