De Nieuwe Taalgids. Jaargang 23

[p. 94]

Kroniek en kritiek.

Lekenbeschouwingen over taal en spelling.

Wie vele jaren deelnam aan een spellingbeweging, heeft langzamerhand verleerd, zich te ergeren aan de dwaze beweringen waarachter het vooroordeel tegen vereenvoudiging schuilgaat. Niettemin is het teleurstellend dat na ruim dertig jaar van propaganda zo vaak in de dagbladpers onbevoegden het hoogste woord voeren. Er zijn gelukkig uitzonderingen: de Maasbode b.v. verleende een ruime plaats aan de artikels van een bij uitstek bevoegd geleerde als Dr. Gerlach Royen, maar vooral de liberale en zogenaamd neutrale pers heeft het in het vorige jaar bont gemaakt. Wij willen dit met enkele staaltjes aantonen. Uitvoerige kommentaar zal voor onze lezers wel overbodig zijn; wij nemen alleen de vrijheid enige woorden te kursiveren.

Uit een artikel van Dr. A.R. Zimmerman, ‘oud-burgemeester van Rotterdam’, in De Telegraaf (1 Mei) getiteld: Bescherming der Taal, plukken wij de volgende bloempjes:

‘In waarheid heeft het geschreven woord - dat in tegenstelling met het gesprek de bedoeling niet rechtstreeks van persoon op persoon overbrengt - tot taak de constructie, den vasten achtergrond, de ruggegraat der gedachtenuiting aan te geven.’

‘Er schijnt veel meer reden, aan de spreektaal geleidelijk haar vast geraamte terug te geven, dan de verslonsing over te brengen op de schrijftaal.’

‘Bovendien kan ook bij ons de naamvalsverbuiging niet altijd gemist worden. Onbegrijpelijk is b.v. de zin: Kent Gij de naam van de man, die de leeuw doodde?

De wetten van geslacht en naamval hebben gedurende honderden (!) jaren geen overwegende moeilijkheden opgeleverd, noch aan de onderwijzers, noch aan de leerlingen.’

Merkwaardig is ook een redaktioneel feuilleton over Taal en Spelling in Het Handelsblad (9 Nov.), gericht tegen ‘de inbreuk op onze taal, die onder het mom van spellinghervorming bedreven wordt.’ De vereenvoudigers - beweert deze journalist - houden geen rekening met de

[p. 95]

‘door menig schrijver onderkende beteekenis, die de buigings-n heeft en ook de -e van “eene”, “mijne”, “zijne” voor eene klankverdeeling, die 't den schrijver mogelijk maakt zijn mededeeling in den juisten toon te stellen. In deze toepassing van de flexie ligt voor ons Nederlanders niets buitenissigs en aan de verbuiging, welke aldus deel uitmaakt van onze taal komt dan ook met recht en reden een plaats toe in onze spraakkunst; zij moet in het taalonderwijs niet worden miskend of verwaarloosd. Slechts wie de buigingsuitgangen heeft leeren gebruiken kan komen tot het onderscheidingsvermogen, dat in staat stelt te beoordeelen of in een bepaald geval de buigingsuitgang moet worden geschreven dan wel de flexielooze vorm toegepast.’

Men lette in deze aanhaling op de fijne onderscheiding van eene naast zijn! Alle onderwijzers zullen dus de volgende, uiterst praktiese wenk te overwegen hebben:

‘Wij gaven en geven dus volkomen toe: de buigings-n kan wel eens, kan meermalen worden weggelaten. Taal krijgt volstrekt niet steeds den goeden en passenden klank door den buigingsvorm en voor de duidelijkheid is de buigingsuitgang niet immer een vereischte. Maar er zijn inderdaad tal van gevallen - niet enkel in verzen of dichterlijk proza, maar ook in gewone mededeelingen, waarin door den buigingsuitgang het geschrevene zijn toon krijgt.’
‘De buigingsvormen, die het geschreven Nederlandsch heeft weten te bewaren, zijn een niet hoog genoeg te schatten element voor de duidelijkheid, de verhooging van het uitdrukkingsvermogen en het wèlluiden van onze taal. Wij missen de vaste relatie tusschen taalgeslacht en verbuiging, waardoor b.v. het Duitsch gekenmerkt is, maar de vrijheid die onze taal ons geeft om al dan niet flexie toe te passen biedt ons de mogelijkheid tot fijne accentueering, vermee dert de kans op juiste intonatie.
Naar welbegrepen taalwet schrijven wij, zouden wij althans moeten schrijven:
Van de hak op de tak,
Van de wal in de sloot.
Daarentegen: Van den regen in den drup.
Zelfs is 't ons vergund, met zuiver gevoel voor de *) klank, die *) wij behoeven te schrijven: ‘'k Heb 't de man gezegd en nog eens weer gezegd.’

Hierbij staat als noot: ‘De buigings-n's zijn met bedoeling weggelaten.’ Alle andere buigings-n's in dit feuilleton hebben dus wèl een ‘bedoeling’? Het is duidelik dat deze journalist een letterkundige klok heeft horen luiden, maar niet weet waar

[p. 96]

de klepel hangt. Het volgen van deze ‘pedagogiese’ raad zou immers uitlopen op volslagen anarchie!

Uit hetzelfde artikel knippen wij nog een groter fragment:

‘Flexie kan worden toegepast - òf worde in bepaalde gevallen juist vermeden - ten einde een lettergreep lang of korter te laten aanhouden, een zekere gedragenheid te bevorderen of een rust op een bepaalde plaats in den zin feilloos te doen intreden.
Wij stellen ons in een bepaald geval eens de vraag: wat heeft de schrijver willen laten uitkomen? En kiezen daartoe den volgenden zin uit een vlugschrift van dr. De Vooys, dat in 1910 is verschenen. Dr. De Vooys teekende hierin verzet aan tegen de verbreide meening, dat de “Vereenvoudigers” het schrijf-zoo-als-je-spreekt-beginsel zouden aanhangen. Hij gaf o.a. te kennen, dat schrijven en spreken in wezen verschillend zijn en dat de schrijver zich een bepaalden lez er of lezerskring denkt: “Een geleerd betoog eist andere taal als een familiare brief, evengoed als we een deftig publiek anders aanspreken dan een vriend.”
Hij schreef dit ter adstructie van zijn stelling: “Elk soort van schrijven heeft zijn eigen eisen; richt zich tot een veronderstelde lezer.”
De toelichting tot de stelling maakt duidelijk, dat met “veronderstelde” waarlijk een nadere bepaling van het substantief “lezer” is gegeven en niet maar een woord zonder bedoeling is ingevoegd. 't Geen men van iemand, die met zorg schrijft, toch ook niet mag aannemen.
Dr. De Vooys heeft zijn lezers het woord “veronderstelde” wel degelijk willen doen opmerken, geenszins gewild, dat zij daar maar heel snel over heen zouden lezen. Maar hij werkte zijn bedoeling dan nu allerminst in de hand, door hier de buigings-n te schrappen, van een zoo sterk klank aantrekkend element geen gebruik te maken. Want wie dezen zin goed leest, behoort niet minder klemtoon te leggen op de voorlaatste lettergreep van “veronderstelde(n)” dan op de eerste lettergreep van “lézer”. Wie de buigings-n weglaat bevordert het intreden van een rust nà de met klem uitgesproken woorden: “richt zich” en het daarna in snelle opeenvolging uiten van de woorden “tot een veronderstelden”, waarna de toon omhoog gaat en de nadruk geheel komt op “lézer”.

De buigings-n daarentegen bevordert een wijze van zeggen, die den zin in een gelijkmatiger tempo doet loopen, met toonverheffing tot gematigde nadruk op “stèl” en een duidelijk maar evenmin zeer sterk accent op “lè”.

[p. 97]

De nog al eens gemaakte opmerking: als het substantief nu eens vrouwelijk was - houdt nooit steek. In dit geval niet, omdat de versprongen klemtoon bij het woord “lezerès” te weeg brengt, dat aan de vierde syllabe van “veronderstèlde” de gewenschte nadruk niet onthouden blijft.

In het algemeen niet, omdat iemand, die behoorlijk zijn taal schrijft, verschil weet te maken. Men kan schrijven: “Dien man zullen wij blijven eeren om 't geen hij deed voor onze taal.” Men kan niet schrijven, behoort althans niet te schrijven: “Die vrouw zullen wij blijven eeren enz.” Wèl: “Wij zullen die vrouw blijven eeren....” of “Die vrouw, wij zullen haar....”

De vorm “Dien vrouw” - waartegen onze zestiende-eeuwers geen bezwaar hadden (?) - kunnen wij niet meer aanvaarden. De consequentie is: bouw uw zin anders.’

De Nieuwe Rotterdammer Courant, die als gangmaker van het behoud, de vereenvoudigde spelling weert en tracht dood te zwijgen, geeft in de rubriek ‘Onderwijs’ het woord aan een ‘deskundige’ vijand van de nieuw-lichters.

In het nummer van 15 Mei wordt een ‘Groot Vertelselboek van de Geschiedenis des Vaderlands’ aangeprezen, omdat de tekst ‘gelukkig niet in Kollewijniaansch Hollandsch geschreven is’, en ‘daardoor van zelf niet tot gemeenzamen styl afdalende.’ Dan volgt - als stijlproeve? - een aanhaling uit de inleiding, waar de auteurs in hun ‘niet-Kollewijniaanse’ stijl kans zien om in tien regels driemaal door stijlslordigheid aanstoot te geven, zonder dat de journalistieke stijlproever het bemerkt. Men oordele: ‘Geen geschiedschrijver kan ontkomen, en màg ook niet ontkomen, aan eigen beoordeeling der feiten” - ‘Deze geschiedenis is ook geen vorstengeschiedenis, maar een van land en volk.’ - ‘Tegelijk is naar evenwicht gezocht in behandeling van de stof, zoodat de schaal noch naar die van de ‘histoire bataille”, noch naar die van de cultuurgeschiedenis overslaat.”

In dezelfde rubriek vonden we (4 Des.) een kritiese beschouwing van ‘Ons onderwijs in de moedertaal”, waarin o.a. deze opmerkingen:

Toen, nu al jaren geleden, de z.g. ‘nieuwe taalbeweging” ingang begon te vinden in ons land, meenden sommige radicalen dat men nu maar steeds in zijn hemdsmouwen mocht rondloopen. En ofschoon het nooit in de bedoeling van de wetenschappelijke leiders heeft gelegen, die wel degelijk huisjasje en rok bleven onderscheiden (en waardeeren), werd het ‘sans gêne” in sommige kringen mode. Een sans-gêne in

[p. 98]

stijl en taal, waarvan de ‘ie-bevlieging” (ie voor hij) een der ergerlijke uitingen was. De moeilijkheid was, dat het criterium voor wat goed of slecht was op het gebied van taal en spelling verloren ging.

Men kan over de aanduiding van de enclytiese pronomina verschillend oordelen, maar het is dwaas, in de neiging tot nauwkeuriger aanduiding, tot onderscheiding van hij en ie, een ‘ergerlike verwaarlozing van de moedertaal” te zien. Wij denken daarbij niet alleen aan het Middelnederlands, waar de aanduiding met -i regel was, maar o.a. aan Multatuli en onder onze medewerkers aan Ph.J. Simons, die juist een zeer verzorgde stijl schrijft.

Drie dagen later vulde een spraaklerares deze beschouwing aan met de volgende opmerking: ‘Menschen, die gewoon zijn bij het spreken de ‘t’ weg te laten in woorden als laatste, slechts, gekocht, of die ‘u’ vader zeggen in plaats van ‘uw’ vader, maken die fouten veelal ook bij het schrijven.’

Dat u van de Middeleeuwen tot op de tegenwoordige dag de normale vorm van het possessivum is, en dat men uw spèlt, terwille van de gelijkvormigheid met uwe, is deze spraaklerares ontgaan. Door gekoch en u als ‘gebrekkige’ taal naast elkaar te plaatsen, bewijst zij dat het gebrek aan kennis van de moedertaal - aldus is het ingezonden stukje getiteld - aan haar zijde te zoeken is.

Misschien zal iemand vinden, dat wij deze journalistieke eendags-vliegen te veel eer bewijzen door ze in een vaktijdschrift plaats te verlenen. Maar in tweeërlei opzicht kunnen zulke proeven dienst doen: ten eerste als aansporing voor alle taaldocenten om door een grondig-modern taalonderwijs zulk wanbegrip te bestrijden; ten tweede om door eigen voorbeeld een daarbij passende spellingvereenvoudiging ingang te doen vinden.

C.d.V.