De Nieuwe Taalgids. Jaargang 16

[p. 268]

Uit de tijdschriften.
(Julie-Augustus).

De Gids. Julie.

H.C.M. Ghijsen schrijft, in aansluiting bij haar proefschrift, over De samenwerking van Wolff en Deken. Omstreeks 1777 had een kentering plaats in Betje Wolff's schrijfstersleven. Na een periode van stilstand vroeg alles om vernieuwing. Het samenleven met haar nieuwe vriendin ‘bracht tot den opbloei van werklust en scheppingskracht die kostbare prikkel van belangstelling en meevoelen in den dagelijkschen omgang, die Wolffje in de laatste jaren meer en meer had gemist’. ‘De bewondering en ernst van A. Deken worden de stuwkracht die Betje Wolff bezieling brengt.’

Aug.

J. Huizinga geeft een beschouwing over een bloemlezing uit Jong-Friese gedichten, onder de titel De Nije Moarn bijeengebracht door J. Kalma, ‘iemand van opmerkelijke begaafdheid, een geestdriftig temperament en een gevaarlijke gemakkelijkheid van productie’. De aanhalingen bewijzen ‘de fijnheid en den ernst van deze poëzie en een verrassende geschiktheid van het Friesch voor de hoogere lyriek’.

‘Is het ook zeer oorspronkelijk? - Het is onmogelijk, hier niet den onmiddellijken invloed waar te nemen van twee stroomingen. De eene is die van de Nederlandsche lyriek na 1880, met haar sterke verwantschap aan de Engelsche, die haar tot voorbeeld was. De sonnetten van Kalma beduiden de intrede van de jongere Nederlandsche dichtkunst in het Friesch. Het is eigenlijk geen gunstig teeken, dat de meeste van deze gedichten (evengoed als Kalma's proza) behoudens rijm en metrum zich bijna woord voor woord in het Nederlandsch laten transponeeren. De Friesche ziel beantwoordt dan toch blijkbaar vrij volkomen aan die van Nederland.

De andere invloed, die hier nawerkt, is de Duitschromantische.’ .... ‘De romantische inslag verraadt zich in het feit, dat deze jong-Friesche dichters, Kalma vooraan, zich nog steeds bedienen van de Oud-noorsche godenfiguren en mythologische

[p. 269]

begripppen, die met Friesland nooit iets uit te staan hebben gehad, en waarvan er sommige, als Bragi en Iduna, reeds in hun Oud-Yslandschen tijd een weinig naar de lamp roken.’

In het vervolg van haar bovengenoemde studie zegt Mej. Ghijsen o.a.:

‘Niet in opzettelijke voorbereiding, in stelselmatige verdeeling van arbeid, maar in de vorming van een gemeenschappelijk geestelijk bezit, in het doorleven van elkanders ervaringen, het dóórdringen tot elkanders gedachten en gevoelens, bron waaruit men bij uitbeelding en beschouwing, gelijkelijk putten kon, ligt de levende kracht der samenwerking bij Wolff en Deken. Betje Wolff blijft in deze samenwerking de leidster, omdat zij verreweg het meest tot de vorming van dit gemeenschappelijk bezit had bijgedragen, omdat ook haar talent in humoristische kracht, in ontledend en beeldend vermogen, in klaren werkelijkheidszin, dat van haar vriendin overtrof; toch zal Deken's aandeel, niet alleen in de praktische uitvoering, maar evengoed in de conceptie van sommige der karakters, onschatbaar blijken en de waarde van eenige der beste gezamenlijke scheppingen verhoogen.’....

‘Betje voelt door de gedurige gedachtenwisseling met Deken, door den opwekkenden invloed van haar belangstelling en bewondering zoo goed de eischen van haar geest als die van haar hart bevredigd. Het feit, dat zij op geestelijk gebied de leidster is, brengster van het nieuwe in denkbeelden en opvattingen, wordt, zoolang haar geestdrift en werkkracht in hun bloei zijn, niet als bezwaar gevoeld.

Een oogenblik, in de depressie die, na de voltooiïng van Willem Leevend, vooral voor Betje Wolff, de nerveus-overgevoelige intreedt, zal dit anders zijn. Dan zal de behoefte aan onmiddellijker geestesprikkel dan Deken geven kan een tijdlang teleurstelling, een gevoel van geestelijke eenzaamheid wekken, die met de oude overdrijving worden geuit.

Maar dit kon niet durend zijn; daarvoor was in deze vriendschap, ondanks verschil van ontwikkeling, ook de geestelijke overeenstemming te werkelijk.

Tot een nieuw hoogtepunt in haar schrijfstersleven zal na 1785 haar vriendschap niet meer voeren: de diepste ervaringen van Betje Wolff's leven zijn in Sara Burgerhart en Willem Leevend verwerkt, het geheel van haar levensbeschouwing is er in neergelegd.’

[p. 270]

De Nieuwe Gids. Aug.

In de Literaire Kroniek een scherp afbrekende kritiek van Dr. J. Berlage's Alkestis-vertaling door W. Kloos.

Groot-Nederland. Julie.

J. Saks geeft het zevende vervolg van zijn studie over Multatuli en zijn Vorstenschool. In dit gedeelte behandelt hij het verblijf te Menado. - Victor E. van Vriesland publiceert een opstel over Het Joodsche Lied, dat een vervolg is van een artikel in De Nieuwe Gids (April 1919): het is gewijd aan de poëzie van Jacob Isr. de Haan.

Aug.

J. Saks vervolgt zijn Multatuli-studie. Onder de boekbeoordelingen geeft J.L. Walch warme lof aan de sonnettenreeks De Keten, gepubliceerd onder de schuilnaam Jan Diderikz. - F. Coenen beoordeelt o.a. gunstig Het Ontwaken van D.Th. Jaarsma en Pauwkens Vagevuur van Antoon Thiry.

De Beiaard. Aug.

B.H. Molkenboer schrijft een artikel ter herdenking van de zestigste verjaardag van de Katholieke dichter Eduard Brom, een ‘volbloed Thymiaan’: zijn ‘weinig omvangrijk, maar voornaam levenswerk staat inderdaad op den hechten grond van een vast, blijmoedig geloof’; zijn kunst is ‘rechtstreeks en durend door Dante geïnspireerd.’ - J.M.F. Sterck gaat de betrekkingen na tussen Vondel en de kring van Dr. Fr. van den Enden. Tegenover Meinsma toont hij aan, dat deze scholarch en vriend van Spinoza levenslang Katholiek gebleven is. Merkwaardig is dat hij zijn leerlingen geregeld liet toneelspelen en op bruiloften levende beelden uit Virgilius deed vertonen: in het tekstboekje werd Vondel's vertaling gedrukt. Een andere vertoning bij de familie Van Vlooswijck heeft Vondel bijgewoond en herdacht. Uit Van den Ende's kring kende Vondel o.a. Jacob Linnich en Albert Burgh. Gelijk onlangs aangetoond is, heeft Vondel in zijn Bespiegelingen Spinoza's leer bestreden. Dat omgekeerd Spinoza in zijn brieven de dichter als ‘homunculus’ aanduidt, acht Sterck onbewezen en onwaarschijnlik. Dat Van den Ende's Latijnse school nog in 1670 bestond, blijkt uit een pamflet tegen Nil Volentibus Arduum.

Onze Eeuw. Aug.

Johanna Veth geeft een karakteristiek van een beroemde vrouw uit de zeventiende eeuw, die met Huygens en Cats bevriend was, nl. Anna Maria van Schurman. ‘Wij kunnen bij den aanblik van Anna Maria's uitnemendheden niet

[p. 271]

meer in die vervoering raken, die zij bij hare tijdgenooten opwekte. Hare kunstvaardigheid was verbazend, hare geleerdheid verbijsterend, hare doorzettendheid in het vorschen naar den letterlijken zin der Heilige Schriften moet bijna ongeëvenaard geweest zijn, maar zij zat té zeer vast aan haar tijd, haar geest was te weinig ruim en oorspronkelijk, dan dat zij voor het nageslacht nog haar licht zou hebben kunnen doen schijnen. Anna Maria van Schurman was vermaard als weinigen en is nu bijna vergeten. Toch is zij overwaard dat men haar herdenkt, als een der merkwaardigste vrouwen uit een belangrijk tijdperk.

Wat als een sterke draad door Anna's geheele leven heeft geloopen was: haar hartstochtelijke zin voor het goddelijke en bovenzinnelijke en zij heeft het later als een grief genoemd dat juist die sterke neiging “bijkans van niemant als de voornaamste stoffe van haar lof is ter hant genomen.” De geleerde vrouw vergat dat iemand wel beroemd kan worden door uiterlijke gaven, maar niet door diepe innerlijke gevoelens.’

Stemmen des tijds. Aug.

P.W.J. van den Bergh levert een bijdrage tot de stichtelike litteratuur van de Middeleeuwen in zijn opstel over de ‘Ars bene moriendi’. Op de ‘Leestafel’ een ongunstige beoordeling van Jaarsma's roman Het Ontwaken door De Moor. - Van Haselen's proefschrift over Willem van Haren's Friso wordt besproken door J.C.H. de Pater.

Elseviers Maandschrift. Aug.

H. Robbers koestert goede verwachting van de romancyclus, die D.Th. Jaarsma opende met Het Ontwaken.

De Stem. Aug.

Dirk Coster bespreekt Marie Koenen's Limburgsche Verhalen en In de Vrije Amerikaan van C. Scharten-Antink.

Vragen des tijds. Julie.

G. Kalff vervolgt de artikelenreeks over Algemeene en Vergelijkende Literatuurgeschiedenis. Dit zesde stuk, getiteld Uit de betrekkingen tusschen leven en literatuur geeft een reeks voorbeelden van motieven uit werkelikheid of fiktie in hun wisselende gedaanten.

Dietsche Warande en Belfort. Julie.

Al. Walgrave vervolgt zijn studie over Gezelle's Leeraarschap te Rousselare. Deze afdeling is getiteld: ‘Na de poësis 1859-1860.’ - J. Paquay geeft in een beknopt artikel, De volkstaal waargenomen in de

[p. 272]

bronnen der plaatselijke geschiedenis, een werkprogram en bronnenopgave voor de Limburgse gewesten.

Vlaamsche Arbeid. Julie-Aug.

De Langendonckiana, die Jozef de Cock publiceert, zijn brieffragmenten, die ons verduideliken waardoor de Katholieke Van Langendonck zich aan zijn letterkundige strijdmakkers verbonden gevoelde. - V.J. Brunclair publiceert de uitwerking van een kongresrede Over moderne literatuur, internationaal opgevat en vooral aandacht vragende voor het modernste.

Volkskunde XXVII, afl. 3.

Jan de Vries besluit zijn opstel Methodiek en Praktijk van het onderzoek der volksoverleveringen (Het Lied van Halewijn). De uitkomst van zijn vergelijkende studie is, dat ‘de opvatting van Halewijn als demonisch wezen alle reden van bestaan heeft’, en dat ‘de Nederlandsch-Nederduitsche traditie de voorkeur verdient boven andere’, al zal ‘het oorspronkelijke gedicht in vele opzichten van de ons overgeleverde teksten afgeweken hebben’. - Gerard Krekelberg behandelt de vragen: Hoe oud is de Kerstboom? Van waar is hij gekomen? Waarom is hij een naaldboom? - Een nieuwe berijmde tekst in een achttiende-eeuws handschrift gaf Paul de Keijser aanleiding tot een opstel De Mechelsche torenbrand, het motief van Theodoor van Rijswijck's bekend gedicht. - De Vlaamsche humor en de Duitschers geeft anekdoten uit de oorlogstijd. - Onder de boekbeoordelingen is er een van Les Drapelets de Pélerinage en Belgique et dans les pays voisins. Enige reprodukties van die bedevaartsvaantjes zijn in deze aflevering overgenomen.

Tijdschrift voor Taal en Letteren. Julie-Augustus.

Het derde gedeelte van H.H. Knippenberg's opstel over Frederik van Eeden gaat voornamelik over Lioba. - Een uitvoerige, goed gedokumenteerde studie wijdt J. Moormann aan Het Bargoensch van Maastricht. - Gerard Knuvelder maakt onder het opschrift Geestelike Literatuur enige opmerkingen over romantiek bij een voorafgaand artikel van Chr. Mertz. Onder Boekbespreking beoordeelt H.H. Knippenberg de bundel Dichters na '80 van Tinbergen en Middendorp. Chr. Kops begroet de dichter Jac. Schreurs als ‘'n nieuwe bloem in de bescheiden hof onzer Roomse letteren.’

Museum. Julie.

C.H.Ph. Meijer bespreekt zeer waarderend het leerzame vijfde deel van Te Winkel's Ontwikkelingsgang der Nederlandsche Letterkunde.

C.d.V.