De Nieuwe Taalgids. Jaargang 11

[p. 199]

Kroniek en kritiek.

Zinsontleding ‘Eerst kunnen dan kennen’.

In Examendwaasheden (N. Taalgids 11e Jrg. 2e afl.) kritiseert de Redaktie de volgende examenopgave bij het toelatingsexamen van een H.B.S.:

‘Ontleed de zin: Wat doe je in de kou, mannetje!’ als een niet onschuldige sport.

De Redaktie erkent een ‘ontleden in moderne geest’. De afkeuring betreft dan ook niet de ontleding in élke zin, maar de ontleding als oefening op de Lagere School: ‘Eén uur van onbedachtzaamheid bij de examinator’ zegt de Redaktie, ‘kan maken, dat men jaren... drilt op de Lagere School’.

Wilt U mij als vakman daarover even het woord geven?

De bedoeling is, te voorkomen, dat wat de Redactie hier afkeurt in de ‘traditionele ontleding’ ook het ontleden treffen zou, dat voor het leren kennen der taal van grote didaktiese waarde is gebleken.

Het ‘traditionele ontleden’ stelt als doel: ónbegrepen taal te léren begrijpen. Een kúnstmethode alzo, om.... taal te leren! Toe te passen bij leerlingen, die een vreemde taal moeten leren en ook geschikt voor ‘cliché-taal’, die ze... níet moeten leren.

Het procedé is bekend.

Het begint met het ‘aanbrengen’ der begrippen! onderwerp, gezegde enz. De manier, waarop het aangepakt wordt, verschilt, maar het doel is, de leerling te doen uitmaken, welk deel van een zin gedekt wordt door het ‘begrip’ gezegde enz. En wanneer hij daarmede klaar is, is hem het ‘verband’ der woorden duidelik geworden en heeft hij de zin ‘begrepen’.

Deze methode wordt niet alleen gevolgd bij het ontleden, maar geldt voor het ‘taalonderwijs’ in z'n geheel. Als ander voorbeeld diene nog: het leren kennen der werkwoordelike vormen en de schrijfwijze ervan. De ‘begrippen’ werkwoord, stam (ook wel hoofddeel geheten), uitgang, tegenwoordige en verleden tijd enz. worden ‘aangebracht’, in definities of pseudo-definities ‘vastgelegd’ en het gebruik ervan in ‘regels’ geregeld. En bij de ‘toepassing’ maakt de leerling uit:

[p. 200]

1^e	welk woord in de zin het onderwerp is,
2^e	in welke tijd het werkwoord staat,
3^e	moet hij zich (in schrijftaal) de infinitief kunnen voorstellen van het werkwoord, dat hij in zijn spreektaal zegt,
4^e	moet hij zich onmiddellik uit het meer of minder groot aantal regels, de regel bewust maken, die op het onderhavige geval van toepassing is. (Deze vier punten zijn ontleend aan het voorbericht bij de vermaarde taalboekjes van E. Vrieze).

Dit alles nu moet vliegensvlug in z'n werk gaan, want wel geven de eindeloze invuloefeningen, waarin de streepjes op de plaats der weggelaten d en t en ennetjes als zovele mijnen ronddrijven, gelegenheid tot dit breed overleg, maar het diktee, dat maar weinig tijd geeft tot ‘denken’, moet de proef op de som leveren.

Deze voorbeelden van áfleiden der gedachte op aanwezig veronderstelde abstrakties, die met geen vezeltje in verband staan met wát er geschreven wordt, deze dogmatiese methode, die het schrijven zelf, d.i. het ‘zichtbaar maken der gedachte’, tot een illusie maakt, en dáárdoor de natuurlike tegenstand der kinderen heeft te trotseren, verklaart, hoe het komt, dat er van ‘drillen op de Lagere School’ kan worden gesproken. Nu is deze methode van taalonderwijs niet alleen als gevolg ener verouderde psychologie te verklaren, maar ook als gevolg ener verouderde taalbeschouwing, die niet het individueel karakter der taal erkende.

Het kénnen der taal, (niet te verwarren met het léren der taal!) dat de leerling in staat moet stellen, om werktuiglik en toch met innerlike verzekerdheid z'n gedachte mondeling of schriftelik te uiten, moet niet (en kán óók niet) komen van buiten, maar van binnen uit, want de taal is niet buiten hem, maar in hem. In hem ontstaan de taal en de taalvormen en de taalconstructies. In hem is het: kunnen. Hem het besef te geven van dat kunnen, is de taak, die wij ons hebben te stellen.

Zo kom ik terug op het ontleden.

Het doel van het ontleden kan niet zijn: ónbegrepen taal te leren begrijpen, maar: begrépen taal te leren kénnen. Het in de kindertaal vanzelf verspringen der -intonatie en van de plaats, het van elkaar gescheiden of bijeen-plaatsen der zinsdelen, alnaar de gevoelsuiting het voor 't begrepen-kunnen-worden, nódig maakt, bewijst, dat wij, om die zinsdelen voor hen te veraanschouweliken (apart te zetten) in ‘de ontleding’, niet een beroep behoeven te doen op een voor kinderen onbereikbare abstraktie, maar op het aanwezige ontledingsvermógen.

[p. 201]

Het zinsdeel wordt - voor hen - niet gedekt door de abstraktie, maar het konkrete zinsdeel wordt gedekt door de naam: ‘Dit zijn de onderwerpen, dat de gezegden en dat de bepalingen’.

Net als in het gewone leven: ‘Dit zijn leeuwen en dat tijgers’. De kinderen mogen wel beginnen met te gelóven, wat wij wéten. Als de ‘begrippen’ op latere leeftijd ontstaan, zijn ze niet dogmaties aangebracht, maar ‘histories’ verworven.

Wélke waarde dat apart zetten der delen heeft voor het leren kennen der taal, der taalkonstrukties, der taalvormen en voor de waarneming der techniese aanduiding (spelling) van die vormen, in 't biezonder, voor de waarneming en herkenning der spelling van de zes vormen van ‘het moeilike werkwoord’ - dit aan te geven, valt buiten het bestek van dit opstel.

Amsterdam.

A. Jager.