De Nieuwe Taalgids. Jaargang 13

[p. 95]

Nog eens die als lidwoord.

Ik moet de heer le Roux (zie vorige aflevering van dit tijdschrift, blz. 45) toegeven, dat ik mij te absoluut heb uitgedrukt, toen ik in Taal en Letteren (XVI, blz. 481) zeide, dat aan de Nederlandse schrijvers uit de 17^de eeuw 't gebruik van die als lidwoord niet bekend was. Dr. Bosman haalde plaatsen aan uit scheepsjournalen en uit de Statenvertaling (daar vooral vindt men vele voorbeelden), de heer le Roux voegt er nog andere bij, alle ontleend aan geschriften uit het eerste gedeelte van de 17^de eeuw, als de Remonstratie van Oldenbarnevelt en 't Moortje van Bredero. Hij verzekert, dat men zijn voorbeelden gemakkelik met tientallen zou kunnen vermeerderen. Ik wil het aannemen.

Maar niettemin blijf ik bij mijn mening, dat in Afrika die, als lidwoord, niet uit ‘Patria’ is meegekomen, en omdat het hier een kwestie van methode geldt, wil ik even aangeven waarom ik niet bekeerd ben.

1^o. De Kaap werd in 1652 gesticht. Hoe vroeg en hoe snel men nu ook de vervorming van het Hollands stelt, men zal toch wel altijd moeten vragen bij 't beoordelen der herkomst van een bepaald woord: ‘hoe was in Holland daarvan in de tweede helft der 17^de eeuw de gebruikelike vorm?’ en niet: ‘welk overleefsel uit de middeleeuwen vindt men van het woord in kwestie gedurende de eerste helft van de 17^de eeuw?’

2^o. Nu verklaart Dr. B. van Halteren in zijn dissertatie, dat die als lidwoord reeds in de 16^de eeuw minder gebruikelik werd en alle kenners der taal van de 17^de eeuw, die ik raadpleegde, o.a. alle leden der redaktie van het Woordenboek, waren het met mij eens, dat de in de 17^de eeuw, ook in de eerste helft, de gewone vorm is; hoeveel voorbeelden men nog moge vinden van die, hun aantal verzinkt geheel in het niet als men 't bij het getal der plaatsen vergelijkt, waar de staat. Men sla maar eens de tekst van Bredero op.

3^o. De grens tussen bep. lidw. en aanwijzend voornaamwoord is uit den aard der zaak vaag. In volksrijmpjes hoort men nog tegenwoordig wel eens die met de afwisselen, b.v.: ‘Kon ik al die (of de)

[p. 96]

mooie meisjes krijgen, 'k Zou ze aan een draadje rijgen’, enz. Kan men (Moortje v. 141) ‘die fransoysche sieckt’ niet opvatten als ‘de franse ziekte, je-weet-wel’?

4^o. Tegenover een verklaring die zich moet vasthouden aan een bepaald aantal plaatsen, waar een overleefsel van een vroeger spraakgebruik voorkomt, of waar we een aanwijzend voornaamwoord vinden, terwijl we een bep. lidwoord verwachten, staat de merkwaardige overeenkomst van gebruik in de zeemanstaal, die duidelike sporen van 't gebroken Portugees vertoont, zowel in 't Oosten als in 't Negerhollands. En is niet van veel betekenis, dat Mentzel uitdrukkelik vermeldt, dat het Portugese aanwijzend voornaamwoord, aquelle, aquella, aquillo, vereenvoudigd tot het eenvormige ackel, in de lingua franca gebruikt wordt als bep. lidwoord (zie Africana II, in het Tijdschrift voor Nederl. Taal en Letterkunde, XXXV, blz. 21)? Op grond van deze overwegingen handhaaf ik mijn mening en ik vind daarbij steun in het oordeel der Neerlandici, die ik de zaak heb voorgelegd.

Nu ik over het gebroken Portugees aan de Kaap spreek, wilde ik graag de aandacht van de Taalgidslezers op een getuigenis vestigen, die in Holland misschien niet onder de ogen van velen is gekomen. In die Brandwag (jaarg. 1917, n^o. 4 en n^o. 5) vertelt de heer G.R. von Wielligh, dat nog in de 19^de eeuw 't Maleis-Portugees op de boerenplaatsen gehoord werd. ‘So het ons nog in ons kindsdae ons Oupa Nikolaas von Wielligh, Dirk Stofberg en ou Aia Leentjie, 'n ou slavin, die taal hoor praat.’ De grootmoeder van de schrijver, de derde vrouw van zijn in de 18^de eeuw geboren grootvader, vertelde hem dat haar man van zijn slaven Portugees geleerd had en het met hen sprak, ook wel met zijn knecht of opzichter. De heer von Wielligh is geboren in 1859; 't verhaal omtrent zijn grootvader herinnert hij zich uit zijn prille jeugd, ongeveer uit het jaar 1865, en hij betitelt zijn, op verzoek der redaktie van die Brandwag geschreven, mededeling: Die laaste snikke van Maleis-Portugees aan die Kaap. Wat Mentzel zo herhaaldelik verzekert omtrent de slaventaal der 18^de eeuw, wordt hier door een nog levende bevestigd voor de negentiende eeuw. En toch hebben sommige bestrijders van mijn hypothese omtrent de invloed van 't gebroken Portugees 't langdurig bestaan van die taal in Zuid-Afrika betwijfeld.

D.C. Hesseling.