De Nieuwe Taalgids. Jaargang 18

Op het gezigt van trekkende kraanvogels.

Ieder kent Starings mooie gedichtje over de kraanvogels die, wanneer hij ze op een herfstavond in een V ziet voorbijvliegen naar het Zuid Westen, zoo diepe gedachten in hem wekten. De vogel die daar hoog boven de aarde met haar rampen, in onbekommerde zielsrust zijn dagenlange tocht vervolgt om eindelik in betere gewesten rust te vinden, wordt voor de dichter het zinnebeeld van de gelovige, die, verheven boven ‘de werrelt die zoo dwerrelt,’ zijn gedachten richt op het hemelse Vaderland. Het is natuurlik heel goed mogelik dat Staring werkelik door het zien van die vogels plotseling deze analogie in zich voelde ontstaan. Toch schijnt mij een andere verklaring meer aannemelik.

Van den Bosch, in de aantekeningen achter zijn uitgaaf in de Zwolsche Herdrukken, wijst op een regel bij Göthe die er in de verte aan herinnert: ‘Doch ist es jedem eingeboren, Dass sein Gefühl hinauf und vorwärts drängt, Wenn über uns im blauen Raum verloren Ihr schmetternd Lied die Lersche singt, Wenn über schroffen Fichtenhöhen Der Adler ausgebreitet schwebt, Wenn über Flächen, über Seen Der Kranich nach der Heimat strebt’.

Van ontlening kan men hier natuurlik niet spreken. Veel treffender is de overeenkomst met een embleem van een vergeten 17^de-eeuws dichter, Dirk Pieters Pers, wiens Bellerophon of Lust tot Wijsheydt (1614) in de 17^de eeuw naar prof. Kalff's mededeling niet minder dan 10 drukken beleefde. Staring schrijft

[p. 207]

boven zijn gedicht: ‘de trant van Cats gevolgd’. Ook Pers schrijft soms in Catsiaanse stijl. Het embleem waarover ik sprak, stelt voor een ooievaar, hoog vliegend, boven een wolkenkrans, naar stralend licht. Uit de wolken stroomt regen. Beneden zien we een stad met poorten en torens en daarachter vlammen en rookwolken. Rondom het ovaal van de tekening lezen we: Heic tute contemnimus imbres en er boven: Wat is hier te beleven?

Pers' toelichting laten we hier in zijn geheel volgen:

Waerom de Oyevaer met dese omschrijvinge: Heic tute contemnimus imbres, uytgebeeldt is, daer van sal u de reden werden vertoont: Hier mede wordt te kennen gegeven, dat een Godtsdienstigh en vroom man, die in dese werreldt alle ramp en tegenspoet, soo van moorden, branden, rooven, verjagen, met sijne oogen moet aanschouwen, altijdt in sijne ziele den toekomenden standt der gelucksaligen overweeght, en siet wel dat hier in dese werrelt niet als drocfheydt en hertzeer is te beleven; daerom stijgt hij met sijne gedachten al veel hooger als de Sonne en Mane konnen bereycken, ja klimt soo verre, dat hij by sich selven seyt: Alhier leven wy seker, en vragen na geen storm of slagh-regen, maer soecken dat eeuwige, alwaer de vreese en alle de ongevallen deser werreldt uytgesloten zijn. Hierom seyt Petronius, dat dese vogel Pietati cultrix, of de Godsdienstighste van alle voghelen genoemt wordt, die alle des werrelts schatten verachtende, in den Hemel haer woonplaets schijnt te besitten; want sy leeft hier, als sonder haet of nijdt, niemant verkortende noch andere vogelen verongelijckende, maer wapent sich alleen tegen de snoodste, en suyvert de velden van alle schadelijcke gedierten. Soo behoort dan een wijs man niet altijdt den steen van Sysiphus te rollen, en al te veel moeyte op den hals halen, waer in hy dagh noch nacht kan rusten, maer behoort sich veel liever te laten genoegen, siende de ware ruste te gemoet, en sich wapenen tegens de snoode sonden, om Godt noch den Menschen te bedroeven.

Hier is gewoel en wildernis,
By Godt al ons verlangen is:
Wy leven hier in smert en pijn,
By Godt sal onse ruste zijn.

Alwaer de lichte Son en Phoebi guide wagen

Beschijnt het aerdtsche rond, is niet dan pijn en smart:

De pijn kan al ons vreughdt en vrolijckheyt verjagen,

En maecken onse Ziel door teghenspoedt benart.

Wat is in dit gewoel en woest gespuys der volcken

Al moeyelijck verdriet! 't is een vergramde Zee,

Waerin wy gaen te grondt, dan weder aen de wolcken,

Dan over ebb' en vloed, dan op een schorre ree.

[p. 208]

 

Hier is maer schrick en vrees, hier zijn de hooghe vloeden,

 

Hier is geweldt en moordt, hier is het hooghste quaet,

 

Daer statet in de vlam, hier branden de gemoeden,

 

En staen nae 's naesten doodt, door een ontsteken haet.

 

De Goddelijcke Storck vlieght met ontslagen vlercken,

 

En acht der wolcken damp, den regen, noch de Maen,

 

En hooger als de Son wil sy haer geest verstercken,

 

En laten al 't geraes van dese werrelt staen.

 

‘Dus wie de ware rust op aerden meent te vinden,

 

Die vindt niet wat hy soeckt, bedrieght sich door den schijn:

 

De wellust laet haer niet in dese werreldt vinden,

 

By Godt moet onse vreughdt en onse wellust zijn.’

Mij dunkt, de overeenkomst, zelfs in onderdelen, is te groot, om aan toeval te mogen denken. Dat Staring de ooievaar door de kraanvogels verving, ligt voor de hand, als we bedenken dat hij deze vogels in de herfst meermalen zag overvliegen. Onder de aardse rampen worden bij Pers genoemd de ‘hooghe vloeden’ en ‘daer statet in de vlam’; Staring spreekt van ‘sulfergloed’ bij aardbeving en van overstrooming. Waar Staring er op wijst, dat aan de kust, waar aller zorgen woeling rust, geen ‘Twistvuur brandt’, zegt Pers: ‘hier (op aarde) branden de gemoeden’. De enigszins wijdlopige voorstelling van Pers is door Staring gewijzigd tot een bondigheid, waarin geen woord te veel is.

K.H. de Raaf.