De Nieuwe Taalgids. Jaargang 24

[p. 258]

Is Jan Luijken lid geweest van den kring van Jan Zoet?

Prof. Kalff zegt het wel niet met ronde woorden, doch na de lezing van de hoofdstukken over Jan Zoet en zijn kring in zijn literatuurgeschiedenis is men geneigd bovenstaande vraag met ‘ja’ te beantwoorden. Ook Dr. Hylkema is stellig van deze meening. In zijn bekend Gidsartikel concludeert hij uit het feit, dat er onder de lijkdichten op Pieter van Rixtel, een lid van Jan Zoets kring, één voorkomt van Jan Luijken, dat de laatste tot dat dichtgenootschap behoord heeft.

De vraag is niet van belang ontbloot. Als Jan Luijken inderdaad tot dezen kring behoorde, dan zou dat het ‘oud en slecht gezelschap’ kunnen zijn, waarover zijn biograaf spreekt.

Zooals bekend is, stichtte Jan Zoet een vereeniging, die in zijn herberg ‘De Zoete Rust’ bijeenkwam. Het doel was de oprichting eener ‘konstschoole der Deugd’, waar men ‘de leedige uuren zou besteeden tot het scharpen van het verstand en tegelyk zowel te stichten als te vermaken’. Dr. Hylkema en in navolging van hem vele anderen noemt deze ‘konstschool der Deugd’ de ‘Wijngaardranken’. Ik vermoed dat hier een vergissing begaan is. Jan Zoet noemt zijn vereeniging nergens met dezen naam. In het bundeltje, waarin een groot aantal voortbrengselen van deze club zijn opgenomen, wordt de naam ‘De Wijngaardranken’ niet genoemd. Het bundeltje draagt den naam van Parnassus aan 't Y. Ook als de hierbovengenoemde Pieter van Rixtel aan den zeer gewaardeerden Hendrik Bruno, den conrector van Hoorn, die af en toe de kringvergaderingen bijwoonde, een begroetingslied wijdt, komt den naam ‘De Wijngaardranken’ niet in het gedicht voor. Hij betitelt het: ‘Op d'aankomst van den Poët Hendrick Bruno in de dightschool, opgericht door Jan Zoet, aan de Ystroom’. In de poezie van Rixtel ‘Mengelrijmen’ wordt wel een dichtvereeniging van dien naam genoemd. Die bloeide echter niet in het etablissement van Jan Zoet, doch in Haarlem. Pieter van Rixtel was er lid van. Herhaaldelijk bezingt hij haar in lofdichten. Daaruit blijkt, dat ze op den eersten Mei 1668 165 jaar bestond. Ze was dus opgericht in 1503. Haar zinspreuk was ‘Liefd' bovenal’.

Ook Pieter Verhoek was lid van beide vereenigingen. In het levensbericht voor in zijn poezie, die in 1726 verscheen, lezen we,

[p. 259]

dat Verhoek lid was ‘in Haarlem van de Wijngaardranken’ en in Amsterdam van ‘het Bent van Jan Zoet’.

Uit deze gegevens meenen we te mogen concludeeren, dat ‘het Bent van Jan Zoet’ ten onrechte met den naam van ‘De Wijngaardranken’ betiteld is.

Ter aanvulling melden we, dat de vereeniging te Haarlem nog in 1832 bestond. Den 4den Februari van dat jaar werd een gedenksteen ingewijd, die ‘door de Rederijkkamer De Wijngaardranken’ boven het graf van Mr. Willem Bilderdijk geplaatst was.

Ter beantwoording van de vraag of Jan Luijken al dan niet tot den kring van Zoet behoorde, heb ik al de gedichten van ‘de Parnassus aan 't Y’ nauwkeurig nagelezen. Luijkens naam wordt daarin niet genoemd. Dat gebeurt evenmin in de dichtwerken van Jan Zoet. Deze schrijft lofdichten, verjaardichten, lijkdichten. In zijn ‘Poezie’ worden allerlei personen genoemd, maar noch op den verjaardag, noch op het huwelijk, noch op de Duytsche Lier van Jan Luijken schrijft hij één regel poëzie.

Omgekeerd blijkt uit geen letter van Luijken, dat hij Zoet kent. Wel kent hij diens vriend Karel Verlove. Aan dezen wijdt hij het gedicht: Aan den Poet Karel Verlove. Ook komt er een grafschrift van Luijken voor op een ander lid van Zoet's kring: Pieter van Rixtel. Merkwaardig dat deze lijkdichten op Rixtel voorkomen niet in de ‘Mengelrijmen’ van dezen auteur, doch in de Uitsteekenste Werken van Jan Zoet. Dr. Hylkema leidt hieruit af, dat Luijken tot zijn kring behoorde. Ten onrechte. Van de 9 grafschriftschrijvers behooren er, voorzoover we stellig weten, 2 tot de vereeniging in ‘De zoete Rust’, omgekeerd komen er van de 25 dichters der Parnassus aan 't Y 23 niet voor bij de schrijvers der grafschriften.

Bovendien geven noch de gedichten van Steendam, noch die van Verhoek of Bruno eenige aanwijzing in deze richting.

Uit de poezie van Steendam krijgen we - zij het dan negatief - wel een vingerwijzing. Daaruit blijkt, dat de kring van Zoet, omstreeks 1663 werd opgericht. Jan Luijken was toen veertien jaar, stellig te jong om lid van een dergelijk gezelschap te zijn. Steendam vertrok in 1667 naar Batavia. Waarschijnlijk is voor dien tijd de kring uiteengegaan. Jan Luijken was toen 17 jaar, ook deze leeftijd is nog te jong, vooral als men bedenkt, dat alle leden, behalve Rixtel, die jonger was, omstreeks 40 jaar of ouder waren.

J.C. v.d. Does.