De Nieuwe Taalgids. Jaargang 17

[p. 216]

Boekbeoordelingen.

Afrikaanse Grammatika, deur M.B. Botha, M.A., Professor in Nederlands en Afrikaans aan die Uniwersiteit van Kaapstad, en J.F. Burger, M.A., Lektor in Opvoedkunde aldaar. 222 blz. Prijs 5 shillings. T. Maskew Miller, Kaapstad, z.j.

Bovengenoemd werkje, blijkens het voorwoord ‘die resultaat van ('n) poging om in 'n ongetwyfelde behoefte te voorzien’, is geheel voor de praktijk bedoeld, getuigen o.m. de 47 oefeningen, die een 40 bladzijden beslaan. Het heeft van November 1921 tot Februarie 1923 drie drukken beleefd, zodat genoemd voorwoord blijkbaar gelijk heeft.

De schrijver van een praktiese grammatika van het Afrikaans ziet zich voor een niet te onderschatten moeilikheid geplaatst door de schaarste aan wetensehappelik onderzoek en daardoor het ontbreken van een gezonde basis. Reeds de indeling: I Sintaksis. (1-30), II Die Rededele (31-143), III Woordvorming (144-165), IV Die Klanke en Spelling (166-188), V Taal en Taalontwikkeling (189-206) wekt bevreemding. Afgezien nog van de plaats die de sintaksis in zo'n werkje behoort in te nemen vormt hoofdstuk I een ongelukkige inleiding. Als voorbeeld wijs ik op het kapitteltje: ‘Woordskikking in die samegestelde sin’, trouwens een moeilik gebied. Hier worden in zes paragraafjes enige regels samengedrongen, welke grotendeels dogmaties en onwaar blijken (b): ‘Die hoofsin het die normale woordskikking, as die bysin één van onbeperkte toegewing is: Hoe groot hij ook mag praat, hy is 'n lafaard’ wordt al in het voorwoord weerlegd door de eigen zin der schrijvers: Watter metode ook al by die taalonderwys gevolg mag word, sal dit altyd nodig wees om hom .... attent te maak (e) ‘In die bysin staan die werkwoord normaal aan die end, behalwe wanneer die voegwoord voor 'n selfstandige sin weggelaat word, of wanneer daar 'n beknopte bysin na die gesegde volg’ wordt teniet gedaan door de zelf gebruikte zin: Waar die dubbele ontkenning voorkom, geld as algemene reël 'dat die twede nie staan aan die end (blz. 24). In de eerste druk ontbreekt (d): ‘As twee newengeskikte sinne

[p. 217]

met mekaar verbind word deur voegw. Bijw., is daar inversie in die twede sin: Die reis is lank, daarom moet ons vroeg beginne.’ Het is echter een onnutte toevoeging, want reeds op blz. 5 (a) behandeld. Op grond van de vele zinnen met ongemotiveerde inversie nà en, die de schrijvers bezigen, lijkt de vraag bijna gewettigd of deze woordorde niet als geval (g) had behoren te worden opgenomen! Deze zaken leggen voldoende het gebrek aan waarneming en het dogmaties voorschrijven bloot. Dit sintaksis-schetsje staat, als veel van het overige werk, onder de ban van Nederlandse boekjes van die aard. Zo komt het dat een lezer allerlei voor ogen krijgt wat in 't Nederlands precies zó bestaat, maar wat toch specifiek Afrikaans moet lijken.

Op blz. 9 worden do termen ‘newenskikkende’ en ‘newengeskikte’ sinsverband verward aangewend. Ook het anglicisme ‘die negatief in Afrikaans’ zou men liever vervangen zien door het in de tekst gebruikte ‘ontkenning’. Van de als model gegeven zin op blz. 7 wordt in de model-ontleding het begin vergeten, een slordigheid die zich in alle drukken voortsleept.

Het twede hoofdstuk is uitteraard gemakkeliker, mee door de vele Nederlandse beschrijvingen die als stramien konden dienen. Maar ook hier moeten we verscheidene vraagtekens plaatsen, bv. bij de opmerkingen over ‘geslag’. Veelal getuigen de ‘regels’ van een zucht naar do letter, wanneer het bv. heet: ‘Selfstandige naamwoorde wat eindig op 'n medeklinker, voorafgegaan deur 'n kort beklemtoonde klinker, verdubbel die slot-medeklinker in die meervoud as die klinker onveranderd bly: pot-potte.’ Een verouderde beschouwing blijkt uit het volgende over naamvallen: ‘Die derde naamval: Leen my jou mes; vertel ons die nuus; jy beneem Jan sy goeie naam; gee die diere kos. My, ons, Jan, diere, staan hier in die 3de naamval, maar sodra as ons die voorsetsels vir of aan voorsit, word hulle dadelik 4de naamval, want al die voorsetsels beheers die 4de naamval: gee vir die diere kos, ens.’ Een beter inzicht lijkt te schemeren in de toch als voorbeeld van een derde nvl. bedoelde zin op blz. 73: ‘Hy wil ook vir 'n mens niks gee nie.’(?)

Onder het werkwoord staat allerlei wat in de sintaksis thuis hoort; verder komen er vraagtekens bij vele vbb. Wat echter te zeggen van de lijstjes der werkwoordsvormen, wanneer we daarin, bv. van de aantonende wijs eerste persoon enkelvoud lezen:

Voltooid Teenw. Tijd: ek het geprys.
Onvoltooid Verl. Tijd: ek het geprys.

[p. 218]

Voltooid Verl. Tijd: ek het geprys.?

Als verleden deelwoord der onscheidbaar samengestelde ww., bv. onderstreep, wordt gegeven: onderstreep, terwijl we toch steeds horen en lezen: geonderstreep.

Hetgeen over de klanken en de spelling verteld wordt is niet slecht, afgezien natuurlik van een algemeenheid als: ‘Wat die ontwikkeling van Nederlands tot Afrikaans betref, is die verandering van die klanke geweldig groot’, in hfdst. V (blz. 194); dit ‘geweldig’ doet wel wat dwaas, wanneer men bv. denkt aan de klankverschillen der nederlandse dialekten onderling.

Het laatste hoofdstuk is van andere aard dan de rest van het boekje; het is histories, en ook wel polemies. Ook hier stuiten we op oppervlakkigheden: ‘Op die vraag: wat is Afrikaans, en hoe hot dit in Suid-Afrika ontstaan? is dit nie moeilik om te antwoord nie.’ ‘By feitlik alle lewende tale is daar groei en ontwikkeling wat, soos reeds aangemerk, op spontane wyse geskied.’ ‘Vir die boere wat die land ingetrek het, was daar nie tyd of geleentheid om hulle met Nederlandse lektuur besig te hou nie.’ Hadden ze geen Statenbijbel? De polemiek tegen de Maleis-Portugese teorie gaat niet op; de vermelding dat ‘die lys van woorde wat direk van Mal.-Port. afkomstig is, afgebring (is) tot op 22’ is van heel wat minder betekenis dan de schrijvers er aan schijnen te hechten.

We hebben hiermee onze op- en aanmerkingen lang niet uitgeput, maar dit zal men naar aanleiding van een dergelijk boekje niet van ons verlangen. Ik kan echter niet nalaten er nog op te wijzen dat de waarschuwing tegen anglicismen, zichzelf straft door wendingen als: ‘Van die inhoud van die sin sal dit egtor altyd volkome duidèlik wees watter tyd bedoel word.’ (blz. 117) en: ‘Ons word dus gelaat met sta, wat nog in Ned. in die eerste pers. enkelv. voorkom’ (blz. 145), wat betekent dat we als wortel sta overhouden, wanneer we alle andere elementen van 't woord ‘onverstaanbaarheid’ losmaken.

Het peil van taalonderwijs in Z.A. is blijkbaar nog niet hoog gestegen; erger is dat men dat weinig beseft, blijkens de woorden van de eerste schrijver, kort geleden in ‘Die Burger’ gemeen gemaakt: ‘maar elke skoolboekie moot in alle opsigte die volmaaktheid self wees, of daar word van alle kante op die skrywer losgetrek. En heeltemal tereg ook.’

Stellenbosch.

A.C. Bouman.