De Nieuwe Taalgids. Jaargang 14

De Génestet-uitgaven.

J.M. Acket, De mooiste Gedichten van De Génestet. Haarlem - De Erven F. Bohn - 1919. Prijs ƒ 2.25.
Dr. J. Prinsen J.Lzn., Uit de Gedichten van P.A. De Génestet. (Meulenhoff's Bibliotheek van Nederlandsche Schrijvers N^o. 2). Amsterdam - J.M. Meulenhoff - 1919. Prijs ƒ 1.25.

Twee Bloemlezingen, ongeveer terzelfder tijd van onze dichter, door Dr. Prinsen in zijn Inleiding terecht geprezen ‘om zijn zuiverheid en echtheid, eenvoud en natuur, blijde levensvreugd en levensernst, zijn goede, eerlijke, levende menschenziel, die voor alle tijden tot ieder gevoelig gemoed zal spreken’ en die klassiek zal blijven, zolang men met hem zweert, ‘dat klassiek is al wat gezond en waar, bevallig, geestig, chiek is’.

De keuze der beide verzamelaars loopt nog al uiteen: slechts weinig gedichten (Egoismus, Onrust, Alarmisten, Onvermoeid, Het Haantjen van den Toren en een paar Leekedichtjens) komen in beide bundels voor; zelfs in de grote verhalen geen eenstemmigheid: Acket drukt Fantasio en de Sint-Nicolaas-avond af, Prinsen daarentegen neemt de Mailbrief op.

Ook in de toelichting groot verschil: Prinsen geeft een pittige van grote kennis getuigende Inleiding met reproducties van een door De G. geschreven gedicht en van een brief aan Potgieter, een

[p. 102]

facsimile van de uitnodiging tot zijn proefpreek en een foto van de De Génestetbank te Bloemendaal (De liefste Plek). De reproductie van Arendsen's bekende tekening komt in deze uitgave door het betere papier meer tot zijn recht dan in de andere. Verder beperkt de uitgever zich tot een enkele aantekening aan de voet der bladzijde, waarbij weer een herinnering aan Heine (Mailbrief 2^e Zang, VIII, 2) tandpijn in zijn harte: Ich aber hatte Zahnweh im Herzen (Das Buch Le Grand, Kap. XX) wordt aangewezen.

Acket daarentegen is zeer uitvoerig in zijn toelichtingen, geeft een Zielebeeld van De G., een artikel over zijn Populariteit, een Kroniek van zijn Leven en Werken en verder na ieder gedicht een beschouwing en verklaringen, waarmee men het over 't algemeen eens kan zijn. Onnauwkeurig is dat op p. 2 vermeld staat: Hij stierf op twee-endertigjarigen leeftijd (zie p. 6: en stierf daar den 2^den Juli (1861) 31 en een half jaar oud en p. 5. P.A. de G. werd geboren den 21^sten November 1829). In de Inleiding Aan de Leraren staat een vergelijking over meetkundig en letterkundig denken, waar bij meer plaatsruimte nog wel een woordje over te zeggen zou zijn. Ik zal het hier niet doen,¹⁾ want ik kom tot een ernstige bedenking, die beide uitgaven geldt, d.i. de tekst.

Ik had gehoopt, dat na de vele waarschuwingen voor een onnauwkeurige tekst (zie o.a. de artikelen van J.H. van den Bosch in Taal en Letteren III, 31 en 158, die van Dr. Staverman met naschrift van Prof. De Vooys in De Nieuwe Taalgids VII, 152, de Voorrede van Van den Bosch op de Sint-Nicolaasavond (Zw. Herdr. XXI en mijn artikelen over de uitgaven van De Génestet in Taal en Letteren XIII, 66, 159, 358 en De Nieuwe Taalgids V, 52, ieder toekomstig uitgever het als eerste plicht zou rekenen een betrouwbare tekst te geven, wat voor onze dichter niet moeilik zou zijn na de verschijning van de Tweede en volgende drukken van De Complete Gedichten met Inleiding en Aanteekeningen van Dr. H.L. Oort in de Nederlandsche Bibliotheek.

Maar helaas! geen van deze beide uitgaven is in dit opzicht te prijzen. Ik zal me hier beperken tot de meest maat- en zinstorende.

Acket p. 11. Als 't plan wordt een daad, voor: Als het plan enz. (ook bij Prinsen).

p. 13. Alarmisten mist weer het negende koeplet, dat in de Eerste Gedichten luidt:

Met al die bleeke neuzen,
Die al te serieuzen,

1) Ook omdat het in de Amsterdammer, Weekblad voor Nederland al gebeurd is.

[p. 103]

 

Die lafaards zonder tal,

 

Met al die alarmisten,

 

Die om de glorie twisten

 

Wie 't ergst voorspellen zal,

Ook Dr. Prinsen heeft dit weggelaten.

p. 21. Zoete lucht in pl. v.: En de lucht

als ik zwakken in pl. v.: als ik andren

p. 22. door de laatste in pl. v.: door haar laatste

Alle drie verkeerde lezingen zijn ook in de Meulenhoff-editie te vinden.

p. 32. jonkske drukfout voor jongsken

p. 37. komenij in pl. v.: kom-en-eisch, een aardige etymologie van onze dichter: door de verandering van Prof. Tiele verdwijnt zelfs het rijm.

p. 39. immers bij ons huiselijk lief voor: immer

p. 48. En 't spoor der dierbre schreên voor: En 't spoor van

p. 49. Vreemd aan des vreemden haard voor: Vreemd aan dees

p. 52 is weer de zesde versregel weggevallen, waardoor 't rijm wordt bedorven: Eenvoud voegt het rouwend harte

p. 54 is de maat verongelukt door 't wegvallen van 't eerste ons in: Vertroost ons, vernieuwt ons de kracht

p. 59. het hunkren voor: haar hunkren

p. 61. een zwarte koets voor: de zwarte koets

Beide foutieve lezingen ook bij Prinsen.

p. 80 is het laatste koeplet van Leer en Leven uitgevallen: Daar slaat de klok! daar stroomt de jeugd Den tempel in der Christendeugd Eenvoudige onbekeerde! Hoe 'k wou dat Hij haar tegenkwam, Die kindren in zijn' armen nam En vast wel anders leerde!

Op dit koeplet slaat toch zeker de opmerking onder 't gedicht: ... en daar tegenover het liefdevolle beeld van Jezus die zei: ‘Laat de kleinen tot mij komen!’

Voor de uitgave van Fantasio is niet de eigen lezing van de dichter (door mij naar het H.S. afgedrukt in Zw. Herdr. N^o. 25) gevolgd; anders zouden de ‘verbeteringen’ van Prof. Tiele in Zang I, c. XX, Zang II, c. VIII en IX niet zijn opgenomen. Verder merkte ik nog op: Eerste Zang c. X, 4, ochtendgloed voor: uchtendgloed, c. XIV, 6, de knaapjes voor: die, c. XV, 1, knië voor: knieën, c. XXI, 5, 6, laarzen: verzen voor: laerzen: vaerzen; Tweede Zang c. V, 2, niet 't allerminst voor: niet in 't allerminst, c. XII, 3, in haar handje

[p. 104]

heen en weer voor: in haar handje' al heen en weer, 4, fniest en schreit voor: fniest, schreit; Laatste Zang c. II, 5, 'k Zag voor: 'k Zal, c. XIII, 4, haar schoot voor: zijn schoot.

In De Sint-Nicolaasavond:

Eerste Zang c. XXVII, 4, zijn eerbied en zijn gratie voor: zijn eerbied of zijn gratie

c. XXXV, 4, een kanapé voor: de kanapé

c. XXXVII, 8, dierbre geesten voor: dienstbre geesten, waarmee de aantekening ook in overeenstemming te brengen is (zie Taal en Letteren XIII, 159).

Uit het Land van Kokanje c. 4, 1, was aardig in pl. van: was zoo aardig

c. 7, 2, eer nog plezier moet zijn: eer noch plezier.

c. 22, 1, geroerd door in pl. van: geroerd van

c. LII, 4, bij elk koeplet steeds meer voor: bij elk koeplet slechts

c. LIX, 3, hoort m' aan de zaaldeur kloppen voor: hoort me' aan de

c. LXI, 4, herinren zult nog uit voor: herinren zult van uit

c. LXV, 2, niet dat ik voor: niet wijl ik

c. CVII, 3, met haar zakdoek voor: met een zakdoek

c. CXII, 1, Wanneer toch voor: Waarmee toch

4, den schijn voor: dien schijn

c. CXV, 8, met godlijke talenten voor: van godlijke talenten. De aantekening dient hiervoor gewijzigd te worden (zie Taal en Letteren XIII, 160 en het hier ook aangehaalde 25^e hoofdstuk van 't Evangelie van Mattheus).

Ik heb hier slechts de voornaamste verkeerde lezingen vermeld en weggelaten alle afwijkingen in leestekens, aksenten, waarop onze dichter in zijn handschrift bizonder keurig is.

In 't boekje van Dr. Prinsen ontbreken de storende fouten ook niet; ik noem ook hier niet alle:

p. 20. Kwadraat van Polygoon voor: Kwadraat en Polygoon (zie Taal en Letteren XIII, 67).

p. 27. Al de liefde van dat oord voor: Al de liefde van dien oord

p. 28. ik smacht mijn vleuglen uit te slaan voor: 'k smacht -

p. 33. Ruikers en kransen van versche festoenen voor: Ruikers en kransen en versche festoenen

p. 36. tochtgenoten voor: toch genoten

p. 39. die vent voor: de vent

p. 42. Ik heb rust zal wel een drukfout zijn voor: Ik heb lust

p. 44. Naar mijn haard in pl. van: Naar zijn haard

p. 56. En hoort als verdrukt voor al

p. 61. eene teedre vriendenschaar drukfout voor een

[p. 105]

p. 80. die steeds mijn deel mocht zijn voor: die steeds mijn deel moogt zijn (zie Taal en Letteren XIII, 163).

p. 96. sprak de dienstbare trad binnen voor: sprak de dienstbare en trad

p. 98. Wat is daar zoet en lieflijk voor: Wat is daar zoet en rein en lieflijk

p. 101. als een lammergier voor: als de lammergier

p. 105. teerders dan voor: teerders als

p. 106. kolonie voor: kolonies

p. 108. vermoord voor: versmoord (Gelijkenis van de Zaaier)

p. 108. sterre voor: stemme (verg. Biblia: Niet uit den Hemel, neen is ze gevallen, Feillooze letter door de Almacht gegrift.)

p. 111 r. 3. uw drukfout voor u

p. 113. Röckert drukfout voor Rückert

Ook wanneer men meer dan ik gedaan heb, stelt op rekening van de drukfoutenduivel, die zich wreekt op de auteur van Errata blijft de lijst lang, te lang voor de dichter, die blijkens de bestaande handschriften op zijn werk zo keurig is. De meeste zijn dan ook 't gevolg van 't afdrukken van de slordige tekst der Volksuitgave.

Wat druk, formaat en papier betreft, onderscheidt de Meulenhoffeditie zich gunstig van de andere, die als om het nog meer te doen uitkomen tot vel 8 (dan wordt het gelukkig beter) gedrukt is ‘op dat gruwlijk grauw papier, dat mij van 't beste werk doet walgen’.

Mogen deze opmerkingen er toe bijdragen, dat de volgende drukken van deze Bloemlezingen er uitzien zoals de dichter zelf het in de aan de laatste aanhaling voorafgaande en er op volgende verzen wenst, want gelukkig is de tijd voorbij, dat men ‘met een zeker vergoelijkend, meelijdend glimlachje van den braven De Génestet sprak’ en wie de voortreffelike Inleiding van Dr. Prinsen heeft gelezen, zal het zeker geen te hoge eis vinden, dat een dichter, wiens verzen ‘de vrucht van studie zowel als van ingeving’ zijn, wiens ‘kleinste stukjes beide in uitdrukking en in conceptie, kunstgewrochten zijn’, in een zuivere tekst aan zijn lezers wordt voorgezet.

Rotterdam, Oktober 1919.

G. Engels.