De Nieuwe Taalgids. Jaargang 21

Taalonderwijs in de lagere school.

Vergeleken met een 40 jaar geleden is er vooruitgang te merken bij het taalonderwijs in de lagere school. Maar 't gaat zo erg langzaam. Het beeld van de snelheid van een ouderwetse trekschuit is nog te flatterend. Toch heeft Van den Bosch in zijn ‘Pleidooi voor de Moedertaal, de Jeugd en de Onderwijzers’ al in 1893 de reddende hand toegestoken en met een flinke, krachtige greep geprobeerd ons uit het taalmoeras te helpen, waarin we nog aldoor zitten te modderen. 't Is overgrote voorzichtigheid, gebrek aan durf, star konservatisme. 't Is een men-

[p. 199]

taliteit, die verband houdt met onvoldoende en onjuist taalinzicht. 't Is te geringe belangstelling voortvloeiend uit een averechts taalbegrip, dat aan leren zuiver schrijven de meeste waarde toekent voor het moedertaalonderwijs in de lagere school. In de hand gewerkt dat gemis aan voldoende belangstelling doordat in de kringen van onderwijzers en opvoeders andere belangrijke kwesties de aandacht vragen. En daaronder zijn er als de tegenstelling arbeidschool of doeschool tegenover luisterschool of praatschool, die tot geringschatting leiden van praten en luisteren. Maar, hoe zal ‘ons moedertaalonderwijs nog ooit gezond worden’, hoe zal de gezonde en krachtige groei van het leren verstaan en leren gebruiken van taal ooit bevorderd kunnen worden zonder grote waarde te hechten aan het luisteren en aan het praten beide!

Bij het Katholiek biezonder onderwijs is men nog in de gunstigste omstandigheden: daar zijn voorlichters die de rechte weg wijzen. Vooraan staan de handleidingen en de taalboekjes van Alberts en Martens: In Nieuwe Richting. Hoe jammer, dat de plaatjes die hierin voorkomen zo foeilelik zijn. Is dan de esthetiese ontwikkeling niet van buitengewone waarde ook voor de taalopvoeding?

Bij het Protestants-Kristelik en bij het openbaar onderwijs is de toestand minder goed, al zijn vaak de illustraties er wel heel wat beter verzorgd. Er zijn zelfs onder de in beide kringen hoog gewaardeerde taalboekjes die aan een taalonderwijs doen als waren de brochures van Van den Bosch en Van Ginneken nooit verschenen. Toch worden ze veel gebruikt.

Zo bijv. ‘Ons Nederlandsch, Volledige Spelling en Stelmethode voor Lager en Uitgebreid lager onderwijs van D. Wouters, W.G. van de Hulst en A.L. van Hulzen’. - Er is verschil met de boekjes van voor 40 jaar.

Daarin stond:	enkelvoud 1e persoon:	ik ben
	enkelvoud 2e persoon:	(ontbreekt)
	enkelvoud 3e persoon:	hij, zij, het is
	meervoud 1e persoon:	wij zijn
meervoud 2e persoon:	gij zijt
meervoud 3e persoon:	zij zijn.

Toch was zeker met het ezelsbord, waarmee domoren in oude tijd werden omhangen en dat toen al lang naar de rommelzolder verhuisd was, niet de mogelikheid verdwenen om ook in woorden

[p. 200]

in de vorm van de 2e persoon enkelvoud aan zo'n individu te kennen te geven, dat hij een ezel was. - Bovengenoemde boekjes geven dan ook zoals het hoort: ‘ik kijk jou aan; jij kijkt mij aan; jullie kijkt boos; hooren jullie wel, wat ik zeg?’ - Zo is er hier dan kontakt met het leven. Tegenover dergelike nieuwerwetsigheden doet vreemd aan de grote zorg besteed aan de vele en de velerlei oefeningen in het onderscheiden van de en den en wat daarmee annex is. 't Begint met het leren kennen van de z.g. mannelike woorden als man, keizer enz., maar ook steen, tuin e.a., en van de z.g. vrouwelike woorden als vrouw, boerin enz., maar ook lamp, kachel e.a. En dan geldt voortdurend: we schrijven ‘den’ als we ‘hem’ kunnen zeggen, en bij vrouwelike woorden kan je nooit van hem spreken. Daarmee is het kontakt met het leven zoek. En dat blijft dan bij voortduring zo. Het doel is de buigingsuitgangen te leren schrijven, die het konservatieve De-Vries-en-Te-Winkel-dom nog meent te moeten in stand houden in de spelling. Met eene, eenen enz. schijnt men gelukkig voorgoed afgedaan te hebben bij het lager onderwijs, maar aan de schrijfwijze den, waar in het spreken van beschaafde Nederlanders de gehoord wordt, en wat daar nog meer mee gemoeid is, blijft men hechten. Waarschijnlik vooral ter wille van de toelatingsexamen voor inrichtingen als H.B.S., Gymnasium en Lyceum. Maar om dat doel te bereiken zijn niet alle middelen geoorloofd. En ongeoorloofd is het in de taal te gaan elimineren en interpoleren en substitueren alsof men met algebra te doen had. De bliksem sloeg in hem (i.p.v. in de eik) en: Het kopje viel van haar (i.p.v. van de tafel) is geen Nederlands. En de leerlingen aan zulke schoolse konstrukties te wennen is tegelijk ze ontwennen aan wat leeft in de taal, is kort en goed averechts taalonderwijs. Geen wonder, dat schrijvers van taalboekjes, die met hun onderwijs zo ver van het leven afstaan, ook in andere gevallen blijk geven niet het juiste onderscheidingsvermogen te bezitten en enormiteiten verkondigen als: ‘Groote, sterke, zware dingen zijn mannelijk. Kleine, zwakke, lichte dingen zijn vrouwelijk’.

Wat moeten de leerlingen nu hierbij denken? En hoe zullen ze oordelen, als het taalboek hun leert dat, terwijl toch de tafel groter is dan de stoel, die tafel een vrouwtje en die stoel een mannetje is? Moeten ze dan maar alles op gezag aannemen en mogen ze er geen eigen oordeel op nahouden? Hier wordt nog meer bedorven dan het taalgevoel van de kinderen, hier wordt

[p. 201]

ook een enorme fout gemaakt in zedelike zin. 't Is meer opgemerkt, kinderen zijn goedgelovig, men kan ze van alles wijsmaken. Maar mag dat opvoeding heten?

De suggestie is groot van het gedrukte woord, van het boek; de suggestie heeft nog meer invloed op het voor suggestie zo vatbare kind door het voortdurend herhalen van manieren van zeggen als: hij leeft van haar in hem (i.p.v. hij leeft van de hand in de tand).

Zo willen de leerlingen dan ook wel aannemen, dat foutief is van een enveloppe te zeggen: Waar heb je hem gelegd? en dat het moet zijn, zoals het boek zegt: Waar heb je haar gelegd? En dat je niet mag zeggen: Ik ben met hun meegegaan; maar dat het moet zijn van jongens: Ik ben met hen meegegaan, en van meisjes: Ik ben met haar meegegaan. Dat het zelfs onnatuurlik is, - immers het taalboek zegt het hun: bij vrouwelike woorden kan men natuùrlik nooit van hem spreken, - van een tafel te zeggen: Wat staat hij dicht bij het raam, laten we hem wat achteruit schuiven. - Op die manier door dressuur bedorven leerlingen hebben niet alleen later bij hun schrijven maar ook bij hun spreken telkens en telkens weer naar een woordenboek te grijpen.

De veel gebruikte boekjes van het trio Wouters, Van de Hulst en Van Hulzen, waarvan in 1923 van het eerste deeltje de eerste druk verscheen en in September 1925 al een derde druk, terwijl ook de hogere deeltjes al twee drukken hebben beleefd, waarvan de eerste in 1924 en de tweede al in 1924 of in 1925 zijn derhalve verderfelik voor het taalonderwijs.

Het Pleidooi van Van den Bosch verscheen in 1893. We gaan wel erg langzaam vooruit.

Wij zijn nog lang niet zover, dat taalopvoeding in elke lagere school is een bewust leiden en een taaltucht om tot volledige ontplooiing te doen komen wat in ieder individu leeft aan taalgevoeligheid en taalvaardigheid.

Haarlem.

W. Kraak.