De Nieuwe Taalgids. Jaargang 21

Taalonderwijs in de lagere school. II.

De aard van het taalonderwijs in de lagere school kan men behalve uit de taalboekjes ook leren kennen uit de studieboeken voor onderwijzers geschreven om leiding te geven bij de studie voor de hoofdakte, en dan in 't biezonder uit wat daarin over de methodiek van het taalonderwijs te vinden is.

Zeer instruktief met betrekking hierop is, wat over zuiver schrijven en stellen gezegd wordt in ‘Moderne Paedagogiek door B.J. Douwes, Eerste Deel B, Methodenkennis, Richtingen en Stroomingen’. De term ‘Richtingen en Stroomingen’ doet heel wat verwachten, zo iets van een brede kijk en een diep inzicht. Dat die evenwel ontbreken blijkt o.a. uit de raad, die Douwes geeft aan de gebruikers van de methode Lancée: ‘Onze eigen Taal’. Hij leert ze hoe ze te werk moeten gaan bij het toepassen van het kunstje hij-hem om de te leren schrijven in: Hij is de dief. Hier, erkent hij, zegt men vrij algemeen: Hij is 'm. ‘Daarom

[p. 254]

zal het goed zijn, dat de onderwijzer die daarmee bezig is eenige korte zinnetjes op 't bord schrijft, die daar steeds blijven staan: Hij is hij; hij wordt hij, enz.’. Hoe spreekt uit dat ‘steeds’ niet het hardnekkige van het geval. Natuur laat zich niet geweld aandoen, zelfs niet door een onderwijzer die zich voelt en die wel weet en zegt in levenskrachtig Nederlands: ‘ik ben ik’; maar die in het bleke, inhoudloze ‘hij is hij’ zelfs op de lange duur nog geen schijn van leven kan wekken. 't Blijft een schim voor de leerlingen en bij het ‘hij is 'm’ en zelfs bij het ‘zij is 'm’ van hun krijgertjespel zullen ze niet in zwijm vallen als wijlen de dorpschoolmeester, waar de Oude Heer Smits in de Spectator van 1861 in wat romantiese vorm van vertelt. Een koe werd triomfantelik het kasteel, bewoond door de grijze Smits en deszelfs tedere echtgenote, voorbijgeleid door een jongen, die met de baret naar de bewoners wuifde en met schending aller taalregels wijzende op de koe uitriep: ‘Daar is hij!’ Een dorpschoolmeester die voorbijging viel in zwijm! ....

't Kinderspel met z'n herhaald ‘hij is 'm’ is een voordurend korrektief op de poging tot verkrachting van de natuur door Douwes aanbevolen. Maar zo'n raad kan niet gegeven worden door iemand, die de grote lijnen ziet in de ontwikkeling van het taalonderwijs van de laatste 40 jaren, om van taalwetenschap maar niet te spreken. Het blijft met al die richtingen en stromingen dan ook bij opmerkingen, die betrekking hebben op kwesties die aan de oppervlakte liggen, de principiële vraagstukken van dieper betekenis worden niet besproken. Zo gaat het naar de mening van deze historieschrijver hoofdzakelik over vragen als: of al dan niet voor het leren zuiver schrijven een stel boekjes met geregeld opklimmende oefeningen moet gebruikt worden, of er meer of minder aan taaltheorie moet gedaan worden in de lagere school. En het wordt een feit van gewicht genoemd, dat er een leergang voor het zuiver schrijven is verschenen, die gebaseerd is op de uitkomsten van zeer gespecialiseerde onderzoekingen uit het door specialiseren onafzienbare terrein van de onbegrensde mogelikheden omtrent allerlei, zelfs tegenstrijdige, resultaten, uit de experimentele pedagogiek. Dr. Lay kwam na veel proeven tot de konklusie, dat het geschreven schrift voor het leren zuiver schrijven bijna tweemaal zo gauw tot het doel leidde als het gedrukte. Een methode was niet moeilik samen te stellen, hij verscheen onder de titel ‘Het geschreven woordbeeld’. De auteurs, Douwes en Koops, deden ter wille van de door hun

[p. 255]

ingevoerde nieuwigheid, de geschreven oefenstof in de taalboekjes, voor het tweede leerjaar afstand van het gebruiken van hoofdletters en leestekens. Alsof dit een quantité négligeable was en niet juist is een zaak van het grootste gewicht, een gehooroefening van de meest pregnante betekenis. Uit te maken ook door middel van nauwkeurig luisteren naar zich zelf, waar een zin eindigt en hoe de geleding er van is, daar moeten de leerlingen èn voor 't leren zuiver schrijven, èn voor 't natuurlik lezen, èn voor de oefening in het uitdrukken van hun gedachten, van meet af, aan gewend raken. De punktuatie moet van 't begin af aan, zodra de leerlingen zinnen schrijven, het meest belangrike onderdeel zijn van het leren zuiver schrijven, omdat die in nauw verband staat met klank on ritme, in nauwer verband met de taal dan de vraag bijv. of er op 't eind van een woord een d of een t geschreven wordt.

Nog meer dergelike aan de oppervlakte liggende kwesties worden in deze geschiedbeschrijving van de methodiek van het taalonderwijs besproken, maar dat er in 't laatst van de vorige eeuw zo iets van een revolutie in de taalwereld is geweest, daarvan is in het hoofdstuk over ‘Richtingen en Stroomingen’ niets, maar dan ook niets, gezegd. En zo is het te begrijpen, dat Van Strien hierin niet meer is dan een van de vele sehrijvers van taalboekjes, die ook eens weer wat anders wil, ook als zoveel andere auteurs een of ander beginsel of beginseltje belangrik genoeg gevonden hoeft om een serie taalboekjes te schrijven. Dat beginsel is dan bij Van Strien: Schrijf, zoals je het hoort, tenzij het je anders wordt geleerd. En daartoe ‘is hij gekomen, doordat hij in de briefjes van ouders heel veel fouten heeft gevonden, die 't gevolg waren van 't feit, dat ze schrijven, wat ze hooren: gehaalt, ruste, senten, wij kome, enz.’. Dat Van Strien met Beynders, en Alberts en Martens een van de weinigen is, die waarheden van fundamentele betekenis voor een nieuw moedertaalonderwijs heeft doordacht en die heeft toegepast in de praktijk niet maar voor een onderdeel maar voor het geheel van dat onderwijs, weet de schrijver niet en daardoor mist zijn overzicht van de geschiedenis het zo nodige relief en is het niet meer dan een relaas van wat klein-gedoe. Hij kon dan ook niet de beginselen van Van Strien in verband denken, zoals hij dat had behoren te doen, met de waarheden: Taal is klank en Taal is individueel, waarheden waarvoor vooral Van den Bosch omstreeks 1895 de ogen van taalonderwijzers heeft willen openen.

[p. 256]

Bij een dergelik gebrek aan inzicht is het niet te verwonderen, dat ook fouten gemaakt worden, die beter nog dan de door het voorafgaande gesignaleerde oppervlakkigheid van geschiedbeschrijving, het peil van het huidige taalonderwijs, zoals het im groβen und ganzen gegeven wordt, leren kennen. -

Na een sobere en vage aanduiding van een nieuwe richting in het stelonderwijs, worden de richtingen en stromingen vermeld en met enkele woorden beschreven, die een reaktie zijn op dat nieuwe stelonderwijs, die willen terugkeren op oude paden. Als voorbeeld daarvan doet o.a. dienst de methode: Steloefeningen voor de lagere school van Van den Blink en Lancée. Er worden om dat in ere herstellen van vroegere steloefeningen te bewijzen verschillende voorbeelden gegeven, zo o.a. ook het zoeken van tegenstellingen, het anders zeggen d.i. het zoeken van synoniemen. En dan komt ten slotte nog de ontstellende mededeling: Alberts en Martens laten in hun methode ‘In Nieuwe richting’ ook kiezen tussen synoniemen. -

Alberts en Martens op één lijn gesteld met Van den Blink en Lancée! Alberts en Martens, een methode waarin de beginselen van het nieuwe taalonderwijs zo zuiver als 't maar mogelik is tot realiteit zijn gebracht voor de taalgroei van het kind van 6-12 jaar; Van den Blink en Lancée, een methode die in tegenstelling met de voorstelling die Douwes er van geeft doet denken aan wat scheutjes nieuwe wijn bij de oude wijn in de oude balgen!

Er is toch een hemelsbreed verschil tussen een synoniemenoefening als:

Zeg de kursief gedrukte woorden anders: Op enkele plaatsen van de kusten van Bretagne of Schotland kan 't gebeuren, dat iemand, een voetreiziger of visscher, die tijdens de eb op zekeren afstand van den oever langs het strand gaat, op eens bemerkt, dat hij al eenige minuten met moeite voort komt. Enz.

en een als:

Vul in een van de woorden: krijgen, ontvangen, verkrijgen, beuren in: Als we van avond geen onweer -, weet ik 't heelemaal niet meer. Hoeveel heb je gisteren in de winkel -? Door goed gedrag moeten we trachten te -, wat we in vurig gebed aan God vragen. We zullen onze gasten heel eenvoudig in onze huiskamer -. Ik kan maar niet van 'm -, dat ie me toestemming geeft, om met je mee te gaan. Je - van mij geen eent meer, als je alles toch maar opmaakt.

De eerste, die van Van den Blink en Lancée, is de het-komt-

[p. 257]

er-niet-op-aan-manier, die de indruk wekt: je kunt net zo goed het ene als het andere woord gebruiken; de tweede, die van Alberts en Martens, wil oefenen in nauwkeurig en keurig zeggen en schrijven. De eerste herinnert aan de ouderwetse taal- en stijloefeningen, die zich ten doel stelden vermeerdering van de taalschat, het leren kennen van klanken zonder veel inhoud, het aanbrengen van vale en vage woordsilhouetten en het opstapelen er van als in een woordepakhuis; de tweede wil in een individueel taalleven taalgevoeligheid ontwikkelen, gevoeligheid voor woordbetekenis, woordgebruik en ritme.

De methode van Van den Blink en Lancée op een lijn te stellen met die van Alberts en Martens doet pijnlik aan, want ze vormen een scherpe tegenstelling, zo scherp als Oud-taalonderwijs tegenover Nieuw-taalonderwijs staat. -

Daar komt nog bij, dat Van den Blink en Lancée door op ouderwetse manier synoniemen te laten zoeken de leerlingen voorbeelden van slecht schrijven voorleggen als: ‘Ik weet zeker, dat je broer niet tegenwoordig was bij het voorval, waarvan je gewaagt’. ‘Toen ik den man met aandacht aankeek, draaide hij zich met spoed om’. Ook daarom moeten zij ingedeeld worden bij het oude taalonderwijs, terwijl Alberts en Martens vooraan staan in de rijen van het nieuwe. Maar dat is niet doorgedrongen tot het besef van de geschiedschrijver Douwes. -

Ondertussen laat het histories verslag in het hoofdstuk ‘Richtingen en Stroomingen’ gegeven duidelik zien, dat het met het taalonderwijs in de lagere school nog is ongeveer zoals het voor 40 jaren was, ten minste in een groot deel van die lagere scholen, af te gaan op de methodes, waarmee men er zich tevreden stelt. -

Haarlem.

W. Kraak.