De Nieuwe Taalgids. Jaargang 22

Boekbeoordelingen.

P. Sipma, Oudfriesche oorkonden. Eerste deel (= Oudfriesche Taal- en Rechtsbronnen, uitgegeven door P. Sipma. Eerste deel). 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1927. XV en 392 bldzz. Prijs ƒ 16.-, gebonden ƒ 18.-.

Op het zo lang verwaarloosde terrein van het Oudfries begint zich de laatste jaren enige levendigheid te vertonen. Holthausen, die reeds verschillende tijdschriftartikelen over Fries het licht had doen zien, gaf in 1925 zijn beknopte Altfricsisches Wörterbuch, dat meer berekend is voor de germanist, die eens een oudfries woord wil naslaan, dan wel als hulpmiddel bij gezette studie van het Oudfries zelf. Nauta's Oudfriesche Woordenlijst (1926), nog bescheidener van omvang en opzet, richt zich niet in de eerste plaats tot de linguist, maar moge, als nederlandse bijdrage tot de oudfriese studieën, hier genoemd worden. Te Breslau maakt Siebs, de ‘Altmeister’ van het Fries, school blijkens de uitgave van Das Altwestfriesische Schulzenrecht (1926) door Steller, die ook vroeger (o.a. door een artikel in de als ‘Festschrift’ aan Siebs opgedragen Beiträge zur Deutschkunde van 1922) zich als beoefenaar van het Fries had doen kennen.

Tans sluit een groots nederlands werk zich waardig aan de rij der genoemde publicaties aan. Bij het honderdjarig bestaan van het Friesch Genootschap heeft de heer Sipma de uitgave op touw gezet - met steun van dat genootschap - van misschien alle oudfriese, in ieder geval van de westerlauwerse taal- en rechtsbronnen. De eerste drie delen zullen in beslag worden genomen

[p. 57]

door de Oudfriesche Oorkonden, met inleiding en registers. Hiervan ligt tans het eerste deel voor ons, terwijl we uit het voorbericht mogen opmaken, dat de beide andere spoedig zullen volgen. De overige westerlauwerse bronnen liggen blijkbaar nog in een verder verschiet.

Het tans verschenen deel brengt oorkonden van 1329 tot 160S, waarbij zeer veel, die nog nooit te voren waren gepubliceerd. En ook die welke reeds vroeger gedrukt waren, zijn opnieuw met de originelen of copieën vergeleken. Voor de taalgeschiedenis zijn deze gedateerde en gelocaliseerde teksten van het hoogste belang. Om slechts te wijzen op éen punt, dat ook voor de neerlandicus, die aan het Fries geen biezondere aandacht wijdt, van belang is: een onderzoek als Mej. Tille heeft ingesteld in gelderse oorkonden, zal bij deze friese stukken stellig een aardige kijk geven op de langzaam voortgaande invloed van het Hollands. Ik bedoel hier niet in de eerste plaats de uiterlik zeer zichtbare invloed van het Hollands, die zich openbaart in de verdwijning van het Fries als administratieve taal in de loop der 16e eeuw, waarop Kloeke, Holl. Exp. 78 vlgg. wijst. Ook hiervan zien we trouwens in deze verzameling, waarin uit de aard der zaak geen niet-friese stukken zijn opgenomen, de symptomen in niet-friese toevoegsels (van de hand van overheidspersonen) bij copieën van oudere friese stukken, zoals bij no. 320 en no. 463. Dieper en gedétailleerder onderzoek kan ons echter een beeld geven van de hollandse invloed ook in friese teksten. Inhoeverre dit akten-Fries de ontwikkeling van het werkelik gesproken Fries weerspiegelt, inhoeverre het latere ‘Stadfries’ erin tot uiting komt, zal de onderzoeker door vergelijking met jongere taalstadia moeten uitmaken.

Dit is slechts éen zijde aan de geschiedenis van het westerlauwerse Fries, die met behulp van Sipma's teksten kan worden belicht. Het is te hopen dat weldra taalkundig geschoolde Friezen - want van hen in de eerste plaats mogen we in dezen iets verwachten - zich opgewekt zullen gevoelen om ook op andere zijden van de belangwekkende en ingewikkelde geschiedenis van het Fries in Friesland licht te doen vallen.

Voorlopig verdient de heer Sipma de oprechte hulde en dank, niet alleen van de nog te kleine schaar frisisten, maar ook van de germanisten in het algemeen, voor het bij uitstek nuttige, maar veel tijd en geduld eisende werk, dat hij op zich heeft genomen om de weg voor de friese taalstudieën te effenen. Want

[p. 58]

het grootste bezwaar bij die studiëen was totnogtoe het ontbreken van betrouwbare tekstuitgaven.

De bewerking draagt alle kentekenen van zorgvuldigheid en nauwkeurigheid. Met belangstelling zien wij de volgende delen tegemoet, niet het minst het derde deel, dat o.a. de inleiding zal brengen, waarin wij wellicht nadere biezonderheden zullen vernemen omtrent de wijze waarop de bewerker zijn taak heeft opgevat en omtrent de waarde van de verschillende bronnen als getuigenissen van het Fries ten tijde en ter plaatse van teboek-stelling. Of wij van de hand van de heer Sipma ook een commentaar of glossarium mogen verwachten, blijkt uit het voorbericht niet. Dit spreekt alleen van ‘de noodige registers’. Misschien ware het van S.'s werkkracht niet te veel gevergd, wanneer hij alvast in dat derde deel een lijst gaf van de woorden, die in de door hem gepubliceerde oorkonden voor het eerst of in totnogtoe onbekende betekenis zijn aangetroffen.

De firma Mjhoff heeft van deze uitgave een statig, maar dan ook nogal prijzig, boek gemaakt.

Den Haag, Dec. 1927.

C.B. van Haeringen.

Dr. B.H. van 't Hooft, Das holländische Volksbuch vom Doktor Faust (Den Haag - Mart. Nijhoff - 1926). (Prijs ƒ 6.- geb. ƒ 7.50).

Deze degelike Amsterdamse dissertatie geeft meer dan de titel belooft, al blijft het histories-bibliografies onderzoek van de volksboeken de hoofdschotel. De eerste hoofdstukken handelen over ‘Der historische Faust’ en ‘Die dentschen Volksbücher vom Doktor Faust.’ Dan komt de oudste Hollandse vertaling ter sprake, die in 1592 te Dordrecht verscheen. De bewerker is niet een of andere volksschrijver of boekhandelaar, maar een geleerde van naam, de medicus Garolus Battus (Baten), een geboren Gentenaar, die te Rostock studeerde, te Hamburg en te Antwerpen woonde, en zich als uitgeweken Lutheraan in 1586 te Dordrecht, later te Amsterdam vestigde. Hij is de auteur van een Medicijnboek (1589) een chirurgies Handboek (1590) en andere, ook vertaalde geschriften, die zeer bekend werden. Ook de drukker, Jan Canin, was een geboren Gentenaar. De taal van de over het algemeen vlotte, goed gestileerde vertaling

[p. 59]

is dan ook duidelik Zuid-Nederlands, waarin de latere nadrukken slechts geringe wijzigingen brengen. Eerst in de 19de eeuw wordt de tekst ingrijpend gemoderniseerd (blz. 81). Voor de taalgeschiedenis verdient de Zuid-Nederlandse invloed op dergelijke volkslektuur onze aandacht.

Met grote zorg heeft de Schr. de latere drukken, die alle op Baten's vertaling blijken terug te gaan; beschreven en vergeleken. Daarna wijdt hij een folkloristies hoofdstuk aan Die lokalisierungen der Faustsage in Holland, nl. in Waardenburg en in Leeuwarden, en een kunsthistories hoofdstuk Zur Faustikonographie, waarin de afzonderlike etsen, de boekillustraties en de volksprenten behandeld worden.

De firma Nijhoff zorgde voor mooie druk en rijke, voortreffelike illustratie.

C.d.V.

Stichtelyck ende vermakelyck proces tusschen dry edellieden, den eersten eenen dronckaert, den tweeden eenen hoereerder, ende den derden eenen speelder (1658), met een voorwoord en enkele woordverklaringen van Prof. Dr. Maurits Sabbe (Voor de Seven Sinjoren uitgegeven door ‘De Sikkel’ te Antwerpen - 1926).

Van dit zeldzame en merkwaardige boekje hebben de Seven Sinjoren een keurige nieuwe uitgave bezorgd. Maurits Sabbe vertelt ons de voorgeschiedenis van dit Proces, waarvan ‘het zwaartepunt minder ligt in de stichtelijkheid dan in de vermakelijkheid’. De geestelike vader is de beroemde humanist Philippus Beroaldus, die het reeds in 1499 in het Latijn schreef, met de titel: Declamatio ebriosi scorlatoris, alcatoris de vitiositate disceptantium. Het is een formeel proces tussen drie broeders om de erfenis van hun vader, die al zijn goed naliet bij testament aan de minst slechte. Elk vergoelikt voor de rechter zijn gebrek en verwerpt dat van zijn broeders. Het boekje werd verduitst door Sebastiaan Brandt (1539) en tweemaal in het Frans, met uitbreidingen, vertaald. Sabbe toont nu aan, dat de Brusselaar Jan Mommaert (1611-1669) een zelfstandige bewerking gaf, veel uitgebreider dan het origineel en ook onafhankelik van de Duitse en Franse voorbeelden. Voor negen tienden kan het oorspronkelik genoemd worden: hij brengt zijn onderwerp in

[p. 60]

verband met de zeventiende-eeuwse zeden en gewoonten, vooral in Braband. Zijn beschrijvingen zijn geestig-pittig. Daardoor ‘verdient zijn werk een plaats naast de spelen van W. Ogier en de kluchten van J. de Grieck’. Uit wat Sabbe ons meedeelt over zijn ander werk, het Brabands Nachtegaelken naast Den Christelycken Dagh blijkt dat de dubbel-natuur van deze epicurist enige overeenkomst vertoont met onze Bredero. Aan het slot staan enkele, sober gehouden, maar nuttige zakelike verklaringen van de uitgever. Het uiterlik, de versiering met enkele oude houtsneden bij de inleiding, werden zo verzorgd als wij dat van ‘De Sikkel’ gewoon zijn.

C.d.V.

Lode Monteyne: Kritische Bijdragen over Tooneel, met een inleidend woord van Dr. Maurits Sabbe. (Antwerpen - Ruqouy, Delagarde en Van Uffelen - 1926).

Deze bundel bevat een lange reeks, meestal korte, levendig geschreven artikels over het hedendaagse toneel. Voorop gaan Vlaamsche tooneelschrijvers van dezen tijd; dan volgen Een paar oudere auteurs, Noord-Nederlandsche auteurs en Schrijvers van over de grenzen. Vooral de eerste rubriek (blz. 1-164), waarin het streven van de Vlaamse jongeren op toneelgebied behandeld en gewaardeerd wordt, en ook auteurs besproken worden die in Noord-Nederland nog vrijwel onbekend zijn, zal belangstelling kunnen wekken. Sabbe prijst deze criticus om zijn ‘grondige technische ontleding van het besproken werk’ en zijn ‘gevoelig meeleven in het dramatisch gebeuren’.

C.d.V.