De Nieuwe Taalgids. Jaargang 14

[p. 106]

[Boekbeoordelingen]

De Leeuwendalers door J. van den Vondel, uitgegeven door Dr. J. Prinsen J.Lzn. (Meulenhoff's Bibliotheek van Nederlandsche schrijvers. - Amsterdam - 1919).
Vondel's Leeuwendalers, uitgegeven door Dr. Eelco Verwijs, vierde herziene uitgave, bezorgd door Dr. G.A. Nauta (Nederlandsche Klassieken. - Amsterdam A. Versluys - 1916).

Kort na elkaar ontvingen wij deze beide uitgaven ter aankondiging. De nieuwe munt uit door smaakvolle verzorging, waarvoor de firma Meulenhoff alle eer toekomt: zulke mooi gedrukte en geïllustreerde boekjes zullen door de leerlingen eer bewaard en herlezen worden dan de vroegere schooledities. Maar het is de plicht van de beoordelaar, er op te wijzen dat de innerlike verzorging daarbij niet verwaarloosd mag worden. De sober gehouden Inleiding zou menigeen wat breder gewenst hebben, maar vooral de taalkundige en zakelike toelichting stelt teleur. Was de bedoeling, de leraar het werk niet uit de handen te nemen, dan zou een tekst zonder toelichting de voorkeur verdienen boven deze wijze van annoteren, waarvan toch de strekking moet zijn, de lezende of herlezende leerling, de belangstellende leek de weg te openen tot het juiste verstaan van de tekst. Prinsen heeft de uitgave van Verwijs-Nauta geregeld gebruikt, maar uit angst voor een ‘geleerde’ toelichting laat hij veel moeielikheden onbesproken, waar de ernstige lezers over struikelen, en de oppervlakkige over heen glippen. Op andere plaatsen kiest hij uit de noot van Verwijs of Nauta het woord, dat bij omschrijving het best zou passen en dat de schrandere lezer ook uit het tekstverband zou kunnen halen, maar waar de nauwkeurige lezer zich de vraag stelt: hoe komt de uitlegger aan deze betekenis? Zie b.v. vs. 250 staet me dier: drukt me zwaar (waar naar vs. 783 verwezen had kunnen worden), vs. 364 beraet: niet ‘streven’, maar eerst ‘plan, besluit’, vs. 1081 in loopen, dat allereerst ‘inhalen’ is, vs. 1444 waert: zwerft rond, en eerst daarna: houdt zich op, vs. 1848 passen op: geven om, en dan desnoods ‘vrezen’. Sterker geldt dit bezwaar bij woorden als uiens (vs. 229) en getijde (vs. 1620), waar niet vermeld wordt dat de verklaring: ‘ogen’ en ‘strijd’ op voordrachtelik gebruik berust. Foutief zijn de verklaringen bij vs 43 (blz. 25): het is nacht: ‘het is verschrikkelijk’, vs. 448 voor de vuist: ‘in een vuistgevecht’, vs. 1785 heint: ‘ver’ en vs 1981 wraecken: ‘niet erkennen’, waar bij Verwijs-Nauta de juiste verklaring te vinden is. In de noot op vs. 350 (zijn padt recken) is het vraagteken overbodig, na de overtuigende parallelplaats bij Verwijs. In vs. 1565 is zeven sterck, bij Verwijs-Nauta niet ver-

[p. 107]

klaard, m.i. eenvoudig: met zes andere maagden (vgl. vs. 1573 en 1575), en niet ‘sterk als zeven.’

Bovenstaande opmerkingen, die ik bij het doorbladeren maakte, zijn voldoende om aan te tonen dat bij een mogelike herdruk grondige herziening noodzakelik is.¹⁾

Voor schoolgebruik zijn de tekortkomingen in de toelichting geen onoverkomelik bezwaar, maar voor studerende lezers blijft de uitgave in de Nederlandsche Klassieken onmisbaar. De nauwkeurigheid van Verwijs en de belezenheid van Nauta laten weinig moeielikheden onopgehelderd, terwijl de verklaringen aan een veeljarig gebruik getoetst zijn. Bij de doorbladering miste ik een aantekening bij vs. 392: in den mont = tegemoet.

C.d.V.

1) De tekst is, voorzover ik kon nagaan, beter verzorgd dan in het De Genestet-deeltje. Een zinstorende drukfout merkte ik op in vs. 1080: oeverlaet voor onverlaet.

J. Wille: Marnix' Byencorf. Openbare les gehouden den 18^den October 1918 aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. (Scheveningen - D. Koek - 1919).

Deze openbare les, een jaar na het uitspreken in druk verschenen, groeide uit tot een studie: op de 22 blz. tekst volgen er 40 met ‘aantekeningen’ en 16 blz. met een herdruk van Gentian Hervet's Zendbrief in de oorspronkelike tekst (Epistre aux desvoyes de la foy), die de waarde van dit boekje verhoogt.

De korte inleiding, een overzicht van ‘de geschiedbeschrijving onzer letterkunde’ in vogelvlucht, is polemies opgezet. In het biezonder moeten Jonckbloet en Prinsen het ontgelden, om hun afkeer van het Kalvinisme. ‘Tegen deze modernste uitingen zou een positief-christelijke (d.w.z. Kalvinistiese?) literatuur-beschouwing en -beschrijving wel zeer van pas zijn’, zegt de schrijver. Mits men beseft - voegen wij er bij - dat die even eenzijdig zou zijn als de positiefhumanistiese beschouwing van Prinsen. Wie het krachtige geloof bezit dat hij zelf aan de goede zijde staat, kan nu eenmaal in zijn literatuurbeschouwing niet alzijdig zijn.

In dit uiteraard beknopte overzicht valt veel te prijzen. De levensbiezonderheden van Marnix laat de schr. op de achtergrond om het volle licht te doen vallen op de Byencorf, die vooral gekarakteriseerd

[p. 108]

wordt als ‘Entrüstungssatire,’ als pleidooi voor het ware Geloof. Dat Marnix deze vorm koos, komt voort uit de geest van de tijd: de zestiende eeuw, de eeuw van Erasmus en Rabelais, ‘zwelgde in de satyre’. Hervet's ‘Seyndbrief’, ‘nooit voldoende tot toelichting van den Byencorf gebruikt’, is de onmisbare grondslag: ‘er is bijna geen komische trek in Marnix' werk, die niet de weerslag is op Hervet's tractaat.’ Te weinig is ook opgemerkt dat de Byencorf ‘vol is van Gereformeerde geloofsleer,’ waarbij de ironie soms geheel op de achtergrond raakt. Verder ontleedt de schr. het werk, verklaart de naam, prijst kompositie en stijl, en wijst op de grote waarde voor de taalstudie. Beknopt is de vraag besproken, welke schrijvers invloed gehad kunnen hebben op Marnix' stijl, maar de aantekeningen boden gelegenheid tot nadere uitwerking. Daar wordt onderzocht wat hij aan Erasmus en Rabelais te danken heeft (aant. 79-80) en in het biezonder aangetoond dat hij de Disputations chrestiennes van Viret gekend en gebruikt heeft, al neemt hij nooit klakkeloos over (aant. 86). Ook de verhouding van de Byencorf en het Tableau des Differends de la Religion is opnieuw zelfstandig onderzocht (vgl. aant. 97), met het resultaat dat het Tableau een uitwerking blijkt te zijn van een Franse vertaling van de Byencorf, die Marnix reeds vóór 1572 maakte. De Franse uitwerking ‘staat uit literair oogpunt ver achter bij het oorspronkelijke Nederlandsche werk.’ Tenslotte wordt de populariteit van het werk en de beoordeling in de loop der eeuwen, in beknopte samenvatting, behandeld.

De aantekeningen geven behalve een nauwkeurige dokumentatie, soms ook leerzame uitweidingen, als het betoog over het auteurschap van het Wilhelmus in N^o. 14. Als geheel is deze ‘les’ een veelbelovende voorproeve van een degelik-wetenschappelike werker. Op het terrein waar hij zich bij voorkeur zal bewegen, ligt nog menig stuk onontgonnen; een rijke oogst zal aan de kennis van onze zestiende en zeventiende eeuw, zozeer van Kalvinistiese zuurdesem doortrokken, stellig ten goede komen.

C.d.V.