De Nieuwe Taalgids. Jaargang 12

[p. 264]

Boekbeoordelingen.

Aernout Drost, door Dr. J.M. de Waal, Utrecht, A. Oosthoek, 1918. Acad. Pr.

Bovenstaand proefschrift blijkt een welkome bijdrage te zijn voor de kennis van deze merkwaardige, helaas te jong gestorven, vertegenwoordiger van onze Romantiek. Na Potgieter die in zijn ‘Leven van R.C. Bakhuizen van den Brink’ Drost heeft genoemd, en na Groenewegen, die in zijn biografie van Potgieter de aandacht op hem vestigde, heeft vooral in onze tijd Verweij in z'n ‘Leven van Potgieter’ de nadruk gelegd op Drost's leiderschap in de oprichting van de ‘Muzen’, de voorloper van ‘De Gids’. Een nader onderzoek omtrent zijn leven en zijn betekenis brengt de onderhavige arbeid. De schrijfster is zo gelukkig geweest, belangrijke gegevens te kunnen putten uit de onderlinge briefwisseling tussen de vrienden Drost, Potgieter en Heije, die door Potgieter voor een deel zorgvuldig was bewaard, en welke brieven zij inmiddels volledig heeft laten afdrukken in het Leidsche Tijdschrift XXXVII. Zo blijkt hieruit reeds, dat enige tot heden opgemerkte bevindingen, die als vaststaande feiten golden, herziening behoeven. Onder meer blijkt, dat de Pleegzoon-recensie, opgenomen in de ‘Vriend des Vaderlands’ (1833) niet van de hand is van Drost, zoals Potgieter in z'n ‘Leven van Bakhuizen’ doet geloven, maar - waarschijnlik van - N.G. van Kampen, en de beoordeling van de, door de overlevende vrienden van Drost, bewerkte nalatenschap ‘Schetsen en Verhalen’ in De Gids, van Hasebroek. Evenwel, hoe gewichtig het raadplegen der gevonden briefwisseling ons voorkomt voor het konstateren van enkele feiten en verhoudingen (o.a. blijkt, dat Heije te hoog, en Bakhuizen niet hoog genoeg werd aangeslagen, waar sprake was van het te voren genoemde driemanschap), staat men voor de juiste waardering van personen en feiten telkens voor een hiaat; ongetwijfeld heeft het fonds en de waarde van het onderling geestelik verkeer veeleer in de gesprekken tijdens hun geregelde bijeenkomsten gelegen, en blijken de correspondenties merendeels, herinneringen aan beloften, afspraken, beoordelingen, of wel opwekkingen tot voorgenomen plannen te bevatten. Daardoor zijn niet alle schriftelike uitlatingen verstaanbaar; en hij die in 't geheel

[p. 265]

niet schrijft, maar van wie mag worden ondersteld, dat hij in de gesprekken de grote lijnen aangeeft, n.l. Bakhuizen, komt er in 't geheel niet voor het voetlicht; uitkomsten, die we betreuren, maar nu eenmaal hebben te aanvaarden. Wat ook, voor de juiste kennis van deze tijd zo noodzakelik blijkt, vooral voelbaar, nu we in de briefwisseling hier en daar namen van buitenlandse auteurs horen noemen, is een nader aan te duiden verhouding van de opvattingen dezer drie of vier mannen tot de bewegingen in het buitenland. De spaarzame uitlatingen over Jean Paul, Irving, Scott, Hugo, - de laatste staat bij onze vrienden niet te best aangeschreven - geven bovendien te weinig tekening; bovendien leest men (von Tromlitz) en vertaalt men (Schmid naast Byron) op de tast; men voelt of gist meer brouille dan orde; ook in dit opzicht missen we node de magistrale kennis, de ruime blik en de leidende hand van een Bakhuizen. Wij weten niet vanwaar we het zouden kunnen verwachten; maar het is zeer te hopen, dat van de ene of andere kant nog eens nadere gegevens ons bereiken uit dezelfde tijd, met behulp waarvan, de tot nu toe verzamelde stof doorzichtiger en veelzeggender mag worden, en ons een nog duideliker licht mag opgaan over deze drie mannen, hun onderlinge voeling, en het langzamerhand vormende opzet, om de litteratuur en de kunst een vaste baan te wijzen.

Met datgene intussen wat de proefschrijfster ons, bij een oordeelkundig gebruik van de gepubliceerde bescheiden ons leverde, mogen we met recht tevreden zijn. Inzonderheid heeft zij duidelik naar voren laten komen, Drost als criticus (II) en Drost als novellist (IV). Het onderzoek in hoeverre ‘de vrienden’, de hand, - en welk aandeel Potgieter, en welk Bakhuizen (Heije kan worden uitgesloten) heeft gehad in de onvoltooid gebleven schetsen, getuigt van een juist inzicht in de kennis van de personen, van het karakter van de ‘mens’ Potgieter als van het karakter van zijn kunstzin en zijn werkwijze. We denken hier vooral aan de opbouw van ‘De Pestilencie’. Aan haar hand zien we in sommige ‘stijlwendingen’, in het aanbrengen van ‘archaïsties’ vocabulair, en 't normaliseren van de vroegst 17^de-eeuwse spelling, der ‘vrienden’, het aanbrengen der ‘kleuren’ en ‘toetsen’, het invlechten van historiese details, de voltooiende werkzaamheid van Potgieter en van Bakhuizen, als een laatste en eervolle hulde aan de overledene, op belangwekkende wijze aangewezen. Deze arbeid volgende, betreurt de lezer zoveel te meer het verlies van deze jonge man, die nog zo veel voor onze letteren had kunnen doen. Of hij juist de weg zou hebben ingeslagen, waarop zijn vrienden hem 't liefste zagen, en die ze à priori in ‘De Pestilencie’

[p. 266]

als in een toekomstlijn afbakenden? Wij menen enerzijds wel, en anderzijds niet. Wel achten we zeker, dat Drost, bij verder leven en welstand, een vooraanstaand vaderlandse romancier zou zijn geworden, die het plan 't welk D.J. van Lennep in zijn ‘Verhandeling over het belangrijke van Hollands grond en oudheden voor gevoel en verbeelding’ aan talent- en gevoelvolle naturen als voor ogen stelde, in een rij van Vaderlandse taferelen zou hebben verwezenlikt, en die in zijn korte jeugd alreeds de lijnen voor die schetsen zocht samen te stellen. Ze zijn van tweeërlei aard: De Kaninefaat, Hermingard, het Christenleger, naast Meerhuijzen, het Altaarstuk, het Graf houwelick (later De Pestilencie) en de Burgtgeesten (later de Augustusdagen). De eerste staan op een aan Drost eigendommelike, universele ondergrond; de laatste zijn gegrepen uit lokale historie en doelen naar een, - door ‘de uitgevers’ nog sterker geaccentueerde, - lokaal-historiese kleur. Om twee termen te gebruiken, die wel niet alles, maar toch in hun grond en wezen veel onderling samengeweven verschijningsvormen dekken, er is in Drost een hang naar een universeel-Christelike en daardoor didaktiese Romantiek, en een neiging naar een artistiekdoende, in Renaissance-kunst zich vermeiende, beschrijvende en dialogiserende uitbeelding van oud-nationaal leven. Wat zal het voortaan zijn? Wij hebben meer talentvolle theologen gekend, die de brede paden verlieten, en zich, ook met en voor 't bejagen van eigen vrede en evenwicht, begrensden tot stille en bescheiden genre's. Wij voor ons menen, dat Drost, met zijn serieuse natuur en zijn godsdienstzin, in later leven en werken, zo de dood hem had gespaard, - wellicht eerst node, en lang verknocht aan de sterksprekend eigenaardigheden van de personen, aan wie de letterkundige relaties hem hadden gebonden, - ten slotte zich weer zou gewend hebben tot het universele-Christelike, en, zo hij altans niet geheel was opgegaan in zijn werkkring en zich had bepaald tot het godsdienstig didaktiese genre, toch in zijn verdere grotere werken de bredere baan van de oorspronkelik-Europese Romantiek zou hebben gevolgd, en zo niet, wat de historie en de lokale gegevens aangaat, dan in elk geval wel al wat betreft hetgeen bestendig reflekteert op natuur en mensenleven. Het zinnelike kàn hij doorschouwen; doch geestelik weerspiegelt zich de buitenwereld ondanks hemzelve. Ook het ‘bijwerk’ had hij nodig, als de schakel tussen het positieve en het oneindige. Hij zou een andere Van der Hoop zijn geworden; maar hij zou diep zijn geweest, waar deze holheid toonde, en op een veel intenser en bescheidener wijze de ruimten van natuur en historie laten spreken dan met luide klankenbundels en strelende lichteffekten.

J.K.