De Nieuwe Taalgids. Jaargang 17

Dialectgeographie in zakformaat.

Met groot genoegen kan ik mededeelen, dat de vlieger, die ik in de vorige aflevering heb opgelaten, heel aardig is opgegaan. Van verschillende zijden heeft men mij materiaal toegezonden, hartelijk dank aan allen die zich moeite daarvoor hebben getroost. Van de Hoogleeraren de Vooys en Stoett vernam ik tot mijn genoegen, dat zij de zaak onder hun leerlingen gepropageerd hebben. De Heer A. Oosterlee te Zetten zond mij materiaal voor 40 verschillende plaatsen, dat hij onder zijn leerlingen had verzameld. Op een soortgelijk gelukkig idee kwamen ook de Heeren S.W. Bakker uit Appingedam en H. Beuken uit Helmond. Uit de ontvangen mededeelingen blijkt, dat er voor de zaak groote animo was: ‘Er was voor het hele onderzoek groote belangstelling, ze willen graag nog eens iets dergelijks doen’, werd me van verschillende kanten verteld. Kortom ik vind hier weer een oude ervaring bevestigd, waarvan ik reeds vroeger heb gewaagd (Handel, v.h. Vierde Vlaamsch Philologencongres 1921, blz. 76): ‘Wie het platteland een beetje kent, weet, dat het aantal goede dialectsprekers, die bereid zijn om aan het taalonderzoek mede te werken vrij groot is. Wat heb ik er op mijn reizen niet veel ontmoet, gepensionneerden, renteniers, onderwijzers, landbouwers, die in den loop van het gesprek met een vroeger door hen gemaakt dialectverhaaltje kwamen aandragen, of die uit hun paperassen dikke schriften met woorden en uitdrukkingen opdolven, die door henzelve, of hun vaders of grootvaders waren verzameld. Hoe jammer is het, dat dergelijke menschen altijd op zich zelve en in stilte blijven werken; hoe goed zou het zijn wanneer

[p. 104]

hier eenige leiding kon worden gegeven en eenige samenwerking kon worden bereikt.’

Er is dus alle reden voor om het experiment nog eens te herhalen; alleen wil ik trachten enkele bezwaren, die thans aan het licht gekomen zijn te ondervangen. Men stelde mij de vraag, of het niet wenschelijk zou zijn eenige phonetische aanduidingen te geven. Ik heb dat met opzet niet gedaan, omdat juist uit de velerlei manieren, waarop men met ons gebrekkig alphabet moeilijke phonetische verschijnselen tracht weer te geven, dikwijls de beste conclusies zijn te trekken. De ervaring heeft geleerd, dat phonetisch schrift in handen van leeken niet zelden tot zeer ongewenschte nivelleering en vaak ook tot groote misverstanden heeft geleid. Men bedenke dat ondergeteekende op bepaalde verschijnselen ook wel is voorbereid, zoodat de interpretatie der soms ietwat zonderling lijkende spellingen voor hem in de meeste gevallen niet zooveel moeilijkheden oplevert.

Dat op mijn vorige lijst eenige woorden voorkwamen, die niet op Nederlandsche toestanden berekend waren, deed er voor dat onderzoek minder toe, omdat het de dialectgeographie van heel Midden-Europa betrof. Van dat standpunt bezien is het namelijk ook van belang te weten, of bepaalde begrippen en woorden in sommige gebieden ontbreken.

Aangemoedigd door het succes van de vorige keer neem ik dan nu de vrijheid mij andermaal tot de lezers van dit tijdschrift te wenden met verzoek om vertaling van de navolgende woorden:

1.	Een muis, een klein muisje.
2.	Een moedervarken (zeug) met zeven kleine varkentjes (biggen).
3.	Een mannelijke eend.
4.	Een vrouwelijke hond.
5.	Een klein potje.
6.	Een klein boekje.
7.	Een mol.
8.	De dooier van een ei.
9.	Hij vroeg mij om een boterham met kaas.
10.	Een tafella.
11.	Een beetje water en een stukje zeep.
12.	Uitdrukkingen voor ‘in de benauwdheid zitten’ (hij zit in de rats, in z'n stinkert, in z'n rikketik, in de piepzak, in de penarie, enz.).

[p. 105]

Aangenaam zal het mij zijn, wanneer men mij op opvallende verschillen met naburige dorpen door een enkel woord attent maakt. Onnoodig te zeggen, dat ik ook voor alle verdere mededeelingen omtrent het dialect en zijn grenzen zeer dankbaar zal zijn.

Antwoorden (met duidelijke vermelding van de plaats, waar de woorden worden gebruikt en verder van naam, adres, leeftijd, beroep en geboorteplaats van den dialectspreker) worden gaarne vóór 1 Juli ingewacht bij: Kloeke, Schotersingel 65, Haarlem. De bedoeling is, dat materiaal voor alle provinciën, ook voor Friesland, Noord- en Zuid-Holland (ja voor het laatste juist vooral) wordt ingezonden. Men late zich niet weerhouden door het feit, dat de dialectwoorden vaak min of meer op de woorden der schrijftaal gelijken, immers ook dat te constateeren is juist van groot belang. Ook voor de groote steden is mijn lijstje wel te gebruiken.

Bijzonder zou ik het begroeten, wanneer ook de taalleeraren aan openbare en bijzondere Gymnasia en Lycea, H.B.S., Kweekscholen, Normaalscholen ditmaal in ruimen omvang zouden willen medewerken. De lijst is zóó gekozen, dat de leerlingen - mits voldoende waarborgen voor zuiver plaatselijk dialect aanwezig zijn - de lijst vrij gemakkelijk kunnen invullen. Kleine velletjes papier kunnen gemakkelijk als eenheidsformaat worden gekozen. Internaten zouden wellicht met definitieve beantwoording tot na de Paaschvacantie kunnen wachten, opdat de leerlingen thuis nog navraag kunnen doen.

Dan is mijn hoop gevestigd op de onderwijzers ten platten lande; ik heb juist daaronder bij al mijn onderzoekingen zooveel medewerkers gevonden, dat ik van hen een groot aantal inzendingen (door henzelf of hun leerlingen ingevuld) durf verwachten.

Niet het laatst wend ik mij ook tot alle mannelijke en vrouwelijke studenten in de nieuwe talen (en waarom zouden die in de oude talen ook niet van de partij zijn?). Zouden zij - gewapend met dit lijstje - niet eens den boer kunnen opgaan en de omtrek onzer academiesteden kunnen exploreeren, een paar in Noordelijke, andere in Zuidelijke, Oostelijke of Westelijke richting? Voor de taalstudie zijn dergelijke uitstapjes van niet te onderschatten waarde. Men neme toch eens de proef; elk dorpje kost - als men een goede dialectspreker heeft gevonden - in dit geval op zijn hoogst een tien minuten en men zal zien: 't is heusch een aardige bezigheid.

[p. 106]

Bij voorbaat aan alle medewerkers hartelijk dank; het aantal inzendingen zal wel te groot worden, om allen ook nog persoonlijk te bedanken, zooals tot dusver mijn gewoonte was.

Zoo moge dan deze oproep aanleiding zijn tot een dialectgeographische wedstrijd. Laat mij eraan toevoegen, dat aan dezen wedstrijd alle provinciën van Nederland en Vlaamsch-België zullen mededoen, in België zal dit lijstje door bemiddeling van Dr. Grootaers op ruime schaal worden verspreid. Ook in Nederland heb ik nog verdere maatregelen genomen. Ieder wordt beleefd verzocht de zaak te steunen, door er in eigen kring voor te ijveren en opname in de provinciale pers te bevorderen. De resultaten van dezen wedstrijd zie ik met spanning tegemoet, want, lezers, ook de belangstellingsgeographische kant van deze zaak is niet oninteressant: men zou nu toch wel eens graag willen weten, waar de brandpunten der dialectologische belangstelling zijn te vinden en welke provincie de kroon spant in liefde voor de moedertaal.

Bonn, Februari 1923.

G.G. Kloeke.