De Nieuwe Taalgids. Jaargang 18

Boekbeoordelingen.

Johannes Tielrooy: Conrad Busken Huet et la littérature française. Essai de Biographie Intellectuelle. Proefschrift, verdedigd te Parijs en te Amsterdam (Paris - E. Champion; Haarlem - H.D. Tjeenk Willink - 1923).

Het werk van de prozaïst en criticus Busken Huet is zozeer doortrokken van de Franse geest, dat een grondige kennis van de Franse letterkunde en letterkundige kritiek onmisbaar is, om zijn ontwikkeling ten volle te begrijpen. Het is niet voldoende, vast te stellen dat hij in de Franse school gevormd is, dat de taal en de litteratuur van zijn tweede vaderland hem levenslang bekoord hebben; een détail-onderzoek naar de Franse boeken die hij las on beoordeelde, naar de invloed die hij daarvan onderging, is noodzakelik. Daarom mogen de Neerlandici zich verheugen, dat een konner van de Franse letterkunde deze moeielike en tijdrovende taak met liefde op zich nam en met geduld volbracht. Een lange reeks van artikels over Franse auteurs moest hij krities doorlezen en him soms bijna vergeten werken te voorschijn halen. Zijn resultaat getuigt van smaak en oordeel: waar Huet mistast, spaart hij hem niet, waar hij gelukkig is, brengt hij hem de verdiende lof. Good gezien is het ook, in de opeenvolgende

[p. 150]

perioden na te gaan, welke belangrijke dichters en schrijvers door Huet niet werden opgemerkt en gewaardeerd: in de eerste periode behoren Taine en Leconte de Lisle tot ‘les absents’ (blz. 29); later Baudelaire en - wat minder vergefelik is voor de romanschrijver Huet - Balzac, Victor Hugo, Stendhal, Flaubert (blz. 63), terwijl auteurs van veel minder betekenis, als Souvestre, About en Feuillet - een van de voornaamste modellen voor zijn Lidewijde (blz. 109) - blijkbaar zijn volle aandacht trekken. Ook de betekenis van Zola heeft hij eerst laat beseft. Hoewel Tielrooy geneigd is, de lof ruimschoots tegen de blaam te doen opwegen, geeft het resultaat van zijn studie toch de indruk, dat Huet's onderscheidingsvermogen ten opzichte van de Franse letterkunde minder scherp was dan tegenover de gelijktijdige Nederlandse. Daar heeft hij zich niet vergist, wanneer hij Potgieter, Bosboom-Toussaint, Multatuli boven de vele middelmatigheden als de belangrijke auteurs onderscheidde, al heeft hij ook Perk niet kunnen waarderen.

Helder zet Tielrooy uiteen, onder welke invloed de criticus Huet zijn stijl en trant ontwikkelde: eerst onder de ethiese leiding van Vinet (blz. 37), wiens invloed geleidelik verdrongen werd door die van Sainte-Beuve (blz. 47, 80 vlg.) en van Renan, terwijl Taine's invloed, behalve op kunsthistories gebied, oppervlakkig blijft: ‘Jamais Huet n'a été aussi systématique que Taine: il lui ressemblait, mais assez superficiellement; c'était un Sainte-Beuve, doublé d'un Renan’ (blz. 290). Minder geneigd ben ik om hem gelijk te geven, wanneer hij, verleid door de parallel die Mevr. Huet eenmaal trok, als gemeenschappelike karaktertrek bij Sainte-Beuve en Huet noemt: ‘Soitir d'eux-mêmes pour se retrouver chez les autres ou par les autres: telle était leur joie à tous deux’ (blz. 89). Hoe is dit te rijmen met het feit dat hij Huet terecht beschouwt als ‘mordant, satyrique, voltairien’? (blz. 289). Een plooibare, dichterlik-aanvoelende natuur had hij allerminst: in dat opzicht is Allard Pierson veeleer een Nederlandse Sainte-Beuve geweest. Diep-religieuse geesten als Da Costa, onevenwichtigen als Bilderdijk heeft Huet nooit gepeild; het dogmaties-Kalvinistiese en als tegenpool het uitbundig-realistiese bleef hem vreemd. Doordringend begrijpen deed Huet alleen dat wat hem in wezen gelijk was.

Buiten zichzelf treden in romankunst lag eveneens buiten zijn vermogen. Lidewijde, waarvan de schrijver de beste verwachtingen had, liep op een mislukking uit, gelijk Tielrooy

[p. 151]

ten volle erkent. Veel gunstiger oordeelt hij over Robert Bruce, waarvan de aanhef ‘rappelle L'Education sentimentale’ (blz. 189), maar m.i. is de tweede mislukte romanpoging ook in de verte niet met Flaubert's meesterwerk te vergelijken: de mogelike voltooiing zou tot Huet's roem weinig bijgedragen hebben. Juist is, dat Huet in zijn laatste levensperiode - evenals Vosmaer en Pierson - in kunstbeoofening vergoeding zocht voor verloren godsdienstige of maatschappelike idealen, maar past bij de intellektualistiese aanleg van de schrijver van Het Land van Rembrandt wel een sterke term als ‘la seule adoration de la Beauté’? (blz. 19).

Terecht begreep Tielrooy dat uit een reeks beschouwingen omtrent de Franse invloeden op Huet geen boek kon groeien, als die niet ingelijst werden in een biografie. Maar hier deed zich een moeielikheid voor, die de schrijver zelf voelde. Zijn dubbel doel was: ‘faire connaître Busken Huet en France - le faire mieux connaître en Hollande’ (Introduction IX). Het laatste was gemakkeliker dan het eerste. Voor de Nederlandse lezer brengt deze studie wel geen geheel nieuw ‘portrait littéraire’, maar ongetwijfeld een zeer welkome aanvulling van de bestaande litteratuur over onze grote criticus. Krijgt de Franse lezer een duidelik beeld van Huet's ontwikkeling en zijn betekenis voor de Nederlandse beschaving? Hij zal gevleid zijn, dat een van de grootste Nederlandse litteratoren ongeveer zijn gehele geestelike bezit aan Frankrijk dankte; hij zal de indruk krijgen dat Huet als eenzame profeet ‘in partibus infidelium’ de Franse kultuur in Holland ingang deed vinden. Dit is niet te verwonderen. Hoe kan hij de invloed van Soholten en het modernisme, van Potgieter en De Gids begrijpen, wanneer dat voor hem niet veel meer dan blote namen blijven? Men kan van mening zijn dat het een hopeloze onderneming is, dit alles aan een Fransman duidelik te maken, tenzij hij een diepgaande studie van Nederlandse maatschappelike en litteraire toestanden wil maken, maar in dat opzicht blijft toch Tielrooy's, ‘Biographie intellectuelle’ vrijwel zonder achtergrond. Potgieter's machtige invloed en steun is ongetwijfeld onderschat: de lezer bemerkt nauweliks dat Potgieter een voortreffelik kenner van de Franse letterkunde was, die Huet - zelfs later nog - in menig opzicht de weg kon wijzen, en als dichterlik criticus steeds zijn meerdere bleef. De invloed van Multatuli's radikalisme en satyre, door Meerkerk zo juist geschilderd als de macht die Huet geleidelik van Potgieter

[p. 152]

vervreemdde, wordt in 't geheel niet vermeld. Allard Pierson, meer dan Huet discipel van Vinet, die een zo diepe blik sloeg in het zieleleven van zijn ‘jongere tijdgenoot’, had met vrucht geraadpleegd kunnen worden over Huet's predikantschap. Kortom, ook door samenvatting van wat anderen geschreven hebben, zou Huet's ontwikkelingsgang duideliker te schetsen geweest zijn. Maar wellicht stellen wij te hoge eisen aan een studie, waarvan het zwaartepunt moest blijven liggen in het gedokumenteerd-kritiese verslag van Huet's werkzaamheid op Frans litterair-histories gebied, en waarvan de leesbaarheid, goede smaak en de Franse klaarheid geen geringe verdienste is.

C.d.V.