De Nieuwe Taalgids. Jaargang 13

[p. 304]

Nog eens ‘twee Hollands-Engelse parallellen in de syntaxis’.

Sedert het verschijnen van bovengenoemd opstel in dit tijdschrift (blz. 183 vgl.) heeft Dr. De Vries daarop geantwoord (blz. 251 vgl.) en is in het Christelijk Schoolblad van 12 Sept. '19 verschenen een artikel getiteld Mag dat? van de heer J. Hobma. Beide bevatten een min of meer direkte aanval op de omschrijving en verklaring van de in mijn opstel als feiten gekonstateerde verschijnselen. Een kort verweer kan daarom niet uitblijven. Het stuk van de heer Hobma is veel minder zakelik dan dat van De Vries en wordt om die reden in het volgende slechts een enkele maal aangehaald.

Mijn bedoeling bij het schrijven van Twee Hollands-Engelse parallellen was enkel deze: er op te wijzen dat twee verschijnselen in de Engelse syntaxis een zuivere parallel hebben in de Hollandse, dat de oorzaken die in het Engels aan bedoeld verschijnsel het aanzijn hebben gegeven, ook in het Hollands aanwezig zijn en dat men dus wèl zal doen op de overeenkomstige verschijnselen in het Hollands te letten, aangezien het zeer goed mogelik en - gezien het verloop in het Engels - ook waarschijnlik is, dat wat in het Hollands thans nog vrijwel alleen in de spreektaal voorkomt, ook in de schrijftaal zal doordringen.

Nu wordt mij in aflevering 5 van de Nieuwe Taalgids door De V. voorgehouden dat 1^o. veel van de door mij geciteerde gevallen volgens zijn taalgevoel en dat van andere Groningers, ook volgens dat van door hem geraadpleegde Hollanders niet gezegd worden; 2^o. dat wat ik als konstrukties betitelde, veelal geen konstrukties zijn; 3^o. dat sommige van mijn parallellen ‘slechts zeer betrekkelik’ parallellen zijn.

Over het eerste punt kan ik kort zijn. Waar mijn voorbeelden in beperkte kring opgenomen zijn, en niet eens over een lang tijdsverloop, gaat het niet op te verklaren dat ‘zoiets niet gezegd wordt’. Het raadplegen van anderer taalgevoel is hierover geheel overbodig en ook ondienstig, daar dat taalgevoel eventueel alleen zou kunnen beslissen of ‘zoiets’ al dan niet geoorloofd is, en niet, of het voorkomt. Dit laatste kan alleen door observatie worden uitgemaakt. Wanneer men mij, na b.v. drie maanden hier speciaal op gelet te

[p. 305]

hebben, verzekert, gevallen als de door mij genoteerde niet of slechts een enkele maal te hebben gehoord, zal ik bereid zijn te erkennen dat deze gevallen van geringer frequentie zijn dan ik dacht, maar ook niet meer dan dat, en niet eerder. Aan de waarde van mijn voorbeelden tracht De V. zijdelings te tornen, door van Engelse invloed te gewagen. Dit lijkt me inderdaad buitengesloten. Ten dele zijn ze gezegd door mensen die met het Engels noch in gesprekken noch door lektuur meer in aanraking komen dan de durchschnittbeschaafde Hollander; anderdeels - slechts voor een zeer klein deel trouwens - door leerlingen die hoogstens drie uren in de week geschreven Engels voor zich krijgen, en daarvan werkelik niet zozeer onder de indruk geraken, dat ze hun Hollandse syntaxis op Engelse leest zouden gaan schoeien. Van zulk een aanzienlike invloed van ons taalonderwijs op het ‘alltagsleben’ van onze scholieren zal De V. evenmin als ik, zich optimistiese voorstellingen maken. - De heer Hobma gaat nog verder, en zou wel eens willen weten, hoe de formeerders van het type ‘dat is een oud stuk brood heb ik hem gegeven’ psychies gedisponeerd zijn. Dienaangaande kan ik hem geruststellen: van geestelike afwijkingen is bij geen van mijn zegslieden ooit enig spoor gekonstateerd. De meest ‘roodwangige nuchterlingen’ (de uitdrukking is van Querido) hebben me dit materiaal geleverd. Ook van adolescente ‘navolging van een hoogvereerde in dasplooi, haartooi en - stijlvorm’ is geen sprake: de ‘hoogvereerde’ heeft zichzelf slechts éénmaal op een dergelike konstruktie kunnen betrappen.

Ten tweede: allerlei wendingen, die voorkomen, zijn nog geen konstrukties, zegt De V. en geeft als voorbeeld: ‘hier lopen niet veel mensen langs vaak 's avonds.’ Volkomen juist. Deze wending is strikt individueel, zal door éénzelfde persoon wellicht maar éénmaal worden gebruikt, is dan ook niet volgens een vast systeem gevormd. En nu moge De V. ‘hij is overal naar gezocht’ een misbaksel vinden, maar de andere misbaksels zijn dan toch naar hetzelfde recept gebakken. En daar komt het op aan. Niet of men hier van ‘madness’ wenst te spreken, is van belang, maar of men ‘method in the madness’ erkent. Met De V.'s omschrijving van een konstruktie als ‘wat niet met het taalgevoel strijdt’ ga ik dan ook niet akkoord. Zodra een bepaalde woord-koppeling, ter uitdrukking van een gedachte, herhaaldelik op dezelfde wijze plaats vindt, en men daarbij niet van een denkfout kan spreken, is m.i. die woord-koppeling tot een konstruktie geworden.

En hiermee kom ik tot het derde punt: het parallellisme. Dat in het Eng. ‘there is a gentleman wants to see you’ de gedachte wèl en in het Holl. ‘'t is kwart voor vier heb ik het’, de gedachte nièt

[p. 306]

ongestoord zou verlopen, lijkt mij onjuist. In beide gevallen hebben we te maken met twee gedachten, n.l. ‘there is a gentleman, a gentleman wants to see you,’ en in het Holl.: ‘'t is kwart voor vier, kwart voor vier heb ik het.’ In beide gevallen hebben de zinnen een deel gemeenschappelik, in beide gevallen wordt daarvan voor kontraktie op volkomen gelijke wijze gebruik gemaakt. Ook de intonatie in de twee nieuw-gevormde zinnen is dezelfde: nadruk en stijging van de zin-toon op het gemeenschappelik deel, waarna onmiddellik, zonder enige pauze, de zin wordt voortgezet.

In De V.'s voorbeeld ‘'t is op 't balkon 'n lekkere lucht as je der zit’, van welk standpunt ook bekeken, vindt men geen enkele syntaktiese fout. De volzin kan volgens beproefde methode redekundig worden ontleend, zonder dat men met enig deel dwars in zijn maag komt te zitten. Maar de gedachte is fout: de lucht op het balkon is ook lekker als je er niet zit. 't Is een fout, die veel voorkomt ook. In Grondhoud's Stukken ter Vertaling blz. 78 vind ik b.v.: ‘Als wij in het bosch wandelen, is er een uitgezochte plek op een groenen heuvel’ enz. Met mijn voorbeelden staan deze gevallen echter in geenerlei verband. Zo kan evenmin een zin met getals-attraktie als: ‘omdat niemand anders dan de verongelukten aanwezig waren’ dienen om te illustreren dat er nog wel andere vormingen in de spreektaal voorkomen, die geen konstrukties zijn. Hier hebben we geen konstruktie, omdat er een denkfout is gemaakt, omdat er niets ten gunste van deze wending valt te zeggen (terwijl ‘'t is kwart voor vier heb ik het’ in ieder geval op kortheid kan bogen), omdat ze niet is geboren uit vorm-armoede in de taal, wat bij alle voorbeelden van datief als subjekt van een passieve konstruktie wèl het geval is. Zo zijn ‘over één boeg scheren’ en dergelike gevallen van kontaminatie ook geen konstrukties, omdat daar het denken gefaald heeft, terwijl daarentegen syntakties weer geen bezwaar tegen die vergroeiingen kan worden geopperd. Dat overigens ook deze vergroeiingen de moeite van een studie lonen, en wel degelik gekatalogiseerd kunnen worden, zonder dat de schrijver zich schuldig maakt aan de poging ‘het chaos te willen beschrijven’, is reeds bewezen door de voortreffelike artikelen over Kontaminatie van Gerl. Royen in het Tijdschrift voor Taal en Letteren van Docenten der R.K. leergangen.

In een discussie over de appreciatie van de door mij beschreven konstrukties wil ik liever niet treden. Mijn plan is nooit geweest, ze ter rekommandatie aan de lezer voor te houden, en zelfs misprijzende benamingen als ‘misbaksel’ zijn voor mij dan ook geen aanleiding tot een vriendelik woord te hunnen gunste. Aanval op,

[p. 307]

zowel als verdediging van hun kwaliteiten, ligt m.i. meer op het terrein van de taalkunstenaar die mag, en de taal-onderwijzer die nu eenmaal moet beoordelen wat ‘goed’ is en wat ‘fout’. Alleen wil ik opmerken dat het standpunt van De V.: ‘zij werd een mooie kaketoe gegeven’ is verwerpelik, omdat, als hier eens een pronomen personale stond in plaats van een substantivum, men moeite zou hebben met de keus tussen hij en hem - niet het mijne is. Dat een door mensen bewust gemaakt stelsel van redekundige ontleding niet toepasselik is op een bepaalde konstruktie, kan evengoed tegen het stelsel als tegen de konstruktie pleiten. Ik zou zeggen: in ‘zij werd een kaketoe gegeven’, hebben we een passieve zin, waarin twee verhoudingen van verbum tot direkt objekt voorkomen, n.l. tussen ‘zij’ en het verbale kompositum ‘een kaketoe geven’, en nog één in het kompositum zelf tussen ‘een kaketoe’ en ‘geven’. Verder kan men in deze soort zinnen niet gaan.

Dat sommige konstrukties van het type ‘die kist had hij vroeger nooit een kleed over’ verklaard kunnen worden door de weglating van daar is waar, maar lang niet alle, b.v. niet wanneer het subjekt meervoudig is, als bij ‘die artikelen zullen wel beslag op gelegd zijn’, en ook niet in vraagzinnen, b.v. ‘mag deze mat op geveegd worden?’ Ik blijf daarom vasthouden aan een ontwikkelings-parallel met het Engels, waarvan Dr. Kruisinga me nog pas een paar aardige voorbeelden deed toekomen:

Danger on the field he knew not of;

The big hotels I doubt whether you a ever be able to get out of. waarin natuurlik niets weggelaten kan zijn, en die alleen verklaard kunnen worden door to get out of, en to know of als nieuwe verbale eenheden aan te merken, zoals ik ook gedaan heb voor naar zoeken in ‘hij is overal naar gezocht.’ Nu zegt De V. terecht dat bij overeenkomstige composita met ongeaccentueerd eerste lid ge- in het participium ontbreekt. Maar wat bewijst dat? Waarom zich niet op het standpunt te stellen, dat hiermee het gesproken Hollands een participium van een verbaal kompositum met ongeaccentueerd eerste lid, doch mèt ge- rijker is geworden? Want niet ‘behoort in de taal aan elke nieuwigheid de toekomst’, maar ook niet behoeven nieuwe konstrukties te worden geweerd - gesteld dat dit mogelik was - omdat ze zich niet hij de bestaande aansluiten.

Ten slotte heeft De V. natuurlik gelijk waar hij zegt, dat ‘hij is niet betaald vanmorgen’, als zijnde een eeuwen oude konstruktie, niet in de rij van mijn voorbeelden thuis hoort. Dit was mijnerzijds inderdaad een ‘Entgleisung’.

J. Kooistra.